المزهر في شرح الشاطبية و الدرة
| المزهر في شرح الشاطبية و الدرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | منصور، محمد خالد (نویسنده)
نصر، محمد موسي (نویسنده) قضاة، احمد محمد (نویسنده) قضاه، محمد عصام (نویسنده) جرمي، ابراهیم (نویسنده) شکري، احمد خالد (نویسنده) سيفي، خالد سيف الله (نویسنده) |
| ناشر | دار عمار |
| مکان نشر | عمان |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المزهر في شرح الشاطبية و الدرة، شرح بر دو کتاب منظوم «حرز الأمانیو وجه التهاني»، معروف به شاطبیه نوشته قاسم بن فیرة بن خلف اندلسی شاطبی (م 590ق) و «الدرة المضية في القراءات الثلاث المتممة للقراءات العشر المتواترة» نوشته ابن جزری (م 831ق)، است. محمد خالد منصور، محمد موسی نصر و تعداد دیگری از نویسندگان عرب شارحان این اثر هستند.
پس از تألیف القراءات السبعة توسّط ابن مجاهد و تألیف کتاب‌هایی در زمینه احتجاج بر قراءات، آثار و تألیفات مربوط به قرائات سبع رو به رونق و رواج گذاشت، که مهمترین آنها عبارت است از:
- «التيسير في القراءات السبع»، نوشته ابوعمرو عثمان بن سعید دانی (م 444ق) که طبق نظر ابن جزری و زرکشی صحیح‌ترین و بهترین اثر درباره قرائات سبع است.
- منظومه قاسم بن فیره اندلسی شاطبی (م 590ق)، که «حرز الأمانیو وجه التهاني» نام دارد و به شاطبیه معروف است. در این کتاب، محتوای کتاب «التيسير» به رشته نظم درآمده و ابیات آن به یکهزارویکصدوهفتادوسه بیت می‌رسد.
با توجّه به اینکه کتاب التيسير و کتاب شاطبیه بر فضای درسی و تحقیقات مربوط به قرائات قرآنی حاکم شد، شرحهای زیادی بر کتاب شاطبیه نوشته شد. به نظر می‌رسد تألیف کتاب التيسير و شاطبیه و آثار دیگری که در قرن پنجم هجری تألیف شد، باعث گشت میان قرائات صحیح و قرائات شاذ امتیاز و تفاوتی آشکار مشخّص گردد[۱].
سه منظومه پیرامون قرائات عشر تألیف شده که عبارتند از: «الشاطبية»، «الدرة» و «طيبة النشر في القراءات العشر المتواترة» ابن جزری (ت 833ق). شاطبیه و دره مشتمل بر 21 طریق برای قراء هستند و نزد قراء متأخر، قرائات عشر صغری و طيبة النشر هم قرائات عشر کبری نامیده شده است. طيبة النشر مشتمل بر طرق شاطبیه و دره و مطالب فراوان دیگری است. علمای قرائات معمولاً دانشجوی این علم را ابتدا به شاطبیه و دره و پس از فراگیری این دو به طيبة النشر ارجاع می‌دهند[۲].
این اثر، مشتمل بر مقدمه مختصری از شارحان و دو بخش است که بخش اول مشتمل بر مقدمه‌ای در معرفی شاطبی و آثار او و شرح شاطبیه و بخش دوم نیز همانند بخش اول حاوی مقدمه‌ای در معرفی ابن جزری و آثارش و سپس شرح دره است. بخش اعظم هریک از شروح به باب فرش الحروف اختصاص دارد؛ به‌طوری‌که در شرح شاطبیه بیش از نیمی از اثر و در شرح دره دو ثلث آن به این موضوع اختصاص یافته است.
شاطبیه، منظومه لامیه‌ای در بحر طویل در رابطه با قرائات سبعه است. شاطبی در این اثر از التيسير استفاده کرده و بر قراء سبعه و روات چهارده‌گانه آنها و طرقی که ابوعمرو دانی به آن طرق بر شیوخ خود قرائت کرده بسنده کرده است و البته بر مطالب التيسير مباحث مهم دیگری در موضوع قرائات و تفسیر و اعراب افزوده است.[۳]. تعداد ابیات این اثر 1173 بیت است.[۴].
دره نیز منظومه‌ای در قرائات سه‌گانه متمم قرائات عشره است که ابن جزری آن را بر وزن شاطبیه سروده است. این منظومه 24 بیت دارد و بین اهل علم شهرت فراوانی داشته تا جایی‌که برخی از اساتید ابن جزری آن را حفظ کرده بودند. نام دره با نام شاطبیه مقرون شد و با هم از آنها یاد می‌شد. ابن جزری در انتهای سرودن دره در مسیر حج بوده است و حوادثی را که برایش رخ داده ذکر کرده است. در این سفر راهزنان به آنان حمله کرده و اموال آنها را گرفته و آنها را می‌ترسانند و نزدیک بوده که ابن جزری را نیز بکشند[۵].
شیوه تحقیقی شارحان اثر عبارت است از:
- ذکر مقدمه‌ای در معرفی مختصر شاطبی و شاطبیه و نیز ابن جزری و الدرة المضية؛
- ضبط کامل ابیات شعری با نگارش رموز قراء در انتساب قرائت به آنها و همچنین رموز بعضی احکام مانند ادغام و مانند آن.
- شرح بلافاصله ابیات با اشاره به مکان شاهد تا دانشجو بتواند با منظومه و اصطلاحات آن تمرین کند؛
- تحقیق در مباحث دو منظومه و بیان قول محقق و آنچه قراء قرائت می‌کرده‌اند؛
- شرح کلمات دشوار در پاورقی؛
- اکتفا به ذکر مصادر آخر کتاب و خودداری از ذکر منابع شرح در کتاب - جز در مسائل دقیقی که طالب علم نیازمند به رجوع به آن بوده؛
- کتابت آیات با رسم‌الخط عثمانی با ذکر اسم سوره و رقم آیه؛
- استخراج احادیث ذکرشده در شرح؛
- ذکر فهرست موضوعات شرح[۶].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- راغبی، محمدعلی، «قرائات»، پایگاه مجلات تخصصی نور، صحیفه مبین، پاییز و زمستان 1383، شماره 35 و 36، صفحه 4 تا 40.