القول السديد في بعض مسائل الاجتهاد والتقليد
| القول السديد في بعض مسائل الاجتهاد والتقليد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن ملافروخ، محمد بن عبدالعظیم (نویسنده)
مهلهل اليا‌سين، جاسم بن محمد (محقق) رومي، عدنان بن سالم (محقق) |
| ناشر | دار الدعوة |
| مکان نشر | کويت - کويت |
| سال نشر | 1408ق. = 1988م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | الف2ق9 / 167 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
القول السديد في بعض مسائل الاجتهاد والتقليد، عنوان اثری است از محمد بن عبدالعظیم بن ملا فروخ. این کتاب یک جلدی به زبان عربی و با موضوع فقه و اصول نوشته شده است. نویسنده در این کتاب، به‌طور خاص، مباحث اجتهاد و تقلید را مطرح کرده است.
کتاب توسط جاسم بن محمد بن مهلهل یاسین و عدنان بن سالم بن محمد رومی تحقیق شده است.
ساختار
کتاب، حاوی تقدیمیه شیخ عبدالفتاح ابوغدة، مقدمه محققان، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در چند فصل و یک خاتمه است.
گزارش محتوا
عبدالفتاح ابوغده در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان ایشان(ع) و صحابه و تابعین آن حضرت، درباره داستان آماده شدن کتاب برای چاپ، چنین می‌نویسد: «القول السديد في بعض مسائل الاجتهاد والتقليد» شیخ محمد بن عبدالعظیم مکی حنفی رومی‌الاصل (متولد 996 مکه مکرمه / متوفی 1061ق در همان جا)، از بهترین رساله‌هایی است که در موضوع اجتهاد و تقلید، نگاشته شده؛ چراکه واضح‌ترین کتاب و روان‌ترین اثر به‌لحاظ فهم و تقریر است. برادر عزیز شیخ جاسم بن محمد بن مهلهل یاسین و جمعی دیگر، این کتاب را در چندین مجلس در سال 1403 در شهر ریاض نزد من خواندند و سپس وی در چاپ و نشر آن کوشید. او کتاب را با نسخه‌های خطی آن تطبیق داد و تعلیقاتی در حد توان و وسع علمی‌اش بر آن زد[۱].
در مقدمه محققان نیز از همین مسائلی که در مقدمه ابوغده بر کتاب، صحبت شده، سخن رفته است و چیز خاصی بیش از آن در خود ندارد[۲].
جاسم بن محمد درباره موضوع این کتاب، نویسنده آن و اهمیتش چنین شرح می‌دهد: موضوع اجتهاد و تقلید و فروعات مرتبط با آن، همواره طالبان علم را به خود مشغول داشته است. در این میان برخی در موضوع اجتهاد، جانب افراط را گرفته و معتقدند: صحابه، رجالی بودند و امروز ما نیز مانند آنها رجال و انسان‌هایی هستیم و ازاین‌رو، ما تنها به کتاب و سنت نظر می‌کنیم. این افراد، کتاب‌های فقهی را از طواغیت هفت‌گانه شمرده‌اند. از سوی دیگر در تقلید، کسانی را مشاهده می‌کنیم که معتقدند بر غیر مجتهد نظر در دلیل حرام است و تعبد برای خداوند جز از طریق کتاب‌های مذاهب اربعه، جایز نیست و بر عامی، اخذ حکم از غیر مذهبش حرام است. از این دست اقوال عجیب در این مسئله زیاد است. اموری از این دست، نویسنده این کتاب را به این کشانده که دست به نگارش چنین رساله‌ای بزند تا راهنمایی باشد برای ارجاع مردم به نظر متعادل در این مسئله.
وی می‌نویسد: من با خواندن این رساله نزد شیخ عبدالفتاح، متوجه شدم که نویسنده در این کتاب، حق مطلب را ادا کرده و موفق شده چیزی را که در نظر داشته روی کاغذ بیاورد[۳].
در بخشی از مطالب کتاب چنین می‌خوانیم: بدان که خدای متعال، هیچ‌کدام از بندگانش را بر این تکلیف نکرده که حنفی باشند یا مالکی یا شافعی یا حنبلی، بلکه آنچه بر آنان واجب کرده، ایمان به چیزهایی است که محمد مصطفی(ص) به آنها مبعوث شده و نیز عمل کردن به شریعت وی می‌باشد. نهایت چیزی که هست این است که عمل به شریعت آن حضرت، متوقف بر وقوف بر آن است و وقوف بر آن را راه‌هایی است. البته آنچه که عوام و اهل نظر در اعتقاد و عمل به آن اشتراک دارند، مانند علم اجمالی به وجوب نماز و زکات و روزه و حج و وضو یا علم به حرمت زنا و خمر و لواط و قتل نفس و غیره که از ضروریات دینی هستند، متوقف بر تبعیت از مجتهد یا مذهب معینی نیست، بلکه هر مسلمانی به آن باور دارد...[۴].
وضعیت کتاب
فهرست‌های منابع (به‌ترتیب الفبایی از روی نام کتاب)، آیات قرآنی (به‌حسب ترتیب سوره‌ها)، احادیث نبوی (به‌ترتیب الفبایی)، اعلام و شخصیت‌های ترجمه‌شده در حاشیه (به‌ترتیب الفبایی)، کتاب‌های ذکرشده در اصل (به همان ترتیب بر اساس نام کتاب)، مباحث فقهی و محتوای مطالب، به‌ترتیب، پس از پایان مطالب کتاب، ارائه شده است.
نام کتاب در صفحه اول نسخه چاپی آن به‌صورت «القول السديد في بعض مسائل الاجتهاد والتقليد» آمده است. در فهرست کتابخانه ظاهریه 2/94 و در «هداية العارفين» 2/280 و «معجم المؤلفين» 10/177 نیز به همین صورت است، اما در «إيضاح المكنون» 2/249، نام «القول السديد في بعض مسائل أحكام الاجتهاد والتقليد»، برای آن ذکر شده است. در فهرست برلین 5/283، کلمه «بعض» از عنوان کتاب، ساقط شده است. درهرحال نسبت کتاب به این نویسنده در همه مراجع، ثابت است و او در شوال سال 1051ق از تألیف آن فارغ شده است[۵].
از جمله کارهای محقق در تحقیق این اثر می‌توان این موارد را ذکر کرد: ارائه متن تحقیق‌شده در حد امکان و مقابله نسخه المنار - که اصل در تحقیق قرار داده شده - با نسخه‌های خطی موجود در دانشگاه ام‌القری، بیان کلمات و عبارات دشوار و توضیح در موارد نیازمند به توضیح، تعریف شیوخ و علمای ذکرشده در رساله، تعریف کتاب‌ها و مصادری که مؤلف به آنها مراجعه کرده با بیان خطی یا چاپی بودن آنها، توضیح مسائل فقهی که ذکرش در نسخه خطی بدون ترجیح در آن وارد شده - و تنها به ذکر اقوال مذاهب در مسئله بسنده شده - تعلیقه بر مسائل اصولی متعلق به رساله اجتهاد و تقلید و سعی در بیان آن - هرچند گاه طولانی شود - به این دلیل که اساس نگارش چنین کتابی به دست مؤلف، بر تبیین این مسئله بوده است، وضع فهارس مکان‌ها و آیات و احادیث و تراجم و کتاب‌ها و مسائل فقهی وارد در متن و تعلیقه، قرار دادن کتاب بر سه بخش متن، مقابله و تعلیقات، ارائه کتاب بر مشایخ و اساتید نویسنده برای لحاظ کردن برخی ملاحظات بر آن و دقت در باکیفیت بودن چاپ از لحاظ حرف و نوع ورقه و امور فنی چاپ و...[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.