القواعد الکشفیة الموضحة لمعاني الصفات الإلهیة
| القواعد الکشفیة الموضحة لمعاني الصفات الإلهیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شعرانی، عبدالوهاب بن احمد (نويسنده) اسعد عرار، مهدی (محقق) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1427ق - 2006م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | خدا - صفات - عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش7ق9 283/4 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
القواعد الکشفیة الموضحة لمعاني الصفات الإلهیة، اثر شیخ عبدالوهاب شعرانی(898-973) در تنزیه حق تعالی از اوهام در ذات حق و صفات علیای او.
موضوع این رساله در تنزیه حق از تشبیه به خلق، که در ظاهر بعضی نصوص آمده است و خلق با معنی کردن آن نصوص با معانی خو کرده خود موجبات توهماتی در مورد حق تعالی شده‌اند، می‌باشد. توهماتی چون صورت معقوله داشتن حق تعالی، توهم استفاده حق از خلق، إحاطة خلق به حق و دیگر اموری که در حضرت ربوبی جایگاهی ندارند.
انگیزه نگارش
مؤلف انگیزه خود را برای رقم زدن این اثر غیرت خود بر حق متعال بیان می‌کند تا مانعی باشد برای آن‌که متوهم‌ها هر وهمی را که لایق حضرت ربوبی نیست بدان نسبت دهند.
ساختار
ورود و خروج مؤلف به مباحث در این اثر در غالب سوال و جواب می‌باشد، شعرانی مباحث را بسان سوال کننده یا کسی که در مسئله شک دارد بیان می‌کند و بعد وارد واکاوی آن می‌شود و از این طریق تا پایان کتاب عدول نکرده است. و در بیان مطالب آراء اندیشمندان گوناگون را مورد واکاوی قرار می‌دهد به عنوان مثال در مسئله وحدت اندیشه اصولی‌ها را نیز در کنار اندیشه عرفا مورد بررسی قرار داده است، یا در مسئله کیفیت کلام الله و قدم آن آراء متکلمین و اصولیین و محدثین و متصوفه را بیان کرده است وی نه بسان ناقلی محض است که به تتبعی محض إکتفا کرده باشد بلکه بحث را به سر منزل تحقیق می‌رساند.
این کتاب شامل دو بخش مقدمه و مباحث می‌باشد مقدمه به سه بحث زیر اختصاص دارد:
- بیان انگیزه
- بایسته‌های که باحث در این عرصه باید رعایت کند.
- هدف اثر
وی در بخش دوم به چهل توهم پاسخ دهی کرده است. البته تذکر این نکته لازم است که مؤلف عنوانی با نام بخش را مد نظر قرار نداداه است و ما برای توضیح ساختار از آن استفاده کردیم.
گزارش محتوا
محقق کتاب مقدمه‌ای را در امور مختلفی فراهم آورده است که عبارتند از:
سرگذشت‌نامه مؤلف از زندگانی او تا علم و اساتید و تألیفات و آنچه مستشرقین در حق او گفته‌اند و به تحریف در آثار شعرانی تصریح کرده است.
توضیح مضمونی اثر حاضر
توضیح نسخه‌شناسی اثر
شیوه تحقیق
شعرانی در مقدمه کتاب خود ابتدا به انگیز‌ه‌های خود در تألیف این اثر می‌پردازد که مهمترین آن غیرت بر حق تعالی است، این کتاب ردیه‌ای بر متوهمین و نادانان توحید است. وی در ادامه شروطی که باحث با ملحدین باید رعایت بکند را بیان نموده و مهمترین آن شروط عبارت است از:
تبحر در علوم دینی از تفسیر و حدیث و فقه و اصول و نحو و بیان و معانی و لغت.
علم به اندیشه مشهور علما و نظریه‌های مخالفان.
تطهیر قلب از آنچه حق تعالی بدان رضا یت ندارد.
کسانی که این سه شرط را دارا نباشند صلاحیّت ورود و بحث از توحید را ندارند.
شیخ در این مقدمه نیز بسان دیگر آثار خود نظر به قلم شیخ اکبر محی‌الدین بن عربی دارد و در این مقدمه نگاه را به مقدمه فتوحات مکیه معطوف کرده است.
اگر بخواهیم برای موضوعاتی که در کتاب مطرح شده جامعی بیابیم آن جامع همان تنزیه حق تعالی از اوهام در ذات حق و صفات علیای او می‌باشد.
و اگر بخواهیم سوال‌ها را دسته‌بندی کنیم آنها را در سه دسته می‌توان جای داد:
توهمّاتی که برآمده از عدم توجه به نصوص قرآنی است به عنوان مثال نادان از آیات و یبقی وجه ربک(الرحمن/27) و یا کل شی هالک الا وجهه (القصص/88) صورتی بسان صورت خلق برای حق تصویر می‌کند و از کریمه الرحمن علی العرش استوی(طه/5) جهت فوقیت برای خود إثبات می‌کند.
سوالاتی که برای شخص رجوع کننده به أحادیث قدسی و نبوی روی می‌آورد مثل توهم رها کردن حق تعالی عبادش را از حدیث «هولاء للجنة و لا أبالی و هولاء للنار و لا أبالی».
گاه تفکر شخص باعث برداشت ناصحیح از نصوص شده است مثل اندیشه‌ای که تنزیه را جزء با لحوق نقص قابل جمع نمی‌داند.
این اندیشه‌ها یاد آور سخنان أهل حدیث است که بدون توجه به عقل که حجت باطن خداست به نقل مراجعه کرده و در ظواهر چنان غوطه می‌خورند که در دامن متشابهات بیتوته می‌کنند و برای خدا صورت و چشم و دست و انگشتان و....ثابت می‌کنند.
وی در پایان نقبی هم بر اندیشه خوارج می‌زند می‌فرماید: لانکفر أحداً من أهل القبلة بذنب[۱].
شعرانی در این اثر نیز متاثر از اندیشه إبن عربی قلم می‌زند، از او می‌گیرد و بدو غیرت می‌ورزد و او را مدح می‌کند.
از دیگر خصوصیات این اثر توجه دادن به رمز آلود بودن مصطلحات عرفاء و پرده برداری از آن معانی می‌باشد مصحح محترم پاره‌ای از این فعالیت مؤلف را در مقدمه فهرست کرده است[۲].
شیوه تحقیقی این اثر عبارت است از:
ارجاع گفتارها به گوینده آن خصوصا إبن عربی
استخراج آیات و أحادیث و أشعار و أمثال
بیان تذکره أعلام وارد در متن
وضع عناوین برای مسائل فرعی بین گیومه
شرح عبارات مبهم و لغات دشوار
پیوست مصادر تحقیق و تذکره‌ها
فهرست کتاب‌ها با شماره صفحه آن
فهرست مصطلحات عرفانی
محقق فهارس دیگری چون فهرست آیات و روایات و إشعار و أعلام و أماکن و فهرست تفصیلی محتویات را ضمیمه کرده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب