الفروق في العقيدة بين أهل السنة و الأشاعرة (دراسة مقارنة)
| الفروق في العقيدة بين أهل السنة و الأشاعرة (دراسة مقارنة) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شجاع، محمد عبدالواحد (نویسنده) سفياني، صادق عبده سيف حسن (گردآورنده) |
| ناشر | دار الإيمان |
| مکان نشر | مصر - اسکندريه |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-331-342-5 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الفروق في العقيدة بين أهل السنة و الأشاعرة (دراسة مقارنة)، تألیف صادق عبده سیف حسن سفیانی (پایان‌نامه فوق لیسانس مؤلف)، با اشراف محمد عبدالواحد شجاع، کتابی است با موضوع کلامی که در یک جلد به نگارش درآمده است. محتوای کتاب مشتمل بر مهمترین موضوعات کلامی است که به شکل مقارنه‌ای بین دو مذهب کلامی اهل سنت و اشاعره صورت گرفته است.
ساختار
کتاب، مشتمل است بر: یک مقدمه از مؤلف، گفتاری کوتاه در تشکر و قدردانی از کسانی که مؤلف را در این تألیف یاری کرده‌اند، یک تمهید (شامل دو مبحث) و محتوای اصلی در سه فصل و هر فصل با ریزعنوان‌هایی، همچون: مبحث، مطلب، مسئله و...
گزارش محتوا
در مقدمه کتاب، نویسنده از عوامل انتخاب مبحث مطرح‌شده در کتاب و اهمیت آن سخن به میان آورده و اهداف اصلی و فرعی خود را در این نوشتار مطرح کرده و سپس به بیان خصائص و ویژگی‌های روش بحث خویش پرداخته و نقشه کلی بحث را ارائه نموده است.[۱].
نگارنده در تمهید، دو مبحث مهم را ذکر می‌کند:
- بحث اول اینکه بر هر مسلمانی واجب است در طول تمام زندگی خویش، در گفتار و رفتار و پندار، تابع سنت نبی مکرم اسلام(ص) باشد.
- بحث دوم درباره علل افتراق بین مذاهب اسلامی است و اینکه چه عواملی موجب شده که چنین وضعیتی در جهان اسلام به وجود آید؛ از جمله علل این افتراق عبارتند از:
- تبعیت از هواهای نفسانی که گریبان‌گیر افراد بوده است و سبب شکاف بین امت واحد شده است؛
- مکر و کید دشمنان اسلام که از ابتدای اسلام تاکنون با انواع فریب‌ها در صدد اختلاف‌افکنی در جوامع اسلامی بوده و هستند؛
- جهل به اهداف کلی و مقاصد عالیه اسلام ناب که این جهل زمینه انحرافات ریشه‌ای در امت اسلامی را فراهم کرده است؛ # تعصب نسبت به مذاهب و جماعات و رجال که مذاهب و جماعات را گرفتار خود کرده است و مانع از آن گردیده است تا درباره نظرات مخالف با اعتقاد خود با دیدی باز و روشنگرانه نظر کنند؛
- اضطراب مردم در مسئله تلقی و استدلال (خلل در روش‌های تلقی)[۲].
نتیجه این افتراقات بین مذاهب اسلامی این است که بلایای بزرگی در جامعه اسلامی به وجود آمده و وضعیت موجود آبستن فتنه‌های مخربی گردیده است که از صدر اسلام تاکنون شاهد انواع و اقسام این فتنه‌ها و عوارض مخرب آن بر پیکره اسلام بوده‌ایم[۳].
فصل اول کتاب، مشتمل بر سه مبحث است:
- مبحث اول، در باب ظهور علم کلام است؛
- مبحث دوم، در مورد سیر تطور و تکامل علم کلام است؛
- مبحث سوم، در مورد اصول و مبادی تاریخی مکتب اشاعره است.
در مبحث اول که در باب ظهور علم کلام است، ابتدا به تعریف علم کلام از انظار مختف اشاره شده است و سپس درباره علل ظهور و بروز علم کلام در صدر اسلام سخن به میان آمده است؛ همچون اختلافاتی که بین صحابه در برخی مسائل و اصول دینی به وجود آمده بود که رفته‌رفته احساس نیاز به چنین علمی پررنگتر گردید[۴].
در مبحث دوم که در باب سیر تطور علم کلام است، نگارنده به مراحل این سیر اشاره نموده تا آنجایی که تفکر اشعری به‌عنوان یک مکتب نوظهور وارد در عرصه علم کلام شد[۵].
در مبحث سوم از این فصل که در مورد اصول و مبادی تاریخی مکتب اشاعره است، در باب کیفیت ظهور و نشأت گرفتن این تفکر سخن به میان آمده است و به سخنان و نظرات علمایی که در شکل‌گیری مکتب اشاعره دست داشتند، اشاره شده است؛ از جمله مهمترین این اشخاص ابن کلاب است که نگارنده با معرفی آثار تألیفی و اهم اقوال وی در موضوعاتی چون اسماء و صفات الهی، قرآن و ایمان، به تشریح افکار او می‌پردازد. مهمترین چهره مؤثر در شکل‌گیری این مکتب، ابوالحسن اشعری است، که در این بخش، نویسنده ابتدا به شیوخ و تلامیذ او اشاره کرده و سپس در باب حمد و ثنای علما در مورد اشعری و تألیفات وی سخن به میان آورده و در نهایت به اطوار و مراحل زندگی اشعری اشاره می‌کند[۶].
فصل دوم کتاب در باب مقایسه مباحث توحیدی و الهیات بین اهل سنت و اشاعره است، که خود مشتمل بر سه بحث مفصل است:
- بحث اول: توحید بین اهل سنت و اشاعره.
- بحث دوم: اسماء و صفات الهی از نظر اهل سنت و اشاعره.
- بحث سوم: قرآن از منظر اهل سنت و اشاعره.
بحث اول، مشتمل بر دو بخش است: بخش اول توحید در نزد اهل سنت است که ابتدا تعریف توحید در نزد اهل سنت بیان شده و انظار گوناگون در این زمینه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است و سپس به ادله اثبات توحید از نظر اهل سنت اشاره شده است که نگارنده در این بخش به روش‌های قرآن در مورد تقریر و اثبات مباحث توحیدی اشاره کرده و این روش‌ها را منحصر در هفت روش می‌داند؛ از جمله: الزام مشرکین به اعتراف کردن به توحید ربوبی تا بدین وسیله به توحید در الوهیت که منکر آن بودند اعتراف کنند؛ بیان ضعف و پوچی معبودهای جز خدا؛ یادآوری توحیدی که در فطرت مردم موجود بوده است؛ بیان این مهم که حاکم علی الاطلاق در جهان فقط خداست و نه هیچ موجود دیگری و..[۷].
بخش دوم به توحید از منظر اشاعره اشاره دارد. در این بحث ابتدا به مناقشات طرح‌شده مابین بزرگان اشاعره پرداخته شده و سپس به تعریف و ماهیت توحید اشاره می‌شود. ادامه مطلب در باب ادله اثبات وجود خدا از دیدگاه اشاعره است که از جمله مهمترین این ادله، دلیل ضرورت نیاز حادث به محدث است که نگارنده به‌تفصیل و با بیان مقدماتی، به طرح این مطلب می‌پردازد و این نکته را متذکر می‌شود که از منظر اشعریون اولین واجب بر مکلف، معرفت در باب توحید است. در نهایت در این بخش به مناقشاتی که اهل سنت به اشاعره وارد کرده‌اند پرداخته شده؛ از جمله:
- مناقشه در طریق استدلال بر اثبات وجود خدا؛
- مناقشه در نسبت دادن آنان استدلال خود را به قرآن کریم؛
و..[۸].
مبحث دوم از فصل دوم، در باب اسماء و صفات الهی از نظر اهل سنت و اشاعره است که خود مشتمل بر دو مطلب است و هر مطلب دارای مسائلی است. مطلب اول درباره صفات الهی از نظر اهل سنت است؛ مسئله اول از این بخش به ذکر قواعدی پرداخته است که اهل سنت در مورد اسماء الهی به آن اعتقاد دارند و مسئله دوم در مورد قواعدی است که اهل سنت در باب صفات الهی به آن اعتقاد دارند.
مطلب دوم درباره اسماء و صفات الهی از منظر اشاعره است؛ که مسئله اول به اسماء حسنی در نظر اشاعره پرداخته و مسئله دوم به صفات خداوند متعال نزد ایشان اشاره دارد[۹].
مبحث سوم از این فصل به موضوع قرآن از منظر اهل سنت و اشاعره اشاره دارد. نویسنده عمدتاً به اختلافاتی که در این زمینه بین اهل سنت و اشاعره است، اشاره می‌کند و در ضمن دو مطلب این موضوع را به پایان می‌برد: مطلب اول در مورد قرآن از نظر اهل سنت است که ابتدا تعریف قرآن و سپس ادله آنها بر مدعیاتشان را مطرح می‌کند.
و مطلب دوم قرآن از منظر اشاعره است که نگارنده پس از تشریح نظر آنها به نقد و مناقشه در آن می‌پردازد[۱۰].
فصل سوم کتاب در باب اصول و مبانی ایمان نزد اهل سنت و اشاعره است که در دو مبحث خلاصه می‌شود؛ در مبحث اول به‌ترتیب به طرح و تفصیل حقیقت ایمان در نزد اهل سنت و اشاعره پرداخته شده و سپس به نقد و نظر در باورهای اشاعره اشاره شده است.
در مبحث دوم درباره تقدیر الهی (قدر) در نزد اهل سنت و اشاعره سخن به میان آمده و در ضمن دو مطلب به آن اشاره شده است: مطلب اول درباره تعریف، مراتب و ادله قدر نزد اهل سنت است و مطلب دوم در باب قدر از منظر اشاعره و اهم اقوال بزرگان آنها در این موضوع است.[۱۱].
وضعیت کتاب
در انتهای کتاب، فهرست مطالب و فهارس فنی ذکر شده است.
در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.