العقد الثمين في تاريخ البلد الأمين
| العقد الثمین فی تاریخ البلد الأمین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فاسی، محمد بن احمد (نویسنده) احمد عطا، محمد عبدالقادر (محقق) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1419 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 2-7451-2553-2 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - از آغاز تا 41ق.
اسلام - سرگذشت‌نامه مکه - تاریخ مکه - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | DS 248 /م7ف25 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
العقد الثمين في تاريخ البلد الامين، اثر ابوالطیب تقى‌الدین محمد بن احمد فاسىِ مکّىِ مالکى (775- 832ق)،، كتابى است به زبان عربى در معرفى مكه مكرمه و شرح حال شخصيت‌هاى مهمى كه در اين شهر بروز و ظهور كرده‌اند.
چون مؤلف در خود علاقه زيادى نسبت به آشنايى بيشتر با اخبار و آثار مربوط به مكه علاوه بر آنچه در كتاب «اخبار مكه» ابوالولید ازرقى، مى‌ديده، دست به تتبع و تفحص زده و اثر حاضر را پديد آورده است.
ساختار
كتاب كه در هفت جلد انتشار يافته، مشتمل بر مقدمه‌اى مفصل به قلم محقق، مقدمه‌اى به قلم مؤلف و دو بخش ذيل است:
بخش اول كه درباره تاريخ مكه و...است مشتمل بر چهل باب و باب چهلم، خود مشتمل بر چندين فصل است.
بخش دوم كتاب هم به تراجم، به ترتيب حروف الفبا، اختصاص يافته است.
گزارش محتوا
فاسى در اين كتاب با تفصيل تمام به شرح حال رجال مكه، اعم از صحابه، محدثان، فقها، واليان و مؤذنان و نيز كسانى كه اقدام به توسعه مسجدالحرام و يا تعمير آن و نيز تعمير ساير اماكن زيارتى اين شهر نموده و يا آثار عام المنفعه‌اى؛ چون مدرسه، كاروانسرا، سقاخانه، چاه آب و...در اين شهر از خو به يادگار گذاشته‌اند، از آغاز تا زمان خود پرداخته است. فاسى توجه خاصى به تاريخ مكه و شرح حال اعيان اين شهر، چه آنها كه در اين شهر زاده شده‌اند و چه كسانى از اهل علم و فضل كه از ساير شهرهاى جهان اسلام در اين شهر اقامت نموده‌اند، دارد از اين رو بيشتر آثار وى، درباره تاريخ شهر مكه به نگارش درآمده است. وى با نگارش آثارى در اين زمينه در واقع كارى كه با «أخبار مكه» ابوالولید ازرقى (م.250ق.) و نيز «تاريخ مكه» أبو عبدالله فاكهى (م.280ق.) و تاريخ نگاران پس از اين دو آغاز شده بود، را ادامه داد و آثارى چند در اين زمينه از خود به يادگار گذارد.
فاسى در نگارش اين دسته از آثار، علاوه بر استفاده از آثار مورخان پيشين، از اخبارى كه خود از افراد ثقه شنيده و يا در سنگ نبشته‌ها و كنده‌كارى‌هاى روى چوب و...ديده بهره برده است.
كتاب در واقع از دو بخش تشكيل شده است:
در بخش نخست درباره مكه، تاريخ، فضايل و آثار تاريخى آن و نيز حدود و ثغور و مساحت آن، ضمن چهل باب سخن گفته شده است. در اين بخش درباره حكم خريد و فروش و اجاره خانه در مكه، نام‌هاى مكه، حرم مكه و وجه حرمت داشتن اين مكان و نيز حدود و علامت‌هاى آن و...، برخى روايات كه بر برترى مكه بر ساير شهرها دلالت دارد، فضيلت اهل مكه بر سايرين، اخبار مربوط به عمارت كعبه معظمه و تعداد دفعات آن تا زمان مؤلف، برخى صفات كعبه معظمه و نيز فضائل اين مكان مقدس و فضائل حجرالاسود، ركن يمانى به همراه فضايل اعمالى كه در اين شهر انجام مى‌گیرد؛ نظير طواف، حج و عمره و....مطالبى بيان گرديده است.
در ادامه به معرفى اماكن اطراف كعبه كه پيامبر(ص) در آنها نماز گزارده، برخى اخبار مربوط به مسجدالحرام و زمزم و اماكن مربوط به مكه و نيز معرفى مدارس، رباطها، سقاخانه‌ها، چاه‌هاى آب و چشمه‌ها و غيره كه در مكه موجود است، پرداخته شده است.
برخى اخبار جاهلى و نيز اسلامى كه با موضوع مكه و نيز اهل مكه و حُجّاج مرتبط است و نيز معرفى كسانى كه حكومت مكه را در دوره اسلامى به عهده گرفته‌اند از ديگر مطالب اين بخش است.
در پایان اين بخش، سيره نبوى به اختصار بيان شده است. در اين قسمت درباره نام‌هاى حضرت، نسب ايشان، برخى حالات ايشان از زمان ولادت تا زمان وفات و...سخن گفته شده است.
بخش دوم كتاب، به شرح حال افراد، به ترتيب حروف الفبا، اختصاص يافته است. در اين كتاب شرح حال3552 تن آمده است. مؤلف در شرح حال افراد، ترتيب الفبايى را جز در افرادى كه نام ايشان محمد يا احمد بوده، مراعات نموده است. مقدم داشتن شرح حال افرادى كه به دو نام فوق نام بردارند، به جهت بزرگداشت اين دو نام است كه نام‌هاى مبارک پيامبر اكرم به شمار مى‌روند.
در ادامه اين بخش، مؤلف به شرح حال اشخاصى كه نسبت به نام آنها آگاهى نداشته و تنها به كنيه مشهور بوده‌اند و يا كسانى كه به نام مشهور بوده، ولى اين نام مورد اختلاف بوده، پرداخته و در ضمن آن به معرفى زنانى كه به كنيه مشهورند نيز پرداخته است.
در پایان اين بخش هم مؤلف به شرح حال افرادى كه داراى لقب مضاف به «الدين» هستند و بدين لقب مشهورند؛ مثل «محب‌الدين» و... و يا كسانى كه با انتساب به پدر يا جد خويش از شهرت برخوردارند؛ مانند: ابن جريح و...، يا كسانى كه با انتساب به قبيله يا شهرى داراى شهرت‌اند، و يا كسانى كه به صفتى خاص مشهورند؛ نظير: أسود، شاب، شاعر و...پرداخته است.
در ذيل اين قسمت ابتدا شرح حال برخى زنان كه به نام خود مشهورند، سپس شرح حال زنانى كه به كنيه خود شناخته شده هستند و در ادامه شرح حال زنانى كه با نام پدر خود مشهورند، آمده است.
وضعیت کتاب
كتاب داراى پاورقى‌هایى به قلم محقق، آقاى محمد عبدالقادر احمد عطا و فهرست مطالب در انتهاى هر جلد است. جلد هفتم اين مجموعه نيز به فهرست‌هاى تفصيلى اختصاص يافته و مشتمل بر فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
فهرست آيات قرآن كريم، احاديث نبوى، تراجم، مشاغل(وظائف)، شهرها و اماكن و نيز كتاب‌ها. هر كدام از اين فهرست‌ها نيز به روش الفبايى تهيه گرديده است.
منابع مقاله
- احمد عطا، محمد عبدالقادر، مقدمه التحقيق.
- مقدمه مؤلف.
- متن كتاب.
- عبدالملك بن عبدالله بن دهيش، مقدمه بر «الدر الكمين بذيل العقد الثمين» عمر ابن فهد(م.885ق.)، ج1، ص17-28.