الصليحيون و الحركة الفاطمية في اليمن (من سنة 268هـ إلی سنة 626هـ)

الصليحيون و الحركة الفاطمية في اليمن (من سنة 268ه إلی سنة 626ه)
پدیدآوران	همداني، حسین بن فضل‌الله (نویسنده) جهني، حسن سليمان محمود (نویسنده)
ناشر	دار المختار للطباعة و النشر
مکان نشر	سوريه - دمشق
سال نشر	مجلد1
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الصليحيون و الحركة الفاطمية في اليمن (من سنة 268ه إلی سنة 626ه)، اثر حسین بن فیض‌الله همدانی با همراهی حسن سلیمان محمود جهنی، بررسی تاریخی حکومت صلیحیون و فاطمیه در یمن، بین سال‌های 268ق و 626ق، می‌باشد که به زبان عربی و مقدمه آن در سال 1955م نوشته شده است.

موضوع کتاب، از جمله موضوعات مهم در حیات اعراب و مسلمانان و خصوصا اهل یمن می‌باشد؛ زیرا صلیحیون و مخصوصاً ملک علی بن محمد صلیحی، نقش عمده‌ای در ایجاد دولت در یمن داشتند

این اثر، شهادتی گویا بر این حقیقت است که وحدت یمن، قضیه‌ای ریشه‌دار در تاریخ و مسئله‌ای حیاتی در یمن می‌باشد؛ زیرا تحقق آن، موجب کامیبابی و رشد و بالندگی یمن گردیده است و بدین خاطر، این کتاب، از جمله مهم‌ترین کتب سیاسی در مورد تاریخ یمن می‌باشد

از جمله اهدافی که نویسنده در این تحقیق دنبال کرده است را می‌توان در مؤلفه‌های زیر خلاصه نمود:

1. بررسی و تحقیق تاریخی پیرامون حرکت فاطمیون در یمن که البته به دلیل قلت مصادر و منابع دست اول و اصلی، کاری دشوار بوده است.
2. تدوین کتابی تاریخی به روش علمی و به‌دور از تعصبات دینی و قبیلگی.
3. میل و رغبت شدید در بیداری مردم یمن

ساختار

کتاب با دو مقدمه از دکتر مصطفی السقا و نویسنده آغاز و مطالب در ده باب، تنظیم شده است.

نویسنده در تدوین این اثر، بر تألیفات الداعی ادریس عمادالدین قرشی (متوفی 872ق) اعتماد نموده است. از دیگر کتب مورد استفاده وی، می‌توان به آثار زیر اشاره نمود: «عيون الأخبار» در نوشتن جزء پنجم، ششم و هفتم؛ «نزهة الأفکار» در تدوین جزء اول و دوم؛ «افتتاح الدعوة الزاهرة» اثر قاضی نعمان (متوفی 363ق) در نوشتن قسمتی از جزء اول؛ «مجموعة السجلات المستنصریة» که از اهم مصادر و معتبرترین منابع پیرامون تاریخ دولت صلیحیون می‌باشد؛ «مجموعة الرسائل» حسین بن علی قمی یمانی؛ «السلوك» نوشته ابوعبدالله بهاءالدین بن یوسف بن یعقوب، معروف به بهاء جندی (متوفی 732)؛ «تاريخ اليمن» اثر نجم‌الدین عمارة بن ابوالحسن علی حکمی یمنی (متوفی 569ق)؛ «كشف أسرار الباطنية و أخبار القرامطة» تألیف محمد بن مالک حمادی یمانی متوفی اواسط قرن پنجم هجری؛ «أنباء الزمن في أخبار اليمن» یحیی بن حسین بن قاسم متوفای نیمه اول قرن یازدهم؛ «قرة العيون و بغية المستفيد» ابن دیبع زبیدی (متوفی 944ق)؛ «الكفاية و الإعلام في من ولی اليمن و سكنها في الإسلام» ابوالحسن علی بن حسن خزرجی (متوفی 812ق) و..

گزارش محتوا

در مقدمه دکتر مصطفی السقا، ابتدا موضوع کتاب تشریح شده و سپس زندگی‌نامه مختصری از نویسنده ذکر و در ادامه، اهداف نویسنده از تدوین کتاب، تبیین شده است.

در مقدمه نویسنده، ضمن اشاره به اهمیت تاریخ و نقش آن و همچنین حرکت فاطمیون در یمن، مهم‌ترین منابعی که نویسنده در تدوین اثر خویش از آن‌ها استفاده کرده بررسی شده است.

در باب اول، ضمن بررسی لقب شیعه و معنای آن، چگونگی شکل‌گیری شیعه در یمن و اسباب مؤثر در آن، بررسی و تبیین شده است.

نویسنده در این قسمت، به این نکته اشاره دارد که حضرت علی(ع) مریدان و محبان فراوانی در زمان پیامبر(ص) از میان اصحاب داشت و وجود این گروه در مدینه خلاصه نشده و در تمام نقاطی که اسلام نفوذ کرده بود، ارادت به علی(ع) نیز وارد شده بود و یمین نیز از جمله مکان‌هایی بود که مردم آن، ارادت و محبت خاصی به آن حضرت نشان می‌دادند. نویسنده یکی از مهم‌ترین علل رشد و گسترش تشیع در یمین را، علاوه بر وجود صحابه محب حضرت علی(ع) در آن سرزمین، سفارت خود آن حضرت در زمان پیامبر در یمن دانسته است.

دیگر عوامل و اسبابی که نویسند به تشریح آن‌ها پرداخته است، عبارتند از: سفر عبدالله بن سبأ صنعانی به مصر؛ مشارکت قبیله همدان در جنگ‌ها در کنار حضرت علی(ع) که خود آن حضرت نیز در جنگ صفین، به این امر اشاره دارد؛ مالک اشتر نخعی که یمنی بوده و نقش چشمگیری در جنگ‌های حضرت امیر(ع) داشته است؛ براء بن وفید عذری همدانی که در جنگ صفین شرکت داشت؛ سعید بن قیس همدانی و..

باب دوم، به بررسی دولت نخست فاطمیه در عهد منصور یمنی از سال 268 تا 303ق و بحث از اوضاع سیاسی و دینی در هنگام ظهور دولت وی اختصاص یافته است.

کشور یمن، تا قبل از روی کار آمدن دولت فاطمیه، تابع دولت عباسی بوده و ولات و فرمانروایان آن، توسط این حکومت انتخاب می‌شد. نویسنده معتقد است که این اوضاع، باعث عدم ثبات و اسقرار نظم در یمن و بروز انقلابات و شورش‌های فراوانی توسط علویون در بلاد حجاز و یمن شده بود. به عقیده وی، این اضطرابات سیاسی، منجر به نزاع و درگیری‌های فراوانی بین ولایات و زعمای آنها شده بود، تاآنکه با روی کار آمدن دولت فاطمیه در سال 268ق، به دست ابوالقاسم منصور یمنی ثبات نسبی بر این سرزمین، حکم‌فرما گردید

سفارت فاطمیون در بلاد یمن، سیر دو سفیر از کوفه به یمن در سال سال 267ق، نحوه روی کار آمدن منصور یمنی، اقدامات و فتوحات علی بن فضل، تضاد میان ابوالقاسم و ابن فضل، چگونگی مرگ علی بن فضل، سرآمدن دولت نخست فاطمیه در یمن و... از جمله مباحثی است که در این فصل، مطرح گردیده است.

در باب سوم، به دیگر داعیان دولت فاطمی یمن، پس از منصور یمنی تا ظهور صلیحی پرداخته شده است. از جمله مطالب مطرح‌شده در این باب، عبارتند از: وصیت منصور یمنی به فرزندش حسن؛ قیام عبدالله بن عباس؛ هجرت جعفر بن منصور یمنی به مغرب و..

باب چهارم، به دوران ملک علی بن محمد صلیحی در خلال سال‌های 439-459ق، اختصاص یافته است. در این باب، ابتدا وضعیت یمن و جو سیاسی مضطرب آن قبل از ظهور صلیحی تشریح گردیده و سپس، به زندگانی شخصی وی و ازدواج او با دختر عمویش اسماء بنت شهاب اشاره شده است. از دیگر مطالب این باب می‌توان به: فضایل همسر صلیحی، اساتید صلیحی، دعوت و قیام صلیحی، نامه صلیحی به اهل حراز، قیام جعفر عیانی و جعفر شاوری بر علیه صلیحی و جنگ صلیحی با ابن جهور اشاره کرد

در باب پنجم، دوران احمد صلیحی در فاصله سال‌های 459-477ق، گزارش شده است. نویسنده او را فردی شجاع با اخلاقی کریمانه توصیف کرده و سپس به وقایع مهم دوران وی، اشاره کرده است.

در باب ششم، به چگونگی روی کار آمدن و حکومت کردن السيدة الحرة (بین 477 تا 532ق) که ملکه یمن و دختر احمد بن محمد بن قاسم صلیحی بود پرداخته شده است. به نوشته نویسنده، اهل یمن محبت فراوانی نسبت به وی داشته و احترام زیادی برای او قایل بوده و او را «سيدتنا الحرة الملكة» خطاب می‌کردند

در باب هفتم، به بحث پیرامون پیوندها و مبادلات میان دولت فاطمیه و صلیحیه و مظاهر و آثار آن پرداخته شده است. نفوذ یمن در خارج از مرزهای خود، از جمله مباحث مهم این باب می‌باشد

در باب هشتم، اسباب و مظاهر سقوط دولت صلیحیه بررسی گردیده است. به اعتقاد نویسنده، دولت صلیحی، به فضل مؤسس آن، علی بن محمد صلیحی، یکی از مراکز ممتاز جهان اسلام بوده و صلیحی توانسته بود تمامی یمن را متحد نموده و تحت لوای دولتی واحد درآورد و علاوه بر آن، بر شمال حجاز و جنوب حضرموت، نفوذ و تسلط داشت. در زمان خلافت احمد المکرم، عمان، احساء، بحرین، هند و سند تحت نفوذ معنوی دولت صلیحی بوده و این نفوذ در دوران ملک المکرم، به نهایت خود رسید. اما عوامل و اسبابی باعث سقوط این دولت گردید که در این باب، به بررسی آن پرداخته شده است. در باب نهم و دهم، به بحث پیرامون چگونگی دعوت و روی کار آمدن دولت فاطمیه و آثار آن در یمن و وضعیت یمن در اواخر حکومت ملکه حره و چگونگی ظهور دولت آل رسول، پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

فهارس فنی کتاب شامل فهرست مطالب و اعلام؛ قبایل؛ اماکن و شهرها، توسط دکتر حسن سلیمان محمود تنظیم شده و به‌همراه جداولی مربوط به شجره‌نامه برخی قبایل و حکومت‌ها، به‌همراه تعلیقات دکتر عباس الهمدانی، به‌صورت ملحقات، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از کلمات، اعلام و عبارات متن داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

أخبار فخ و خبر يحيی بن عبدالله و أخيه إدريس بن عبدالله