الربا
| الربا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حبیب، عبدالملک بن حبیب (نويسنده) اوهاب، نذیر (محقق) |
| ناشر | مرکز جمعة الماجد للثقافة و التراث |
| مکان نشر | امارات - دبی |
| سال نشر | 1433ق - 2012م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كتاب الربا، تألیف عبدالملک بن حبیب اندلسی (متوفی 239ق)، به بررسی انواع معاملات ربوی از دیدگاه مذهب مالکی پرداخته است. کتاب با مقدمه و تحقیق نذیر اوهاب منتشر شده است.
ساختار و محتوای کتاب
کتاب در دو بخش تحقیق و متن تحقیق‌شده، ارائه شده است. در بخش اول، مباحث مقدماتی چون معرفی مؤلف و تألیفات او و شیوه نگارش و اهمیت کتاب و... مطرح شده است.
در بخش دوم (که متن تحقیق‌شده اثر است)، ابواب زیر مطرح شده است:
- آنچه در مورد ربا و تشدید در آن رسیده است.
- ذکر حلال و حرام در بیع طلا با طلا و ورق (پول) با ورق.
- بیع طلا و وجه صرف و آنچه شبیه صرف است.
- بیع طعام با طعام در همه اصناف آن.
- اجتماع سلف و سایر عقود[۱].
اسباب عنایت به این کتاب
- ابن حبیب، نویسنده کتاب، یکی از بزرگان از علمای امت و از مؤسسین مذهب مالکی در غرب است.
- مورد اتفاق است که ابن حبیب، هم از نظر نقل روایت و هم از نظر اجتهاد در مسائل، از جمله علمای برجسته در طبقه‌اش است.
- او کسی است که از استدلال برای هر مسئله‌ای که عرضه می‌کند، تخلف نمی‌نماید.
- کتاب «الواضحه» که موسوعه فقهی ابن حبیب است، نسبت به اهل اندلس، همانند کتاب «المدوّنه» مالک نسبت به غیر اهل اندلس است و با مفقود بودن آن (مگر بخش اندکی از آن)، لازم است که به هر آنچه از میراث فقهی ابن حبیب به دست می‌آوریم، چنگ زنیم؛ به‌ویژه زمانی که آنچه در دست داریم، جزیی فقهی و در مورد مسئله‌ای باشد که با گذر زمان کهنه نمی‌گردد؛ اگرچه اشکال آن تغییر می‌یابد و مفردات آن فزونی می‌‌‌‌گیرد.
- ابن حبیب در این کتاب، به موضوعات خاصی در مورد ربا (ربا و بهره) می‌پردازد و جزئیاتی را ارائه می‌دهد که در بزرگ‌ترین منابع و مراجع مذهب مالکی و دیگر مذاهب پیدا نمی‌شود.
- با مراجعه به منابع اصلی مذهب مالکی، مشاهده می‌شود که ابن حبیب شخصی صاحب‌نظر است و علمای مذهب او را در صف علمای بزرگ قرار می‌دهند. اقوال او گاهی اوقات با اقوال و نظرات شاگردان امام مالک مقایسه می‌شود[۲].
شیوه نگارش
ابن حبیب در این کتاب همانند اثر دیگرش الواضحه، مباحث را در ضمن ابوابی مطرح کرده است، با قرار دادن ترجمه و عنوانی برای هر باب به‌واسطه ذکر عبارت آغازین مسئله. نویسنده در آغاز بحث خود، در باب اول (با عنوان «باب ما جاء في الربا و التشديد فيه»)، به تهدیدها و عواقب منفی ربا پرداخته و تلاش می‌کند تا اهمیت و شدت این موضوع را برجسته کند. در ابواب دیگر کتاب انواع بیع ربوی ذکر شده است. او در هر مسئله ابتدا به آیات موجود از قرآن کریم در رابطه با آن مسئله (در صورت وجود آیه) اشاره کرده، سپس روایات مرتبط را با ذکر سند ذکر نموده و در آخر به آثار صحابه با ذکر سند اشاره کرده است. او سپس پیش از پرداختن به تفصیل مسائل هر باب، قاعده‌ای عام در آن باب را تقریر می‌کند؛ درحالی‌که احکام آن قاعده را همراه با توجیه و تعلیل بیان می‌نماید، با این تعبیر که: «آن را إن‌شاءالله برایت نوع‌نوع و وجه‌وجه، مطابق با مقدار علم و فهم خویش تفسیر خواهم کرد».
وی آنگاه که یک مسئله خلافی را عرضه می‌کند، نخست مذهب خویش را تقریر می‌نماید، سپس به اختلاف اهل علم در آن اشاره می‌کند؛ درحالی که ترجیح خویش را احیانا با گفتار پیشوایان پیشین مذهب تأیید می‌نماید. ابن حبیب اصطلاح «کراهت» را در چند جا به‌کار برده و ظاهرا مراد وی مفهوم اصولی متأخر آن است؛ یعنی آنچه شارع از آن نهی کرده، اما نه به‌گونه الزام[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق.