الذيل علی العبر في خبر من عبر
| الذيل علی العبر في خبر من عبر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عراقی، احمد بن عبدالرحیم (نويسنده) صالح مهدی عباس (محقق) |
| ناشر | مؤسسة الرسالة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1989م , 1409ق |
| موضوع | کشورهای اسلامی - سرگذشت‌نامه، کشورهای اسلامی - تاریخ - سال‌شمار، اسلام -- سرگذشت‌نامه، اسلام - تاریخ - سال‌شمار |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /ذ9 ع2012 35/627 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الذيل علی العبر في خبر من عبر، تألیف ولی‌الدین احمد بن عبدالرحیم بن حسین (متوفی 826ق)، معروف به ابن عراقی، فقیه و قاضی شافعی مصری است. این اثر ذیلی بر تذییل بی‌واسطه پدر مؤلف زین‌الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی (متوفی 806ق) بر «العبر في خبر من عبر» ذهبی (متوفی 748ق) است. تحقیق و مقدمه کتاب به قلم صالح مهدی عباس خضیری است.
محقق کتاب مقدمه‌ای 30 صفحه‌ای برای آن نوشته است و در آن ابتدا شرح‌حال مؤلف و حیات علمی و اجتماعی و اساتید و شاگردانش را به‌دقت مورد بررسی قرار داده است. سپس تألیفات او را لیست کرده و در آخر «الذیل علی العبر» را موردمطالعه قرار داده است.
معروف است که امام شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی (متوفی 748ق) کتاب معروفش «تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام» را در قالب کتابی با حجم متوسط که آن را «العبر في خبر من عبر» نام نهاد تلخیص کرد. وی در این کتاب وقایع سال اول هجری تا سال 700ق را بیان کرد. سپس دیری نگذشت که ذهبی ذیلی بر کتاب العبر نوشت و اصل را به آن پیوند داد و آن را «ذیل العبر» نامید. در این کتاب از سال 701ق آغاز و با سال 740ق خاتمه یافت[۱].
پس‌ازآن تلاش‌های مورخین در تذییل بر این کتاب پیاپی ادامه یافت؛ اولین کسی که پس از مؤلف بر این اثر ذیل نوشت شمس‌الدین محمد بن علی بن حسن بن حمزه حسینی (متوفی 765ق) بود که ذیلش را با سال 741ق آغاز و به سال 764ق خاتمه داد. پس از او فرزندش سید محمد (متوفی 791ق) ذیل را تا سال 785ق ادامه داد. سپس ابن سند، شمس‌الدین محمد بن موسی بن سند لخمی مصری (متوفی 892ق) بر ذیل شمس‌الدین حسینی ذیلی نوشت و آن را از سال 763ق شروع و تا نزدیک سال 780ق ادامه داد. حافظ کبیر زین‌الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی (متوفی 806ق) نیز ذیلی بی‌واسطه بر ذیل العبر ذهبی نوشت و کتابش را از سال 741ق آغاز و به 763ق خاتمه داد. فرزند او ولی‌الدین احمد نیز ذیلی بر ذیل پدرش نوشت و سال‌های 762ق تا 786ق را نوشت. پس‌ازآن شهاب‌الدین احمد بن علی بن حجر عسقلانی (متوفی 852ق) ذیلی بر کتاب شمس‌الدین حسینی نوشت و آن را از سال 763ق آغاز کرد[۲].
در تحقیق کتاب حاضر از دو نسخه خطی کتابخانه اسکندریه و کتابخانه کوبرلی استانبول ترکیه استفاده شده که صالح مهدی عباس در انتهای مقدمه به شرح و توصیف آنها پرداخته است[۳].
محقق همچنین شیوه تحقیق کتاب را این‌گونه بیان کرده است:
- نص تحقیق شده کتاب را با ذکر آنچه مفید روشن شدن معنای آن است و ذکر منابع نقل‌ها از کتب دیگر و وضع نقاط، فواصل، پرانتزها و دیگر علامت‌های ویراستاری که در این عصر متعارف است، سروسامان دادم.
- ترجمه همه اشخاص اصلی که نامشان در کتاب آمده، به‌جز شرح‌حال اندکی از آنان که به ترجمه آنها دست نیافتم، را استخراج کردم. مصادر این ترجمه‌ها را بر اساس تسلسل زمانی مرتب کردم.
- مشخص نمودن اسامی امراء و سلاطین و رجال حکومتی که ذکری از آنها در حوادث تاریخی آمده بود نیز اهتمام ورزیدم. این مهم با مراجعه به مصادری مهمی که به آن حوادث پرداخته بودند صورت گرفت. اما اسامی اساتید و شاگردانی که در تراجم اشخاص با اختصار شدید در اسم و لقب مواجه بودم، به‌گونه‌ای که شناخت آنها دشوار می‌نمود، تنها از دو یا سه مصدر استفاده کردم.
- در رابطه با کتبی که در متن ذکر شده بود، مشهورین از نویسندگان آنها را به جهت شهرتشان، معرفی یا استخراج نکردم. و غیر معروف‌ها و آنها که اسمشان مختصر یا مشوه وارد شده بود را معرفی کردم و آن را بین دو پرانتز کوچک قرار دادم.
- در بررسی تواریخ به کتاب «التوفيقات الإلهامية» نوشته محمد مختار پاشا مصری که از دقیق‌ترین و جامع‌ترین کتب تاریخی است مراجعه کردم.
- اعداد ورق‌های نسخه خطی اصل را به‌جهت آسانی مراجعین، در داخل متن بین دو کروشه [ ] قرار دادم.
- اماکن و مدارس و مؤسسات علمی را توانستم اطلاعاتی از آنها به‌دست آورم را به‌اختصار معرفی کردم و برای هر یک منابع و مصادری را انتخاب و ذکر کردم.
- نمونه‌هایی از تصاویر اوراق نسخ خطی که در تحقیق کتاب از آنها استفاده شده را به مقدمه کتاب الحاق کردم.
- کتاب با تعدادی از فهارس خاتمه یافته که سهولت رجوع به کتاب را برای محقق فراهم می‌کند[۴].
این اثر در سه جلد منتشر شده که تمام جلد سوم آن به فهارس اختصاص یافته است. فهرست مترجمین به ترتیب سال و حروف معجم و فهارس اعلام، کتب، شهرها و امکنه، وظائف و مصطلحات تمدنی، امم و طوایف و اجتماعات، اشعار، مصادر و مراجع و موضوعات در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه تحقیق و متن کتاب.