الخطاب التربوي الإسلامي
| الخطاب التربوي الإسلامي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرحان، محمد (نویسنده) |
| ناشر | الشرکة العالمیة للکتاب |
| مکان نشر | بیروت |
| سال نشر | 1999م |
| چاپ | اول |
| موضوع | اسلام و آموزش و پرورش - مطالعات تطبیقی,قرآن - آموزش و پرورش |
| کد کنگره | BP۲۳۰/۱۸/ف۴ح۶ |
الخطاب التربوي الإسلامي تألیف محمد فرحان؛ در تاریخ تربیت اسلامى با دو گفتمان روبه‌رو مى‌شویم: یکى گفتمان اصیل و ابداعى، و دیگرى گفتمان غیراصیل که کارش حرکت در حاشیه گفتمان اصیل است و به شرح و شکافت آن مى‌پردازد و به تکرار مکررات و شرح بر شرح گرفتار شده است. در تاریخ تربیت اسلامى به جاى پرداختن به گفتمان نخست که اصیل و حقیقى است، به متون بازمانده از گفتمان نوع دوم پرداخته شده است، چنان که پندارى جاى آن را گرفته و بدیل آن است.
گفتمان اصیل، در قرآن و سنت تجلى یافته است و آثار تربیتى عالمان مسلمان محمل گفتمان شارح است. بنابراین و بنابر تقسیم نگارنده، گفتمان تربیتى در اسلام دست‌کم هفت شکل دارد: گفتمان تربیتى قرآنى، گفتمان تربیتى حدیثى، گفتمان تربیتى فقهى، گفتمان تربیتى صوفیانه، گفتمان تربیتى ادبى، گفتمان تربیتى فلسفى، گفتمان تربیتى طبى (ص 9-16).
پیش از این کتاب آثار دیگرى در زبان عربى دربارۀ شمارى از این گفتمان‌ها با عنوان مکتب و رویکرد منتشر شده است. ادبیات و نیز تقسیم‌بندى کتاب‌هاى پیشین با این کتاب تفاوت دارد. براى اطلاع بیشتر بنگرید به: سعید اسماعیل على و محمد جواد رضا، مکتب‌ها و گرایش‌هاى تربیتى در تمدن اسلامى، ترجمه، نقد، اضافات: بهروز رفیعى (چاپ دوم: قم - تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه - سمت، 1387).
در کتاب حاضر تلاش شده است شمارى از گفتمان‌هاى یادشده شرح و شکافته شود. مطالب کتاب در مقدمه، سیزده فصل، خاتمه بسامان شده است.
در مقدمه به مفهوم گفتمان تربیت اسلامى، نگرش شرق‌شناسان به این گفتمان، آبشخورهاى این گفتمان، عوامل دخیل‌افتاده در این گفتمان، گونه‌هاى این گفتمان پرداخته شده است.
فصل آغازین کتاب دربارۀ طرحى فلسفى قرآنى است. نگارنده در این فصل در پى اثبات این نکته است که چنین طرح از قرآن برگرفتنى است. وى براى نمونه به سوره فاتحه پرداخته و براى بازشکافت مطلب ابتدا از منطق و زبان قرآن گفته است؛ سپس از روش قرآنى و برخى فرضیات موجود در سوره فاتحه یاد کرده است. هستى‌شناسى، معرفت‌شناسى، زیباشناسى، دیگر مباحث برداشت‌شده از سوره حمد است.
در فصل دوم گفتمان تربیتى قرآن واکاوى شده است تا معلوم شود در این گفتمان هدف‌هاى تربیت کودک چیست، در این گفتمان نسبت به طبیعت انسان و چگونگى و برنامه تربیتى کودک چه دیدگاهى وجود دارد، در این گفتمان براى تربیت کودک چه روش‌هایى پیش‌رو نهاده شده است.
آموزش‌هاى تربیتى در احادیث نبوى موضوع فصل سوم است و از رهگذر طرح و بحث آن به هدف‌هاى تربیتى کودک در احادیث نبوى، برنامه تربیتى کودک در احادیث نبوى، ویژگى‌هاى مطلوب شخصیت کودک، روش‌هاى تربیتى کودک، پرداخته شده است.
در فصل چهارم به آموزش‌هاى تربیتى در گفتمان فقهى پرداخته شده است و ضمن اشاره به این‌که فقه اسلامى و به‌ویژه آموزش‌هاى تربیتى زادۀ آن از منابع اندیشه عربى - اسلامى به‌طور عام، و تربیت عربى - اسلامى به‌طور خاص است، نخست به شمارى از آموزش‌هاى تربیتى در خطبه‌هاى امام على(ع) به شرح ذیل اشارت رفته است: رهنمودهایى به علم و تعلم، رابطه میان آموزش و تحول فرهنگى، رابطه علم با زندگى مردم، دیالکتیک و جدل میان علم و تراکم معرفتى، حکمت غذاى روح، اخلاق ایمانى. بحث‌هاى دیگر این فصل عبارت‌اند از: ویژگى‌هاى آموزش‌هاى تربیتى فقهى، مبانى تعلیم و تربیت در آموزش‌هاى فقهى، هدف‌هاى تربیت کودک در آموزش‌هاى تربیتى فقهى، برنامه درسى فقهى در آموزش کودک و تقسیم آن‌ها به درس‌هاى اجبارى و اختیارى.
آموزش‌هاى تربیتى در گفتمان صوفیانه در فصل پنجم بازشکافى شده است. صوفیان چه بیان و آموزشى دربارۀ علم و برنامه درسى دارند؟، ماهیت سفر صوفیان در تربیت کودک، مقامات صوفیان در آموزش‌هاى تصوف چه مفهوم تربیتى دارد؟ مطالب بحث‌شده در این فصل است.
اشاراتى به رهنمودها و آراى تربیتى: ابن سحنون، جاحظ، کندى، ابن جزار، قابسى، ابن‌طفیل، ابن جماعه، مغراوى مطالب عنوان‌شده در فصول ششم تا سیزدهم کتاب است.
- مطالعه منابع ذیل نیز پیشنهاد مى‌شود:
احمد عرفات قاضى، الفکر التربوى عند المتکلمین المسلمین و دورها فى بناء الفرد والمجتمع (چاپ اول: قاهره، الهیئه المصریه للکتاب، 1996 م)؛ سعید اسماعیل على و محمد جواد رضا، مکتب‌ها و گرایش‌هاى تربیتى در تمدن اسلامى، ترجمه، نقد، اضافات: بهروز رفیعى (چاپ دوم: قم - تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه - سمت، 1387)؛ اسماعیل باغستانى، «آرا و رویکردهاى تعلیم و تربیت»، دانشنامه جهان اسلام، جلد هفتم، ذیل تعلیم و تربیت.[۱]
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص222-224
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.
وابسته‌ها
[رده:مقالات بازبینی شده2 آذر 1402]]