الجامع لأخلاق الراوی و آداب السامع

الجامع لأخلاق الراوي و آداب السامع
پدیدآوران	خطیب بغدادی، احمد بن علی (نویسنده) خطیب، محمد عجاج (محقق)
ناشر	مؤسسة الرسالة
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1997م , 1417ق
چاپ	4
موضوع	حديث - علم الروايه
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏113‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏6‎‏ج‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، آداب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

الجامع لأخلاق الراوی و آداب السامع، اثر ابوبکر احمد بن علی بن ثابت مشهور به خطیب بغدادی (بغداد 463-392ق) است که نویسنده در آن، یک دوره آداب و اخلاق دانشجویی و استادی علوم حدیث را توضیح داده است.

جالب است که خطیب بغدادی خودش نیز به عنوان حافظ و راوی حدیث در این کتاب به نقل روایت اهتمام ویژه داشته و حدود 2000 روایت همراه با سندش در موضوعات مورد بحث نقل کرده است.

این اثر را محمد عجاج خطیب تصحیح کرده و برایش مقدمه و حاشیه نوشته و اخبارش را استخراج و فهرست‌های فنی برای آن تنظیم و در دو مجلد منتشر کرده است.

ساختار

کتاب حاضر از مقدمه نویسنده و متن اصلی (شامل 34 فصل) تشکیل شده است. زبان و ادبیات این اثر، عربی قدیمی رایج در قرن پنجم هجری است.

گزارش محتوا

هرچند درباره ویژگی‌ها و محتوای این اثر مفصل و سودمند، گفتنی‌ها فراوان است، ولی به جهت ضیق مجال به بیان چند نکته اکتفا می‌شود:

1. مصحح درباره محتوا و اهمیت اثر حاضر چنین نوشته است: این کتاب از اولین آثاری است که در زمینه آداب تعلیم و تعلم و اخلاق و ارتباط دانشجویان و استادان با یکدیگر تألیف شده است. سپس وی گزارشی از محتوای این اثر بیان کرده و بعد افزوده است که این کتاب ‌اندیشه تربیتی خطیب بغدادی را آشکار می‌سازد و یکی از موادّی است که اثبات می‌کند که علوم اسلامی و عربی در همه زمینه‌ها به اوج خودش رسیده، به ویژه حدیث پیامبر(ص) و علوم حدیث که قبل از خطیب بغدادی رشد کرده و روش‌های نویسندگانش شناخته شده و خطیب بغدادی مطالب مربوط به آداب و اخلاق دانشجویان و استادان را بر اساس روش تربیتی خودش منظم کرده و روشن است که دانشمندان، به سوی فلسفه علوم و بحث از ابزار نشر آن و استفاده از آن یا بحث از توابعش و ملحقات تکمیلی‌اش نمی‌روند مگر بعد از آنکه اصول و فروع آن علم مشخص و کامل شده باشد. همه اینها شواهدی است بر خدماتی که اسلام و تمدن اسلامی به انسانیت تقدیم کرده است.
2. نویسنده در مورد مذاکره حدیث برای تثبیت مطالب آن در ذهن، روایاتی آورده و از جمله با ذکر سند از حضرت علی(ع) نقل کرده است که: «تزاوروا و تدارسوا الحدیث و لا تترکوه یدرس»؛ یعنی: «با یکدیگر دیدار کنید و روایات را با هم بحث کنید و ترک مکنید که اگر ترک کنید، از بین می‌رود».
3. نویسنده در مورد ضرورت راستگویی و پرهیز از کذب در روایت، مطالبی نوشته و از جمله چنین آورده است: احتیاط و سزاوارتر برای محدث آن است که از روی کتابش روایت کند و از حفظ نقل نکند تا از پندار و غلط در امان بماند و از لغزش دور گردد و...
4. نویسنده تأکید کرده است: از آنجا که بیشتر احکام، جز از راه نقل قابل شناسایی نیست، ضروری است که در حال ناقلان نظر کنیم و از عدالت راویان بحث کنیم؛ پس هر کسی که عدالتش ثابت شود جایز است که از او روایت کنیم؛ وگرنه از او عدول کنیم و معرفت حکم از سوی دیگری جستجو می‌شود؛ چون حکم اخبار، حکم گواهی‌ها است، از این نظر که جز از ثقات پذیرفته نمی‌شود. سپس نویسنده روایاتی را در این مورد آورده است؛ از جمله: از محمد بن بشران سباک جرجانی نقل شده است که او می‌گفت به احمد بن حنبل گفتم: ای اباعبدالله! برای من سنگین است که بگویم فلانی کذاب است و فلانی ضعیف و... پس او به من گفت: اگر تو ساکت بمانی و من سکوت کنم، پس چگونه جاهل، صحیح و سقیم را از یکدیگر بازشناسد.
5. نویسنده روایتی از ابن ابیلیلی نقل کرده است که: «کنا نجالس إلی زید بن أرقم، فنقول: حدثنا! حدثنا! فیقول: أنا قد کبرنا و نسینا و الحدیث عن رسول‌الله(ص) شدید»؛ «ما در نزد زید بن ارقم می‌نشستیم و می‌گفتیم برای ما روایت کن! برای ما روایت کن! پس او می‌گفت: ما پیر و گرفتار فراموشی شده‌ایم و مسئولیت روایت از پیامبر خدا(ص) سنگین است».
6. شایان ذکر است که خطیب بغدادی خودش نیز به عنوان حافظ و راوی حدیث در این کتاب به نقل روایت اهتمام ویژه داشته و حدود 2000 روایت را همراه با سندش در موضوعات مورد بحث نقل کرده است. مصحح محترم این روایات را شماره گذاری کرده و آخرین شماره عبارت از 2000 است.؛ ولیکن چون گاهی مطالب نویسنده هم جزو این شماره گذاری محسوب شده و به طور مثال شماره 1666 روایت نیست، بلکه سخن نویسنده است.تعبیر به صورت تخمینی (حدود 2000) و نه تحقیقی، ذکر شد.

وضعیت کتاب

نویسنده برای کتاب حاضر، افزون بر فهرست تفصیلی مطالب.و فهرست منابع.، فهارس فنی - آیات، روایات، شرح حال اعلام، اشعار -.نیز تنظیم کرده است؛ ولی متأسفانه خبری از فهرست‌های فنی دیگر، مانند: امکنه و اصطلاحات و... نیست.

این کتاب به صورت مستند منتشر شده است و مصحح محترم ارجاعاتش را به صورت پاورقی آورده است. مصحح محترم تأکید کرده است که هرچند تصحیح کتاب حاضر، ده سال پیش از این آماده شده بود و بنا داشتم که آن را به مناسبت هزارمین سالگرد ولادت نویسنده منتشر سازم، ولی حوادثی پیش آمد و مانع این کار شد و از بابت این تأخیر عذر می‌خواهم.

همچنین مصحح، تصاویری از صفحات آغاز و انجام برخی از جزوهای نسخه‌های خطی کتاب حاضر - نسخه کتابخانه اسکندریه و ظاهریه - را آورده است.

فهرست آثار علمی منتشرشده مصحح محترم، در پایان کتاب به صورت ضمیمه آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.