التوحيد و معرفة أسماء الله عزوجل و صفاته علی الاتفاق و التفرد

التوحيد و معرفة أسماء الله عزوجل و صفاته علی الاتفاق و التفرد
پدیدآوران	ابن منده، محمد بن اسحاق (نويسنده) سالمی عتمی، ابو عبد الله عثمان (محقق)
ناشر	مؤسسة المعارف
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1386ش - 1428ق - 2007م
چاپ	1
شابک	‎978-9953-69-105-3
موضوع	احادیث اهل سنت - قرن 4ق. - توحید - خدا - نامها - خدا - صفات - کلام اهل سنت - قرن4ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	9ت28الف 217 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب التوحيد و معرفة أسماء الله عزوجل و صفاته علی الاتفاق و التفرد، نوشته‌ای از ابوعبدالله محمد بن اسحاق بن محمد بن منده (310-395ق)، از محدثان‌ مشهور است. این اثر حدیثی، به بحث از توحید خداوند اختصاص یافته و حاوی مباحثی درباره توحید ربوبیت، الوهیت و توحید صفات و اسماء، همراه با ذکر ادله از قرآن، سنت، سخنان صحابه و تابعان است.

در نام‌گذاری کتاب، میان مصادر کتاب‌‌شناسی اختلاف زیادی دیده نمی‌شود، جز اینکه برخی آن را با نام «التوحيد» یاد کرده‌ و برخی دیگر نیز آن را با اندکی تفاوت با نام فوق‌‌الذکر با عنوان «التوحيد و إثبات الصفات علی الاتفاق و التفرد» معرفی کرده‌اند.

نویسنده در نگارش کتاب از مصادری همچون کتاب «السنة» نوشته عبدالله بن احمد و کتاب «التوحيد و إثبات الصفات» نوشته محمد بن اسحاق بن خزیمه بهره برده است.

کتاب با احادیثی ذیل عنوان «ذکر آنچه خداوند خود را با آن وصف کرده و به وحدانیتش رهنمون ساخته و اینکه او بی‌‌نیاز و... است»، آغاز شده است. به دنبال آن نویسنده مباحثی مرتبط به توحید ربوبیت از قبیل خلق، تدبیر، تقدیر، رزاقیت خداوند، مقلب القلوب بودن او و... مطرح کرده و در اثنای مباحث یادشده به توحید الوهیت اشاره کرده است. توحید خداوند در اسماء از موضوعات مطرح‌شده است که با عنوان «ذکر شناخت اسمای حسنای خداوند که به آنها نامیده شده و...» شروع شده و ذیل آن به حدیث «إن لله تسعا و تسعين اسما...» اشاره کرده است. وی سپس از اسم اعظم سخن به میان آورده و با تکیه بر ادله حدیثی، «الله» را بزرگ‌‌ترین نام خدا یا اسم اعظم معرفی نموده و سخن خود را در توحید الوهیت ادامه داده است. به دنبال آن به سخن از اسماء الله بازگشته و هریک از اسمای خداوند را همراه با دلیل آن ذکر نموده است. توحید صفات از دیگر موضوعات است که نویسنده، متعرض آن شده است. ذکر شناخت صفات خداوند که خود را با آن وصف کرده و... عنوانی است که نویسنده ذیل آن تمام صفات خداوند (سمع، بصر، علو، حب، بغض، مکر، تعجب و...) را با دلایل آن از احادیث آورده است. روش نویسنده غالبا ذکر آیات قرآن در ذیل عناوین مطرح‌شده و مرتبط با آن و سپس استدلال به احادیث مرتبط است.

این اثر با توجه به روش و رویکرد نویسنده از جمله نوشته‌های حدیثی معرفی شده است؛ چراکه نویسنده بیشتر به گردآوری احادیث مربوط به ربوبیت، الوهیت، اسماء و صفات در آن پرداخته و همچنین طرق و الفاظ احادیث را مورد توجه قرار داده است؛ لکن توضیحات و تعلیقات مربوط به موضوعات اعتقادی در آن کمتر دیده می‌شود.

تکرار احادیث در مواضع مختلفی از کتاب به جهت اشتمال آنها بر فوائد فقهی یا عقیدتی، به‌صورت کامل یا بیان محل شاهد در آنها، یا ذکر مضمون برخی احادیث، همچنین ذکر احادیث و روایات با طرق مختلف با توجه دادن به اختلاف در سند یا متن آنها، ارزش‌گذاری احادیث و در مواردی اشاره به مشابه آنها از دیگر روات، از جمله ویژگی‌های روش نویسنده در این کتاب است.

محقق، علاوه بر تحقیق متن کتاب، در مواردی توضیحات و ملاحظاتی را پیرامون برخی مطالب متن در پاورقی آورده است. وی همچنین به ارزش‌گذاری احادیث در پاورقی پرداخته و در مواردی نیز توضیحاتی را درباره راویان ذکر کرده است. وی همچنین فهرست‌های فنی را به آخر کتاب افزوده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. وهیبی محمد بن عبدالله و غصص محمد بن عبدالعزیز، مقدمه «كتاب التوحيد»، اثر ابن منده، محمد بن اسحاق، تحقیق: محمد بن عبدالله وهیبی و موسی بن عبدالعزیز غصن، مصر، دارالهدی النبوي، 1431ق، چاپ دوم.
3. بغدادى، اسماعیل‏، «هدية العارفين: أسماء المؤلفين و آثار المصنفين»، مصحح: خرسان، محمدمهدى‏، بیروت، دارإحياء التراث العربي، 1951م، چاپ اول.