التربية في القرآن و السنة الغايات و الأهداف
| التربیة فی القرآن والسنة الغایات والأهداف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عبدالحلیم سید، فتح‌الباب (نویسنده) |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | قاهره |
| سال نشر | 1996م |
| چاپ | اول |
| موضوع | آموزش و پرورش - جنبه‌های قرآني=تربيت - جنبه‌های قرآني |
| کد کنگره | BP104/آ98/س9 |
التربیة فی القرآن والسنة الغایات والأهداف [۱]، تألیف فتح‌الباب عبدالحلیم سید؛ این کتاب تلاشى است در راستاى کشف و عرضه‌داشت اصول ثابت در تربیت اسلامى که مى‌توان آن‌ها را شاخص‌هاى تربیت در قرآن و سنت نامید (ص 3). از این رهگذر معلوم خواهد شد اهداف تربیت اسلامى کدام است؛ اسلام نسبت به انسان و زندگى چه دیدگاه‌هایى دارد؛ ارزش‌هاى اسلام کدام‌اند (ص‌د).
نگارنده، کتاب را در مقدمه و چهار فصل قلمى کرده است.
در فصل یکم که روش کتاب نامیده شده به چهار موضوع پرداخته شده است: تربیت، دانش زندگى است؛ جامعه انسانى تابع قانون زندگى یعنى تحول‌پذیر و دگرگونى‌بردار است؛ بحث علمى دربارۀ نمونه تربیت؛ تفسیر پدیده تربیت.
عنوان فصل دوم غایت‌ها و هدف‌هاست. نگارنده غایت را غیر از هدف مى‌داند و بر این باور است که غایت، هدف مترتب بر همه اهداف و نقطه تلاقى همه شؤون تربیت و غایت غایات آن است و فراتر از آن در خاطر نمى‌گنجد. غایت، هدفى بر زمان و مکان است؛ اما اهداف، در زمان و مکان و تابع شرایط و ملیت‌هایند. وى غایت تربیت در قرآن و سنت را همان غایت دین اسلام و چیزى غیر از غایت شریعت یا مقاصد شرع مى‌شمارد (ص 18). پس از این ضمن اشاره به رابطه زایشى نگرش به انسان و غایات و اهداف تربیتى، به انسان در قرآن و سنت پرداخته شده است؛ سپس احیاى فطرت توحیدى یا پرورش آن غایت تربیت در اسلام معرفى و افزوده شده است که در قرآن از بازگشت به فطرت توحیدى با دو واژه «تذکر» و «تزکیه» تعبیر، و نیز آورده شده است که در احیاء علوم الدین غزالى از غایت تربیت به توحیدتعبیر گشته است. آنگاه توحید و آزادى یکى دانسته شده و به شرح آزادى در قرآن‌پرداخته و اشاره شده است که آزادى حق است و واجب، توحید یا آزادى، مسئولیت فردى‌و اجتماعى است و جامعه وظیفه دارد زمینه آزادى فرد را فراهم سازد و چنان شود که‌اندیشه و رفتار و خواسته‌ها و در مجموع همه‌چیز فرد در چارچوب الهى قرار گیرد و او یکپارچه خدایى شود. چنین آزادى و توحیدى، غایتى جهانى است و به مسلمانان اختصاص ندارد (ص 42).
فصل سوم الغایات التمکینیه خوانده شده است و من آن را غایت‌هاى زمینه‌اى یا پیش‌غایات یا غایات ابزارى ترجمه مى‌کنم؛ زیرا مراد از این غایات، غایات تربیتى‌اى است که وسیله و پیش‌درآمد و مقدمه تحقق غایت غایات یعنى آزادى یا احیاى فطرت توحیدى است (ص 47). این غایات به فردى و اجتماعى تقسیم شده و در این فصل به غایات فردى اشارت رفته است. و در شرح و شکافت آن‌ها نخست از عناصر و مؤلفه‌هاى سه‌گانه تعیین‌کننده این غایات سخن رفته است و پس از آن به فراگیرى کتاب و حکمت، تزکیه و خودارزیابى، کسب و پیشه، فراگیرى دانش، به عنوان غایات ابزارى پرداخته شده است.
غایات ابزارى اجتماعى در فصل فرجامین کتاب واکاویده شده است. براى بازشکافت این بحث، ابتدا از مفهوم جامعه در قرآن یاد شده است سپس به گونه‌هاى مصالح و مفاسد و میزان و معیار سه‌گانه رفتار انسان در قرآن اشاره شده است و پس از آن از غایات ابزارى اجتماعى زیر سخن رفته است: امنیت، پایبندى به ارزش‌ها، مسئولیت یا ولایت اجتماعى که بر محبت و تعاون و یکدیگر را به معروف خواندن و از منکر بازداشتن مبتنى است.
الفصل الرابع، الفصل الثالث چاپ شده است (ص 83)؛ نسمیه، نسمیه (ص‌ج)؛ اثبات، اثیات (ص 5)؛ غایات، غابات (ص 6)؛ یقول، بقول (ص 7)؛ ینشاء، بنشاء (ص 103) چاپ شده‌اند.
دیگر آن‌که چنان که آوردم نگارنده غایت را غیر از هدف دانسته است و در فصل دوم از غایت تربیت اسلامى یاد کرده است؛ لازمه منطقى این تفاوت و تقسیم آن است که آنچه را در فصل سوم و چهارم غایت خوانده است، هدف بخواند.
- منابعى براى مطالعه فزون‌تر:
ماجد عرسان کیلانى، اهداف التربیه الاسلامیه (بیروت، مؤسسه الریان، 1419 ق/ 1998 م)؛ مقداد یالجن، اهداف التربیه الاسلامیه و غایاتها (ریاض، دارالهدى، 1409 ق/ 1989 م)؛ على خلیل مصطفى ابوالعینین، اهداف التربیه الاسلامیه (قاهره، ابراهیم الحلبى، 1988 م)؛ فاروق عبدالحمید سامرائى، اهداف و خصائص التعلیم الاسلامى (اردن، دارالنفائس، 1419 ق)؛ محمد حسن بریغش، ادب الاطفال اهدافها و سماته (بیروت، مؤسسه الرساله، 1418 ق).[۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.