التربية السياسية الإسلامية
| التربية السياسية الإسلامية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عبدالحلیم محمود، علی (نویسنده) |
| ناشر | دارالتوزیع و النشر الاسلامیة |
| مکان نشر | قاهره |
| سال نشر | 2001م |
| چاپ | اول |
| موضوع | اسلام و آموزش و پرورش,اسلام و سیا‌ست,شورا (اسلام) |
| کد کنگره | BP۲۳۰/۱۸/م۳م۷ ۵.ش |
التربية السياسية الإسلامية تألیف علی عبدالحلیم محمود، كتاب حاضر پنجمين جلد از مجموعه‌اى است ده‌جلدى با فروست: مفردات التربيه الاسلاميه. ديگر مجلدات اين مجموعه به‌ترتيب دربارۀ تربيت: روحى، اخلاقى، عقلى، دينى، جسمى، اجتماعى، اقتصادى، جهادى، هنرى در اسلام است.
سياست با همه مفاهيم پرشمارش بخشى از برنامه نظام اسلامى براى سامان‌دهى به زندگى انسان است و گزافه نيست اگر گفته شود برنامه و نظام اسلامى زندگى، در همه ابعاد خود بر رفتار سياسى متكى است و سياست بخش اصلى آن را تشكيل مى‌دهد (ص 11).
پديدآورنده با چنين نگرشى به سياست در اسلام، مطالب خود را در قالب پيش‌درآمد و دو بخش بسامان ساخته است. در پيش‌درآمد نخست مفهوم تربيت و سياست بررسى شده است. آنگاه به شرح رابطه تربيت با سياست به لحاظ شكل و ساختار، محتوا، اهداف، كاركرد پرداخته شده است؛ سپس تربيت سياسى در اسلام با شمارى از تربيت‌هاى بنام روزگار به شرح ذيل مقايسه گشته است: تربيت سياسى در ليبراليسم، تربيت سياسى در سوسياليسم (سوسيال ايده‌آليسم، سوسيال دموكرات، سوسيال مسيحى، سوسيال ناسيوناليسم).
نگارنده در ادامه به تربيت سياسى در اسلام پرداخته است و در شرح و شكافت موضوع، ابتدا هدف‌هاى تربيت سياسى در اسلام را مطرح ساخته است (پالودن عقايد از ناخالصى، زدودن عبادات از خرافه و گمان، همكارى و همبستگى و برابرى ميان مردم در حقوق و تكاليف). پس از اين، ارزش‌هايى كه هدف‌هاى تربيت سياسى در اسلام از آن‌ها سرچشمه مى‌گيرد بررسى شده است (توحيد، پرستش انحصارى و مطابق شرع خداوند، عمل صالح كه ترجمان ايمان است، تبليغ دين خدا، فعاليت در امور خير يعنى امر به معروف، فعاليت در حوزه ايستادگى در برابر شر يعنى نهى از منكر، آمادگى براى جهاد در راه خدا).
عنوان بخش نخست، اصول تربيت سياسى در اسلام است و در آن به شرح اصول هفت‌گانه زير پرداخته شده است:
1. تربيت، رفتار انسان را مهار و بسامان مى‌سازد. اين كار داراى سه معيار است: التزام به رفتار حلال و پرهيز از رفتار حرام، التزام به امر به معروف نمودن هركس، التزام به نهى از منكر كردن همه.
2. تربيت، انسان را با حقوق و تكاليفش آشنا مى‌سازد. مفهوم لغوى و اصطلاحى حقوق، حقوق انسان و انواع آن به‌طور عام، حقوق انسان و انواع آن در اسلام، وظايف و تكاليف انسان و گونه‌هاى آن در اسلام، مطالبى است كه در واشكافت اين اصل به آن‌ها اشاره شده است.
3. تعاون و همبستگى. در شرح اين دو اصل از مفهوم لغوى و اصطلاحى آن‌ها ياد شده و به تعاون و همبستگى در اسلام اشاره شده است؛ سپس از ضرورت ناظر بودن تعاون و همبستگى بر نيكى و پرهيزگارى و حرمت تعاون و همبستگى معطوف به گناه و تجاوز ياد شده است. تعاون و همبستگى ميان حاكم و شهروندان، حقوق حاكم، تكاليف حاكم، ابعاد تعاون و همبستگى و آثار اجتماعى و سياسى آن‌ها، ديگر بحث‌هاى اين فراز است.
4. اصل شورا. شورا جان‌مايه سياست و محور اصلى آن است و اگر شورا نباشد استبداد و ستم و حق‌كشى حاكم مى‌شود. جايگاه شورا در كتاب و سنت بسيار متعالى است. شورا بر كتاب و سنت مبتنى است و يكى از منابع تشريع احكام است. شورا تضمين‌كننده آزادى بشر است. شورا ناگزير به برابرى مى‌انجامد. شورا بر حفظ كرامت انسان استوار است. بدون شورا اجماع و اجتهاد وجود ندارد. شورا آبشخور قدرت است. شورا تضمين‌كننده امنيت اجتماع و حقوق و تكاليف افراد و نظارت امت بر حاكمان و ضامن استقرار نظام اجتماعى و تحكيم روابط حسنه ميان مردم و حمايت‌كننده از حقوق اقليت‌هاست.
5. اصل عدل و احسان. در واشكافت اين اصل از جمله به نكات زير اشاره شده است: عدل و احسان در كتاب و سنت، حوزه‌هاى عدل و احسان، مساوات ميان مردم در حقوق و تكاليف از ثمرات عدل و احسان است؛ عالى‌ترين هدف اسلام در درجه نخست هدفى اجتماعى يعنى حاكميت بخشيدن عدل و احسان بر زندگى انسان است.
6. فراخواندن به سوى خداوند. نگارنده در توضيح اين اصل، ابتدا به هدف‌هاى ده‌گانه دعوت الى‌الله پرداخته است، يعنى يارى رساندن مردم براى عبادت خداوند بر اساس شرع، يارى مردم براى شناخت يكديگر و همكارى، تغيير وضع نامطلوب زندگى مسلمانان، تربيت فرد بر اساس اسلام، ايجاد خانواده مسلمان، ايجاد جامعه مسلمان، تلاش براى برپايى حكومت اسلامى، تلاش براى آزادى سرزمين‌هاى اسلامى، كوشش براى ايجاد وحدت ميان كشورهاى اسلامى، تلاش براى گسترش دعوت به سوى خداوند. پس از اين به روش‌هاى دعوت به سوى خداوند اشاره شده است و در پايان به تقسيم دعوت‌كنندگان به سوى خداوند پرداخته شده است.
7. اصل گسترش روحيه جهاد. سرآغاز شرح اين اصل يادآورى اهميت جهاد در اسلام است و پس از آن به انواع جهاد اشاره شده است. گوشزد مجاهد بودن امت اسلامى و هدف‌هاى جهاد در راه خداوند و محال بودن خاموش كردن شعله جهاد در اسلام، از ديگر بحث‌هاى اين قسمت است.
عنوان بخش دوم، هدف‌هاى تربيت سياسى در اسلام است. پديدآورنده در شرح اين عنوان از چهار هدف ياد كرده و آورده است كه تربيت سياسى در اسلام گذشته از هدف‌هاى كلى و عام تربيت اسلامى، هدف‌هاى سياسى هم دارد (ص 253) كه عبارت‌اند از: پرورش انسان مسلمان سياسى‌اى كه رويدادها و تحولات پيرامون خود را نيك درك كند و آگاهانه و درست با آن‌ها روبه‌رو شود. تربيت سياسى اسلامى عوامل شكل‌گيرى شخصيت سياسى و هدايت و تقويت وابستگى به دين و علاقه به امت اسلامى را در فرد فراهم مى‌سازد. اشاره به جريان‌هاى سياسى دشمن اسلام، عوامل شكل‌گيرى شخصيت سياسى در فرد مسلمان، وظايف و تكاليف سياسى فرد مسلمان بحث‌هاى بعدى اين فراز است.
پرورش خانواده مسلمان فعال در مسائل سياسى. مفهوم خانواده مسلمان سياسى، مشاركت خانواده مسلمان در مسائل جامعه، وظايف و تكاليف سياسى خانواده مسلمان (مبارزه با بى‌دينى و القاى بى‌نيازى از دين و لزوم زدودن آن از زندگى، تهمت‌هايى كه به اسلام زده مى‌شود تا شأن آن فروكاسته شود، تلاش دول استعمارگر براى سيطره بر جهان در پوشش جهانى‌سازى)، مطالبى است كه در شرح اين هدف بيان شده است.
به‌كارگيرى مسجد براى فعاليت‌هاى سياسى. براى شرح و شكافت اين بحث، نخست به كار مسجد و فعاليت‌هاى آن پرداخته شده و از انواع تربيت در مسجد ياد شده است. پس از آن به چگونگى مؤثر افتادن سياسى مسجد اشاره شده است؛ سپس با برشماردن فعاليت‌هاى مسجد از چگونگى بهره‌گيرى از اين فعاليت‌ها براى تربيت سياسى افراد و نمونه‌هايى چون تلاش براى خنثى كردن باور واهى جدايى دين از سياست، آشكار ساختن حمايت شديد انگليس از مزدورانى كه عليه اسلام مى‌نويسند مانند على عبدالرزاق مصرى، صهيونيسم و اشغال فلسطين، تلاش موفقيت‌آميز انگليس براى فروپاشى حكومت عثمانى، نژادپرستى را جايگزين اسلام كردن سخن رفته است.
پرورش سياسى افكار عمومى. مفهوم افكار عمومى سياسى اسلامى، مهم‌ترين عوامل شكل‌گيرى افكار عمومى سياسى اسلامى در مسلمانان معاصر، افكار عمومى در اسلام، عناصر پنج‌گانه و انواع دوگانه و مراحل شش‌گانه افكار عمومى در اسلام، كاركرد سياسى افكار عمومى در اسلام، چگونگى به‌كارگيرى سياسى افكار عمومى در اسلام، مهم‌ترين مسائلى كه لازم است در اختيار افكار عمومى مسلمانان قرار گيرد، بحث‌هايى است كه در شرح چهارمين هدف تربيت سياسى در اسلام مى‌خوانيم.
- منابع ذيل نيز درخور مطالعه است:
سعيد حسينى، تربيت سياسى در اسلام (تهران، اميركبير، 1366)؛ تربيت سياسى در اسلام، ترجمه سيد محمد رادمنش (تهران، بنياد علوم اسلامى، 1362)؛ على قائمى، تربيت سياسى كودك (قم، شفق، 1361)؛ عبدالعزيز توجيرى، التربيه السياسيه فى الاسلام (عمان، ايسيسكو، 2001 م)؛ خالد احمد شنتوت، التربيه السياسيه فى المجتمع المسلم (چاپ اول: عمان - بيروت، دارالبيان، 1421 ق/ 2000 م).[۱]
پانويس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص152-155
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.