التربية الروحية: دراسة في الغذاء الروحي و أثره علی السلوك العملي
| التربية الروحية: دراسة في الغذاء الروحي و أثره علی السلوك العملي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صایغ، مجید (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة البلاغ للطباعة و النشر و التوزیع |
| مکان نشر | بیروت |
| سال نشر | 1423ق/ 2003م |
| چاپ | اول |
| موضوع | تربیت اخلاقی,اسلام و آموزش و پرورش |
| کد کنگره | LC۲۷۳/ع۴ص۲ |
التربية الروحية: دراسة في الغذاء الروحي و أثره علی السلوك العملي [۱]، تألیف مجید صایغ؛ در کتاب حاضر تلاش شده است با شرح و بحث شمارى از آداب و سنن و اخلاق و عبادات اسلامى از تأثیر آن‌ها بر روحیه و رفتار انسان یاد شود و از این رهگذر، مطالعه‌کننده را به روى‌آوردن به معنویات اسلامى و وانهادن گناه برانگیزد تا از شیطان دور و به خداوند نزدیک شود (ص 6-8).
مطالب کتاب در مقدمه، پیشگفتار و شش گفتار سامان گرفته است. از مباحث شش‌گانه کتاب تنها مبحث دو و سوم داراى عنوان است. فهرست مطالب و فهرست منابع مؤلف پرکاستى و غیرفنى تدوین گشته است.
گفتار نخست این اثر فاقد عنوان است اما از متن آن برمى‌آید که دربارۀ تطهیر نفس نگارش یافته است. مطالب این گفتار در دو قسمت شکل گرفته است: در قسمت اول که کوتاه‌تر افتاده است به تطهیر نفس نظر شده است و در شرح مطلب پس از بیان مفهوم تطهیر به مفهوم تطهیر نفس و سخنانى از عالمان و فیلسوفان دربارۀ چیستى نفس اشارت رفته است.
قسمت دوم این گفتار در خصوص روش‌هاى تطهیر نفس قلمى شده است و بازشکافت موضوع از اشاره به چیستى و شروط توبه و انواع توبه‌کننده آغاز گشته است؛ سپس به مفهوم گناه کبیره و صغیره و تأثیر توبه و استغفار بر فرد و جامعه اشاره شده است. آنگاه به جبران و تاوان گناه نظر شده و در شرح آن از پانزده امر به عنوان شمارى از جبران‌کنندگان گناه یاد شده است. روش دیگر تطهیر نفس، وانهادن امور حرام و نیز شبهه‌ناک است که پس از یادآورى آن به روش دیگر یعنى به‌جا آوردن واجبات و مستحبات اشاره گشته است. نماز شب و استغفار دو روش بعدى است که به آن‌ها پرداخته شده است.
در گفتار دوم با مطالب ذیل آشنا مى‌شویم: مفهوم عبادت، توحید در عبادت، عبادت تطهیرکننده جان، اخلاص در عبادت، شائبه‌هاى اخلاص، تأثیر عبادت بر رفتار فرد و سعادت جامعه، عبادت درمان جان، عبادت راستین و عبادت باطل، خشوعْ روح عبادت، اثر پایبندى به اوقات عبادت.
عنوان گفتار سوم، قرآن و غذاى روح است. نویسنده در واکاوى این گفتار، نخست فضیلت و ثواب قرائت قرآن را پیش کشیده است؛ سپس از پاداش یادگیرى و آموزش دادن قرآن گفته است و ضمن اشاره به این‌که قرآن بهار دل‌ها و عامل شرح صدر است یادآورد شده است که اگر قرآن چنان که باید خوانده شود، در همه وجود قارى نفوذ و روح و عقل او را جذب مى‌کند. نگارنده پس از این اشاره کرده است که قرآن دژ استوار روح است و مردم در اثرپذیرى از قرآن به سه گروه تقسیم مى‌شوند و تأثیر قرآن بر افراد سازوار با میزان ایمان آنان است و از این‌روست که قرآن براى مؤمنان راستین نور هدایت است و گذشته از روح، شفاى جسم آنان است وانگهى قرآن اصولاً مؤمنان را از بسیارى از شرور در امان مى‌دارد.
مفهوم دعا، مشروعیت دعا، فواید دعا، آثار دعا بر رفتار فرد و سعادت جامعه، دعا رابطه میان انسان و خدا، دعا ابزارى براى درمان روح، آداب دعا، حکمت پس افتادن اجابت دعا، فلسفه دعا، اوقات دعا، نمونه‌هایى از دعاهاى وارده مطالب بررسى‌شده در گفتار چهارم است.
نگارنده، گفتار پنجم را در سه قسمت جداگانه نگاشته، اما تنها در آغاز گفتار (ص 243) آورده است «القسم الاول» و در فراز دوم گفتار (ص 271) که دربارۀ زیارت امام حسین(ع) است و در فراز فرجامین آن (ص 309) که در زمینه گریه بر امام حسین(ع) است از عبارت القسم الثانى و القسم الثالث استفاده نکرده است و این لغزش موجب شده است خواننده کتاب در یافتن القسم الثانى و القسم الثالث ناکام شود.
بارى، سرآغاز قسمت نخست این گفتار اشارتى است به مفهوم و مشروعیت زیارت و پس از آن به ادب زائران قبور و چگونگى زیارت اهل قبور پرداخته شده است. نگارنده در ادامه افزوده است که زیارت، تجدید علاقه میان زائر و زیارت‌شونده است و زیارت از جمله وسایل زنده کردن یاد آخرت در انسان است و زیارت گذشته از آثار فردى که در رفتار زائر نمود مى‌یابد از عوامل درمان روحى است، وانگهى زیارت موجب افزایش فعالیت اقتصادى و فرهنگى مى‌شود.
هدف از زیارت امام حسین(ع)، فواید زیارت آن حضرت، کراهت وانهادن زیارت آن حضرت، تجسم معناى ولاء و دوستى در زیارت آن حضرت، آداب زائر، نشانه‌هاى مقبول افتادن زیارت، اوقات خاص زیارت و زیارت امام(ع) از نشانه‌هاى ایمان، بحث‌هاى فراز دوم این مبحث است و پس از آن از گریه بر آن حضرت سخن به میان آمده است و در شرح و شکافت آن یادآورى شده است که گریه از نشانه‌هاى ایمان است و پیشینه‌هاى تاریخى دارد. فضیلت گریه و تباکى (حالت گریستن به خود گرفتن)، فلسفه گریه بر امام حسین(ع)، تأثیر گریه براى امام بر روح، مشروعیت گریه و فضیلت سوگوارى براى امام دیگر نکات بررسى‌شده در این گفتار است.
در گفتار ششم به مطالب ذیل اشارت رفته است: دیدار برادران و دوستى میان آن‌ها، برآوردن خواسته‌هاى آنان، شاد کردن دل مؤمن، اندرز به مؤمن و هدایت او، پیوند با نزدیکان، صله‌رحم و آثار اجتماعى آن، رسا سلام کردن و پاسخ دادن به سلام، صدقه و آثار آن، قناعت و آثار فردى آن، فریب در معامله و آثار منفى آن، آنچه نیکى‌ها را بر باد مى‌دهد.
- این اثر را مقایسه کنید با:
على عبدالحلیم محمود، التربیه الروحیه (چاپ اول: قاهره، دارالتوزیع، 1415 ق/ 1995 م)؛ مقداد یالجن، جوانب التربیه الاسلامیه الاساسیه (چاپ اول: بیروت، دارالریحانى، 1406 ق)؛ محمود شیخانى، التربیه الروحیه بین الصوفیین والسلفیین (چاپ دوم: [دمشق]، دار قتیبه، 1416 ق/ 1995 م)؛ سعید حوى، تربیتنا الروحیه (چاپ سوم: سوریه، دارالسلام، 1410 ق).[۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.