التحفة البهیة فی تملک آل عثمان الدیار المصریة

التحفة البهیة فی تملک آل عثمان الدیار المصریة
پدیدآوران	ابن ابی السرور، محمد بن محمد (نویسنده) عبدالرحیم، عبدالرحیم بن عبدالرحمن (محقق)
ناشر	دار الکتب و الوثائق القومية. الإدارة المرکزية للمراکز العلمية. مرکز تحقيق التراث
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1426ق. = 2005م.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎977-18-0425-1
موضوع	مصر - تاريخ - عثمانيان، 1517 - 1918م. مصر - تاريخ - عثمانيان، 1517 - 1918م. - اوضاع اقتصادي مصر - تاريخ - عثمانيان، 1517 - 1918م. - اوضاع فرهنگی مماليک
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏3 / 97 ‏‎‏DT‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التحفة البهیة فی تملک آل عثمان الدیار المصریة، تألیف محمد بن ابی‌سرور صدیقی بکری (متوفی 1087ق)، به فتح مصر در سال 923ق توسط ترکان عثمانی و پایان دوره ممالیک در مصر اختصاص دارد. این کتاب با تحقیق عبدالرحیم عبدالرحمن عبدالرحیم در یک جلد منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه محقق (در چهار فصل) و متن اثر در سه فرع است.

گزارش محتوا

این اثر در برگیرنده فتح مصر به دست سلطان سلیم و حوادث مربوط به آن تا ۱۰۳۸ق/ ۱۶۲۹م است.‏

مورخ و نگارنده این کتاب، آن را به یک موضوع اختصاص داده که عبارت از چگونگی فتح و تصرف مصر توسط عثمانیان است؛ لکن حوادث فراوانی از قرن شانزدهم و ثلث اول از قرن هفتم را حلقه اتصال نگارش تاریخ مصر قرار داده است. او در این کتاب با تفصیلی دقیق تصویری واضح از تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصر در طول آن مدت به‌دست داده و حوادث بزرگی که بر جامعه مصر، گذشته را ذکر کرده است. همچنین اسامی همه قضات لشکر، که در آن زمان در مصر ریاست قضات مصر را برعهده داشتند و تلاش‌هایی که در راه اجرای عدالت انجام دادند را متذکر شده است.‏

در ابتدای کتاب، مقدمه‌ای تحقیقی قریب به بیست صفحه در چهار فصل به قلم عبدالرحیم عبدالرحمن عبدالرحیم ارائه شده است:

فصل اول: واقع‌شدن جنگ بین سلطان سلیم اول عثمانی و سلطان غوری مملوکی است. اگرچه از عنوان کتاب چنین به نظر می‌رسد که او به ذکر حوادث مربوط به آل عثمان در دیار مصر بسنده کرده است، اما نویسنده تاریخ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی مصر را در قرن شانزدهم میلادی و ثلث قرن هفدهم نوشته است. نویسنده خود در مطلع کتاب می‌گوید که مباحث کتاب در سه فرع مرتب شده است. ‏

فصل دوم: در ذکر منازعاتی است که مصر از پاشاها از یک‌سو و اجاق‌های حامی عثمانی از سوی دیگر شاهد بود. دلایل این نزاع رصد شده و تأثیرش بر حیات اقتصادی و اجتماعی مصر و تأثیر آن بر خود حکومت عثمانی بررسی شده است. ‏

فصل سوم: وضعیت اقتصادی و تأثیرش بر جامعه مصر که نتیجه مطالبات برخی پاشاها یا کاهش یا افزایش بیش‌ازحد آب رود نیل که سبب خشکی یا سیل‌زدگی اراضی مصر و غیرزراعی گشتن آنها و بدی وضعیت اقتصادی شهرها شد. گاهی نیز آفتی بروز کرد و زحمات تلاش‌های مردم و سرما‌یه‌های آنها را نابود کرد. ‏

فصل چهارم: این فصل به معرفی نسخه خطی و اهمیت آن، معرفی مؤلف و شیوه تحقیق کتاب اختصاص یافته است. در ذیل شیوه تحقیق به مواردی چون شرح همه اصطلاحات کتاب و معرفی آنها، معرفی اعلام ذکر شده در نص، ذکر معادل میلادی تاریخ‌های قمری اشاره شده است. اشتباهات نحوی نیز حفظ شده که نمونه‌ای باشد از اشتباهات آن عصر.‏

متن اثر نیز همان‌گونه که اشاره شد در سه فرع یا بخش‌ ارائه شده است:

1. فرع اول در ذکر فتح مصر توسط سلطان سلیم خان فرزند مرحوم بایزید خان است. در بخشی از عبارات چنین می‌خوانیم: سپس سلطان سلیم نماز جمعه را در مسجد جامع اطروش در حلب به‌جای آورد. در مغازه‌ها شمع روشن کردند و با صدای بلند برایش دعا کردند. و هنگامی‌که خطیب مسجد جامع او را «خادم الحرمین الشریفین» لقب داد، سلطان گریست و برای خدا سجده شکر به‌جای آورد. سلطان سلیم پس‌ازآن شروع به تصرف قلعه‌های شام یکی پس از دیگری نمود و...‏

   نویسنده گزارش مهمی درباره علت درگیری بین سلیم اول و ممالیک و روابط میان شاه اسماعیل و سلطان غوری آورده و به اتحاد ممالیک با صفویان و منع کاروان‌های حامل مواد غذایی در هنگام جنگ چالدران برای سپاه عثمانی اشاره کرده است‏.

2. فرع دوم در ذکر حاکمان بگلربیگی از زمان فتح مصر در سال 923 تا 1038ق است. اولین ایشان خیر بک پاشا بوده که حاکم امراء در زمان سلطان غوری بوده که پنج سال و دو ماه و 22 روز حکومت کرده است. ‏ در این فرع اسامی 47 تن از حاکمان عثمانی ذکر شده است. خیر بک پاشا، مصطفی پاشا و احمد پاشا اولین ایشان و خلیل پاشا بستنجی آخرین ایشان است.‏
3. فرع سوم در ذکر همه قضات آن از زمان فتح مذکور تا سال 1038ق است.‏ در این فرع اسامی 67 قاضی ذکر شده است. اولین قاضی مصطفی افندی رومی است که در اوایل ماه رمضان 928ق بر قضات مصر مسلط شدند. تا این تاریخ چهار قاضی به قضاوت مشغول بودند و از این تاریخ سلطان سلیمان قاضی مذکور بر مردم حنفی مذهب مصر منصوب کرد و او نیز سه نائب مالکی، شافعی و حنبلی تعیین نمود.‏

وضعیت کتاب

در پاورقی‌های کتاب توضیح الفاظ، تعریف اعلام و اماکن و ارجاعات مفیدی ذکر شده است. در انتهای کتاب، ابتدا مصادر و مراجع تحقیق ذکر شده و پس‌ازآن فهارس اعلام؛ امت‌ها و قبایل و جماعات؛ اماکن و شهرها و کوه‌ها و دریاها و رودها و...؛ اصطلاحات و مشاغل لیست شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب.
2. یوسفی اشکوری، حسن، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 2، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1370.