التاريخ الإسلامي مواقف و عبر
| التاريخ الإسلامي مواقف و عبر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمیدی، عبدالعزیز (نویسنده) |
| ناشر | دار الدعوة |
| مکان نشر | اسکندریه - مصر |
| سال نشر | 1418 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-253-151-8 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - احادیث
اسلام - تاریخ کشورهای اسلامی - تاریخ - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 20 |
| کد کنگره | BP 35/63 /ح8ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ الإسلامى مَوَاقِف و عِبَر، اثر عبدالعزيز بن عبدالله حميدى، در مورد تاريخ اسلامى به زبان عربى مى‌باشد. این اثر در سال 1418ق نوشته شده است.
ساختار
كتاب، در بيست جلد تأليف شده و نویسنده در چند موضوع مختلف، تاريخ اسلام را بيان نموده است. موضوعات به ترتيب، بدين شرح در كتاب ذكر شده‌اند:
سيره نبوى در هشت جلد؛
خلفاء راشيدين چهار جلد؛
امويون، عباسيون، عثمانيون و دولت‌هاى مستقل در چهار جلد؛
مواقف اخلاقى، عِلمى، سلوكى و تربيتى هر كدام در يك جلد.
مؤلف، در بيان مطالب و مباحث، از آيات قرآنى، روايات شريفه و اشعار استفاده فراوانى نموده است.
گزارش محتوا
نویسنده به بيان و شرح سيره پيامبر(ص)، صحابه، مصلحين و بزرگان بعد از آن‌ها پرداخته است. مطالبِ مربوط به سيره نبوى، در هشت جلد اول ذكر شده است.
جلد اول مشتمل بر دو مقدمه بوده كه در مقدمه اول، پيرامون تاريخ اسلام و موضوع كتاب سخن گفته شده است.[۱]
در مقدمه دوم، به نقد و بررسى كاملى در مورد روايات پرداخته شده و در آن، مباحثى در مورد روايات و احاديث مختلف، سندهاى روايات، راويان مختلف، شيوه علماء در تدوين سيره و... بيان شده است.
در اولین مطلب جلد اول، وضعيت عالم قبل از اسلام بيان شده است. مؤلف در اين قسمت، به شرح و توضيح وضعيت اجتماعى، سياسى، دينى و مالى زمان جاهليت پرداخته و در اين زمينه كلمات جعفر بن ابى‌طالب را خطاب به نجاشى پادشاه حبشه، بيان كرده است.[۲]
مطالب ديگرى كه در اين جلد بيان شده است عبارتند از:
اشراق نور وحى با آغاز وحى؛ اولین كسانى كه اسلام آوردند؛ اسلام ابوبكر؛ دعوت فرزندان عبدالمطلب؛ دعوت با بشارت و انذار؛ نمونه‌هایى از تاثير قرآن و...
از جمله مطالبى كه ذكر شده، در مورد تواضع پيامبر(ص) است كه خود عامل بسيار مهمى در اسلام آوردن مردم بوده است.[۳]
جلد دوم، با مطلبى در مورد ثبات ايمان پيامبر(ص) آغاز شده است. در اين قسمت، پيرامون پايدارى و صبر پيامبر اسلام(ص) در مقابل كفار و شكايت قريش به ابوطالب مطالب قابل توجهى بيان شده است.[۴]
در ادامه نویسنده، به توضيح اسلام آوردن برخى صحابه اشاره نموده و صبر، ايمان و پايدارى آنان در مقابل مشكلات و سختى‌ها را يادآورى كرده است. از جمله افرادى كه در اين جلد نام برده شده، حمزه عموى پيامبر(ص) است. نویسنده ابتدا در مورد شجاعت ايشان و سپس در مورد اسلام آوردن او مطالبى را ذكر نموده است.[۵]
برخى ديگر از مطالبى كه در اين جلد ذكر شده، عبارت است از:
نمونه‌هایى از جرأت بر قول حق و صبر بر شدائد؛ اسلام ابوذر؛ نمونه‌هایى از صبر پيامبر(ص)؛ نمونه‌هایى از صبر اصحاب؛ تاثير قرآن بر صحابه؛ هجرت مسلمانان به حبشه.
نویسنده در جلد سوم، موارد ديگرى از كارها و رفتارهاى پيامبر اسلام(ص) را بيان نموده است. يكى از مطالبى كه در اين قسمت بيان شده، صبر پيامبر(ص) بر وفات دو حامى بزرگ خود در سال دهم بعثت، يعنى حضرت خديجه و ابوطالب است.[۶]
دعوت پيامبر(ص) از طوائف مختلف به اسلام؛ دعوت‌هاى خارج از مكه؛ دعوت قبيله ربيعه؛ آغاز اسلام انصار؛ اهتمام به امور مسلمين؛ هجرت به مدينه؛ رسيدن پيامبر(ص) به مدينه و هجرت على بن ابى‌طالب(ع) به مدينه، از ديگر مطالبى است كه در اين جلد، با آن آشنا مى‌شويم.
جلد چهارم، با مقدمه‌اى مختصر در مورد كتاب آغاز شده است. نویسنده در اين جلد، پيرامون زندگى پيامبر اسلام(ص) در مدينه سخن گفته است. در قسمت اول اين جلد، برخى از رخدادها از زمان ورود پيامبر(ص) به مدينه تا آغاز جنگ بدر توضيح داده شده است؛ مطالبى مانند خانه ساختن پيامبر(ص)، زهد ايشان، ايثار انصار، دعوت‌هاى پيامبر(ص) و.[۷]
در بخش دوم، مطالب به بيان و شرح كاملى از جنگ بدر كه اولین جنگ مسلمانان با كفار بوده، اختصاص يافته است.[۸]
برخى از مطالب اين قسمت عبارت است از: استعداد قريش برای جنگ، خروج پيامبر(ص) و اصحاب برای رسيدن به چاه‌هاى بدر؛ نمونه‌اى از مكارم اخلاق نبى(ص) و...
مطالب جلد پنجم، در دو قسمت زير تنظيم شده است:
قسمت اول، پيرامون برخى از حوادث و وقايع، از جنگ بدر تا جنگ احد مى‌باشد. رويدادهایى مانند هجرت زينب دختر رسول خدا(ص)، معجزه پيامبر(ص)، غزوه بنى سلم، اهتمام پيامبر به جهاد و... در اين قسمت بيان شده است.[۹]
در بخش دوم، به صورت مفصل و كامل، مطالبى در مورد جنگ احد، تدبير پيامبر(ص)، شجاعت حمزه و... بيان شده است.
نویسنده در آغاز جلد ششم، به بيان مسائلى كه بعد از جنگ احد تا شروع جنگ خندق روى داده پرداخته است. اولین مطلب در اين جلد، شرح و توضيح در مورد برخورد مسلمانان با منافقين به رهبرى عبدالله ابى و يهويان است.[۱۰]
مؤلف، جريان برخى از غزوه‌ها و سريه‌هاى كوچك را به صورت خلاصه بيان نموده است. بخش ديگر كتاب، به بيان مطالبى در مورد جنگ خندق و بنى قريظه و وقايع تلخ و شيرين اين دو جنگ اختصاص يافته است.[۱۱]
جلد هفتم، پيرامون جنگ‌ها و پيروزهایى است كه پيامبر(ص) و اصحابش كسب نمودند، وقايعى مانند جنگ خبير، صلح حديبيه، فتح خيبر، جنگ موته، سريه ذات السلاسل در اين مبحث بيان شده است. از جمله مطالبى كه نویسنده در اين جلد به شرح و بيان آن پرداخته، جريان فتح مكه به دست مسلمانان و گذشت و بخشش پيامبر(ص) است.[۱۲]
جلد هشتم، آخرين مبحث در مورد سيره پيامبر(ص) است. مؤلف در اين جلد، به بيان برخى ديگر از جنگ‌ها و غزوه‌هاى پيامبر(ص) پرداخته است. هم‌چنين در اين قسمت مطالبى در مورد مهربانى و رحمت پيامبر(ص) در برخورد با مردم ذكر شده است.[۱۳]
نویسنده در جلد نهم، برخى از جريانات سقيفه بنى ساعده و بيعت در آن محل را بيان نموده و بعضى از فضايل ابوبكر را يادآورى كرده است.[۱۴]
در اين جلد، پيرامون جنگ‌هایى كه واقع شده و فتوحاتى كه به دست آمده، مانند فتح عراق و شام، مطالبى ذكر شده است.
جلد دهم نيز در مورد برخى از وقايعى است كه در دوران خلافت ابوبكر اتفاق افتاد.[۱۵]
جلد يازدهم در مورد فتوحاتى است كه در سايه تلاش، كوشش و رشادت مسلمانان به دست آمده است. در اين قسمت، از معركه يرموك، فتح شام، فتح مدائن و فتح مشرق بحث مى‌شود.[۱۶]
نویسنده در جلد دوازدهم، مطالبى را در مورد برخى ديگر از فتوحات و جنگ‌هاى مسلمانان در دوران خلافت عمر و عثمان بيان كرده است.
آخرين مطلب اين جلد، در مورد خلافت اميرالمؤمنين على(ع) است. مؤلف، نقل كرده كه به دليل كوتاهى خلافت و جنگ‌هاى حضرت امير(ع)، مطالب در مورد خلافت وى كمتر است.[۱۷]
وى معتقد است سه امر بارز و مشخص در زندگى امیرالمؤمنین(ع) وجود دارد. اين امور عبارت است از:
- عدل در حكم؛
- زهد و ورع در دنيا؛
- وصايا و احكام تربيتى حضرت.[۱۸]
مبحث امويون، عباسيون، عثمانيون و دولت‌هاى مستقل ديگر در چهار جلد بعدى بيان شده است. جلد سيزدهم، با مقدمه مؤلف پيرامون موضوع اين چهار جلد و مصادر آن آغاز شده است.[۱۹]
مؤلف، در اين جلد، جنگ‌ها و جهادهایى كه در عهد اين خلفا و دولت‌هایشان اتفاق افتاده را مورد شرح و بررسى قرار داده و زمان وقوع، مكان و نتيجه هركدام را ذكر كرده است. عناوين اين جنگ‌ها عبارت است از: جهاد با روم در عهد امويين؛ جهاد با روم در عهد عثمانيين؛ جنگ با روم در عهد عباسى؛ جهاد مسلمين در سرزمين‌هاى سند و هند؛ جهاد و فتوحات در عهد امويين؛ جهاد و فتوحات در عهد عباسيين.[۲۰]
جلد چهارده نيز پيرامون جهاد و فتوحات است. مؤلف، مطالب را با فتح مغرب شروع نموده است. وى در اين زمينه مى‌نويسد: «فتوحات و پيروزى‌هاى آفريقايى با فتح مصر تمام شد. در زمان خلافت عثمان، عبدالله بن سعد والى مصر شد. او جنگ‌ها و فتح سرزمين‌ها را دو مرتبه آغاز كرد تا به نزدیکى‌هاى تونس رسيد، ولى به خاطر قتل عثمان، دست از مبارزه كشيد.[۲۱]
مطالب جلد پانزدهم به صورت كامل در مورد عمر بن عبدالعزيز و كارهایى كه او در زمان خلافتش انجام داده مى‌باشد. مؤلف، وى را «امام الزاهد و عادل» معرفى كرده و اقدامات اصلاحات وى را شرح داده است.[۲۲]
جلد شانزدهم، پيرامون خوارج و وضعيت آن‌ها در دوران مختلف و برخى از جنگ‌هاى ديگر مسلمين است. نویسنده خوارج را چنين تعريف كرده است: «كسانى كه بر امام حق، على(ع) خروج كردند. آغاز پيدايش و به وجود آمدن ايشان در عهد پيامبر(ص) بوده است و آن زمانى بود كه بر سر غنايم در جنگ حنين اعتر اض نمودند».[۲۳]
چهار جلد آخر، در مورد اخلاق پيامبر(ص) بوده و در هر جلد، جنبه‌اى از مكارم اخلاق ايشان بررسى شده است. جلد هفدهم، پيرامون مواقف و موارد اخلاقى پيامبر(ص) است كه با مقدمه «هاشم محمد بن سعيد» و توضيح مختصر او در مورد اين چهار جلد، شروع شده است.
اولین امرى كه در مورد اخلاق پيامبر(ص) ذكر شده، «حلم و عفو» ايشان است.[۲۴]نویسنده، در اين زمينه، نمونه‌هایى از عفو و گذشت پيامبر(ص) نسبت به مسمانان، يهوديان، منافقين و كفار را بيان نموده است.
جلد هيجدهم، مواقف و جايگاه عِلمى آن حضرت را بيان كرده است. اين جلد با اشاره به اخلاص نيت آن حضرت آغاز شده و اهتمام در علم، تلاش در حفظ سنت، ادب علمى، نقد علمى، عزيز شمردن و تكريم علم و اهل علم، حكمت و فراست از ديگر مطالبى است كه مؤلف در مورد پيامبر(ص) شرح و توضيح داده است.[۲۵]
جلد نوزدهم، در مورد سير و سلوك عَملى آن حضرت است. در اين جلد، نمونه‌هایى بسيار آموزنده از ورع، عفت، زهد و عمل صالح پيامبر(ص) بيان شده و در پایان آن، مطالبى زيبا پيرامون عبادات حضرت محمد(ص) آمده است.[۲۶]
آخرين جلد، در مورد مواضع تربيتى پيامبر(ص) مى‌باشد. نویسنده در اين قسمت، موارد زيادى از سخنان، حكايات، رفتارها و اعمال حضرت كه نكات آموزنده اخلاقى و تربيتى را در بر دارد بيان نموده است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و موضوعات هر جلد، در پایان همان جلد و فهرست منابع و مصادر، در پایان جلد بيستم ذكر شده است. توضيحات در پاورقى آورده شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.