الاقتصاد (شیخ کبیر)
| الاقتصاد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن خفیف شیرازی، محمد بن خفیف (نويسنده)
سویلم، ابراهیم سلیمان (محقق) دیب، قدری قدری (محقق) اسماعیل، عبد الله محمد (مقدمه‌نويس) |
| سال نشر | 1444ق - 2023م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-97-6981-16-04 |
| موضوع | عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 - تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 7الف2الف 278/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كتاب الاقتصاد، اثر ابوعبدالله محمد بن خفیف شیرازی (متوفای 371ق)، معروف به «شیخ کبیر»، از مشایخ بزرگ صوفیه فارس و مؤسس سلسله خفیفیه است. این اثر در موضوع عرفان و تصوف است و توسط ابراهیم سلیمان سویلم و قدری قدری دیب، تحقیق شده است.
نوشتار حاضر، حاوی دستورات و راهنمایی‌هایی برای آن دسته از مبتدیان طریق تصوف است که علاقه‌مند به پیمودن این راه هستند. نویسنده این اثر را به‌صورت مختصر تدوین کرده و در آن هرآنچه را برای مرید در شناخت مذهب تصوف و قواعد اساسی آن ضروری دانسته، جمع کرده است[۱].
روشی که نویسنده در این اثر به آن پایبند بوده، ازاین‌قرار است:
- اختصار مفید در طرح مباحث.
- الزام مرید به اخذ قواعد مطرح‌شده به‌نحوی که در سرتاسر اثر با عبارت «يلزم المريد» یا «علی المريد» درصدد تأکید بر انجام واجبات و همچنین با الفاظی مانند «و ليحذر المريد»، به لزوم ترک منهیات توسط مرید اشاره کرده است.
- اهتمام به ادله شرعی و استشهاد به قرآن و سنت که در تمام فصل‌های کتاب مشهود است. نویسنده گاهی به صریح آیات و احادیث استشهاد کرده و گاهی نیز معنای آنها را مورد توجه قرار داده و در مواردی با ارائه تفسیری کوتاه برای آیات ارتباط آن را با رأی مطرح‌شده بیان کرده است.
- جمع میان نظریه و تطبیق عملی: به این معنا که نویسنده در هر موردی که مسئله‌ای را در کتاب ذکر کرده، همراه با چگونگی تطبیق عملی آن بوده است.
- به‌کار گرفتن عبارات و واژگان سهل و آسان در توضیح و بیان قواعد[۲].
کتاب در چهل‌وشش فصل تنظیم شده است. فصل‌هایی از کتاب، به نواهی اختصاص یافته که جنبه تخلیه در سلوک داشته و سالک باید آنها را مورد توجه قرار دهد. در دیگر فصول نیز به بحث تحلیه در سلوک پرداخته شده که شامل اوامری برای مرید است[۳].
نویسنده، مسئله تخلیه را به شکل جدی مورد اهتمام قرار داده و سلوک مرید را با هشدارهای سخت مرتبط کرده که توجه به آنها توسط سالک منجر به طهارت نفس وی شده و در نتیجه زمینه تحلیه برای او فراهم می‌گردد. ازاین‌رو، وی در چندین فصل از کتاب به بیان آفاتی که متعرض مرید در اثنای سلوک شده، به‌همراه پیامدهای آنها اشاره کرده است. مهم‌ترین این آفات عبارتند از:
- ریا؛
- مغرور شدن به شهرت و دوست داشتن ثنای مردم؛
- تصنع و تکلف به هدف پیدا کردن وجهه نیکو نزد مردم؛
- ادعای توکل در امور معیشت؛
- همنشینی با مدعیان؛
- ریاست‌طلبی؛
- همنشینی با اهل جدل و اهل اهوا و بدع؛
و...[۴].
موضوع تحلیه نیز در فصولی از کتاب مورد توجه نویسنده بوده است. او در این راستا تعدادی از اوصاف، افعال و واجباتی را که باید سالک به آنها پایبند باشد را توضیح داده است. لزوم طلب شیخ و یاری گرفتن از او، وجوب توبه، وجوب معرفت (از قبیل معرفت به ایمان، معرفت به اینکه اعمال جزء ایمان است، معرفت به اسماء مبانی دین، معرفت به آنچه مؤمن را از ایمان خارج می‌کند)، ضرورت یادگیری دانش مفید، ضرورت شناخت نفس و نحوه مدیریت آن، وجوب اتصاف مرید به والاترین صفات و عالی‌ترین مقام‌ها، لزوم دقت بسیار در زمان و استفاده از آن در آنچه در دنیا و دین مفید است، لزوم شناخت اخلاص و استفاده و به‌کارگیری کامل آن، از جمله مطالب مطرح‌شده در موضوع تحلیه است[۵].
محقق، علاوه بر مقابله نسخ موجود از اثر، به تصحیح اغلاط آن پرداخته و ضمن اشاره به اختلاف موجود در متن حاضر با دیگر نسخ در پاورقی، در مواردی اضافات موجود در سایر نسخه‌ها را درصورتی‌که به سیاق متن ضرر نرساند، به متن افزوده است. وی همچنین این تحقیق از متن را با تحقیق دیگری که توسط صبیروی انجام شده، مقایسه کرده و فرق‌های اساسی موجود میان آن دو را تذکر داده است. مشخص کردن آیات قرآن در متن و ذکر آدرس آنها، استخراج و آدرس‌دهی احادیث و روایات و اقوال، به‌همراه ارزش‌گذاری احادیث، ذکر توضیحاتی مختصر درباره اعلام و مشاهیر، تعریف اصطلاحات و تعلیق بر برخی مطالب کتاب در پاورقی، از دیگر کارهای محقق است. فقدان عناوین مناسب برای هر فصل، موجب شده است که محقق، عناوینی درخور برای هر فصل قرار دهد[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه.