الإعجاز التربوي النفسي في القرآن الكريم و السنة المطهرة
| الإعجاز التربوي النفسي في القرآن الكريم و السنة المطهرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عیسوی، عبدالرحمن (نویسنده) |
| ناشر | دارالنهضة العربیة |
| مکان نشر | بیروت |
| سال نشر | 1428ق/2007م |
| چاپ | اول |
| موضوع | جنبه‌ها‌ی قرآنی آموزش و پرورش,اسلام و آموزش و پرورش,قرآن - اخلاق,احا‌دیث اخلاق اسلامی,قرآن - اعجاز |
| کد کنگره | LC۹۰۳/ع۹/الف۶ |
الإعجاز التربوي النفسي في القرآن الكريم و السنة المطهرة [۱] تألیف عبدالرحمن عیسوی، از نگارنده این اثر نزدیک به 130 کتاب در حوزه‌هاى گوناگون روان‌شناختى منتشر شده است. در این میان بیش از ده عنوان کتاب ناظر به روان‌شناسى از نگاه اسلام هم به چشم مى‌خورد، از آن‌هاست: التوجیه والارشاد الاسلامى والعلمى (بیروت، دارالنهضه، 1992 م)؛ الاسلام والانسان المعاصر دراسه نفسیه (بیروت، دارالراتب، 2007 م)؛ مقومات الشخصیه الاسلامیه والعربیه (اسکندریه، دارالفکر الجامعى، 1986 م)؛ سیکولوجیه المراهق المسلم المعاصر (کویت، دارالوثائق، 1987 م)؛ الاسلام والعلاج النفسى (اسکندریه، دارالفکر الجامعى، 1975 م).
کتاب حاضر از آثار متأخر مؤلف و به نظر من خوش‌عنوان‌ترین آن‌هاست: اعجاز تربیتى - روان‌شناختى در قرآن و سنت، اگر خوش‌بینانه بنگریم و گزینش چنین عنوان چشم‌نوازى را براى کتاب حاضر، ناظر بر هدف‌هاى غیرعلمى ندانیم و بپذیریم که مؤلف به‌راستى به چنین برداشت و باورى از قرآن و سنت نبوى رسیده است، بارى باید گفت که نگارنده بى‌گمان در انتقال و انعکاس برداشت و باور خود از قرآن و سنت نبوى در این کتاب ناکام مانده است؛ زیرا:
اکثر قریب به اتفاق مباحث کتاب، روان‌شناختى است نه تربیتى.
در فصل نخست که 87 صفحه است، تنها هفت صفحه دربارۀ تربیت وجدان اخلاقى از نگاه اسلام آورده شده است.
در فصل سوم و چهارم (که 217 صفحه است) هیچ اشارتى به قرآن و سنت در میان نیست.
در فصل دوم و ششم از روان‌شناسى در قرآن و گاه سنت هم به گونه‌اى نابسنده سخن رفته‌است.
وانگهى این کتاب از منظر غیراعجازى هم خواننده را اقناع و راضى نمى‌کند، چه مثلاً در فصل سوم از بیمارى‌هاى روانى چون: اضطراب، سرکوب، هیسترى، خواب‌گردى، تعدد شخصیت، یادزدودگى، یاد شده است. در فصل چهارم به شمارى از روش‌هاى روان‌درمانى جدید اشاره شده است و در فصل پنجم که مبانى روان‌درمانى اسلامى خوانده شده است، تنها در شش صفحه از دعا و امید به عنوان درمان مردم با روش اسلامى یاد شده است [ص 436-441].
دیگر آن‌که عبارت کلى «تربیتى - روان‌شناختى» در عنوان کتاب، بسیار فراگیرتر از بحث‌هاى مطرح‌شده در حوزه بیمارى‌هاى روانى و روان‌درمانى است که در کتاب حاضر مطرح شده است.
بارى مؤلف مطالب کتاب را در شش فصل بسامان کرده است.
در فصل نخست که شکل‌گیرى وجدان اخلاقى خوانده شده، ابتدا از مفهوم وجدان اخلاقى سخن رفته است؛ سپس به ویژگى‌هاى تربیت اسلامى پرداخته شده است و شمارى از عبادات و رفتارى که به پرورش وجدان اخلاقى در فرد مى‌انجامد برشمارده شده است. آنگاه از روش‌هاى جامعه‌پذیرى در اسلام سخن رفته است.
دیگر مطالب این فصل به قرار زیر است: اهمیت تربیت معلم، نظریه یادگیرى اجتماعى و کاربردهاى تربیتى آن، مطالعه‌اى میدانى دربارۀ عوامل پیدایش و گسترش درس خصوصى در مصر، چگونگى تدریس به کودکان درخودمانده.
عنوان فصل دوم، شرح و بیان محتواى بحث است. مؤلف این فصل را پیش‌درآمد دیگر فصول دانسته و در شرح و شکافت آن، نخست شمارى از بیمارى‌هاى روانى شایع را برشمارده است؛ سپس شمارى از ارزش‌ها و ویژگى‌هاى مثبتى را که قرآن کریم آن‌ها را لازمه شخصیت مسلمان دانسته است نام برده است. پس از آن به بیمارى وسواس و نگرش اسلام به آن نظر کرده است. کارهاى نفس بر اساس رهنمودهاى قرآن، اعتدال از منظر قرآن، عواطف از نگاه قرآن، روان‌درمانى از طریق ایمان، درمان تعارض روان‌شناختى در قرآن، یادگیرى شرطى و رفتاردرمانى در قرآن، آشنایى با پیشینه تحقیق دربارۀ اعجاز علمى قرآن کریم در حوزه روان‌شناسى و روان‌پزشکى دیگر بحث‌هاى این فصل است.
در فصل سوم شمارى از بیمارى‌هاى روحى معرفى و شرح شده است و در فصل چهارم به روان‌درمانى جدید و شمارى از روش‌هاى آن پرداخته شده است.
در فصل پنجم به مبانى روان‌درمانى اسلامى پرداخته شده است. براى واکاوى این بحث نخست به برترى تاریخى فرهنگ و تمدن اسلامى نسبت به فرهنگ و تمدن غرب اشارت رفته است. پس از آن از توجه به کودک در اسلام یاد شده است. نکته بعدى راهنمایى شغلى در اسلام است که در شرح آن به اخلاق کار، ارزش کار دستى در اسلام، کار به مثابه درمانى فراگیر پرداخته شده است.
نگارنده سازوار با رویه خود در کتاب پس از بحث مشاوره شغلى در اسلام از منابع و مراجع فصل یاد کرده است و پس از آن بحثى دیگر گشوده است با عنوان روان‌درمانى اسلامى، و براى بازشکافت موضوع از ویژگى‌هاى روان‌درمانى اسلامى، مراد از روان‌درمانى جدید، درمان مردم از راه ایجاد امید یاد کرده و سپس منابع این بحث را بیان کرده و به فصل ششم رفته است.
فصل ششم تأثیر رهنمودها و ارشادات اسلامى بر پیشگیرى و درمان افسردگى نامیده شده است. نگارنده این فصل را با بیان تفاوت بیمارى‌هاى اختلال عضوى و اختلال کنشى آغاز کرده است؛ سپس به تقسیم‌بندى افسردگى پرداخته و از چگونگى احساس افسردگى گفته و اشاره کرده است که انسان چه موقع احساس افسردگى مى‌کند. عوامل مؤثر در پیدایش افسردگى و رهنمودهاى اخلاقى و عبادى اسلامى که در پیشگیرى و درمان افسردگى دخیل است بحث‌هاى دیگر این فصل است.
نگارنده مانند فصل پیشین، چون به اینجا رسیده، منابع و مراجع خود را معرفى کرده است، چنان که پندارى فصل به فرجام آمده است، اما دوباره وارد بحث شده و به مطلبى پرداخته است با عنوان تفسیر روان‌شناختى آیه 11 سوره رعد و پس از پایان بحث باز از منابع و مراجع بحث یاد کرده است.
- منابعى براى مطالعه فزون‌تر:
محمد احمد سید، معجزه الاسلام التربویه (چاپ دوم: کویت، دارالبحوث العلمیه، 1982 م)؛ مصطفى رجب، البحث فى الاعجاز التربوى القرآنى (چاپ دوم: دسوق، دارالعلم والایمان، 2009 م). [۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.