الإشارة إلی سيرة المصطفی و تاريخ من بعده من الخلفا
| الإشارة إلی سيرة المصطفی و تاريخ من بعده من الخلفا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فتیح، محمد نظام‌الدین (تصحیح و پژوهش) مغلطای بن قلیچ (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | سیره المصطفی و تاریخ من بعده من الخلفا |
| ناشر | دار القلم |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1416 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - از آغاز تا 656 ق.
خلافت - تاریخ محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 22/6 /م6الف5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الاشارة الى سيرة المصطفى و تاريخ من بعده من الخلفاء، اثر مغلطای بن قلیچ كتابى است به زبان عربى كه گزارشهایى كوتاه درباره سيره پيامبر اكرم(ص) و خلفاى بعد از ايشان را دربر دارد.
اين كتاب در اواخر حيات مؤلف به رشته تحرير درآمده و نزد علما مقبول افتاده است.
مؤلف هدف خود را از نگارش اين اثر در مقدمه كتاب چنين بيان نموده است:
به توصيه دوست عزيز خويش جلال‌الدين قزوينى، قاضى القضات مصر و شام، كتاب مختصر و پر فايده‌اى نگاشته است. كتابى كه خلاصه‌نويسى در آن اصل بوده و به دور از ذكر شواهد و زياده‌نويسى و اقامه ادله و استدلال و برای مسلمانان مفيد است.
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، آقاى محمد نظام‌الدين الفتيح، مقدمه مؤلف و دو بخش اصلى است.(لازم به ذكر است اصل كتاب فاقد تبويب و فصل‌بندى است و اين دو بخش نيز توسط محقق برای كتاب تنظيم گرديده است.)
گزارش محتوا
همان‌گونه كه از نام كتاب "الاشاره الى سيرة..." بر مى‌آيد اين كتاب در بردارنده گزارشهایى كوتاه از سيره پيامبر(ص) است و مؤلف در نگارش آن نهایت اختصار را در انتخاب موضوعات به كار برده است. همه مطالب مهم و در خور اهميت را دربر دارد و به بسيارى از جزئيات و ريزه‌كاریهایى كه در کتاب‌هاى مبسوط و مفصل به آن پرداخته مى‌شود، در اين كتاب با اشاره و كنايه و به صورت گزارشهایى بسيار كوتاه به نيش قلم اشاره رفته است.
بخش بزرگى از اين كتاب در واقع خلاصه‌اى از كتاب ديگر مؤلف با عنوان "الزهر الباسم في سيرة القاسم(ص)" است و اطلاعات ديگرى از منابع بسيارى بر آن افزوده است.
كتاب علاوه بر آنكه سيره نبوى(ص) را دربردارد، مشتمل بر دلائل، معجزات، اخلاق و صفات، شمايل، فضائل و خصائص پيامبر اكرم(ص) است. فصلهاى كوتاهى نيز به همسران، كاتبان، خادمان، اشياء و ادوات نظامى و حتى چهارپایان پيامبر(ص) اختصاص يافته است. در ادامه كتاب، تاريخ خلفا در نهایت اختصار آورده شده است.
ارزش و اهميت كتاب به بخش سيره آن است. به همين دليل اين كتاب به سيره مغلطاى، السيرة المختصرة و يا السيرة الصغرى هم ناميده شده است.
كتاب با مقدمه كوتاهى در حمد و ستايش خداوند و نعت رسول(ص) و بيان و انگیزه مؤلف از تألیف كتاب آغاز مى‌شود. متن كتاب با فهرستى از نام‌هاى مبارک پيامبر(ص)، كنيه و نسب شريف حضرت شروع شده است.
بر اساس تقسيم‌بندى‌هاى مرسوم در علم تاريخ‌نگارى اسلامى، كتاب حاضر اثرى است كه سلسله‌اى از حوادث و رويدادها را به ترتيب توالى زمان وقوع آنها، بدون ذكر زمان و سال وقوع آن؛ اما به ترتيب رخداد حوادث و در موارد بسيار نادرى با ذكر سال وقوع آورده است و در واقع حوادث پراكنده را در موضوع واحد به صورت پيوسته گردآورى كرده است. هر از گاهى به مناسبت پایان یک بخش نامذكور، تعدادى از مواليد را نام برده در حالى كه محور زمانى آن، سن و سال پيامبر(ص) است؛ مثلاًاز 15 تا 20 سالگى، از 21 تا 25 سالگى پيامبر و...و به همين ترتيب افراد متولد شده و يا حوادث رخ داده در اين فواصل را نام مى‌برد. نمونه‌هایى از اين تعابير كه اشاره به سال دارد، فراوان است؛ مثلا: في هذه السنة تزوج على بفاطمة، و في هذه السنة ولدى الحسين...
از سوى ديگر چون كتاب فاقد تحليل و اظهار نظر است-جز در موارد نادر- طبعا تاريخى-نقلى صرف است. كتاب در بخش گزارش‌هاى آن فاقد استناد به روايات يا سلسله راويان است. در هيچ جايى از كتاب به اسناد اشاره نشده و نویسنده كتاب را خلاصه كتاب پيش از خود معرفى مى‌كند. تنها در آغاز بخش تاريخ خلفا مصادر كتاب بيان گرديده است.
شيوه پژوهش در اين سيره، توجه به راى مشهور مورخان و توجه زياد به اجماع اهل تاريخ و سيره است. مؤلف حتى در استدلالهاى خود نسبت به رد يا قبول گزارشها، به اجماع اهل سيره استناد مى‌كند. استفاده از حديث و شواهد حديثى برای تقويت يا تضعيف گزارش‌هاى موجود در روش استدلال مؤلف مشهود است و شيوه خلاصه‌نويسى با حفظ نكات مهم و مفيد و درج نظرات ديگران در سيره شاخصه كار اوست.
ویژگی‌هاى كتاب
- استفاده از قرآن به عنوان مهم‌ترين و اصلى‌ترين سند تاريخى در سيره رسول خدا از نظر مؤلف دور نبوده است و در موارد اندكى بدان پرداخته است. كار مؤلف در اين گزينش و بهره‌مندى از تنوع كاربرد برخوردار نيست و تنها به شان نزول و زمان نزول آيه يا سوره‌اى اشاره كرده است.
- حديث در سيره مغلطاى: على‌رغم تبحرى كه مؤلف در حديث‌شناسى داشته؛ اما سيره خود را بر روش تاريخ‌نگارى حديثى ننگاشته، بلكه بيشتر متكى بر آثار مورخان كهن و معاصر خود است تا بر گزارش‌هاى حديثى. اما كتاب در عين مختصر بودن اطلاعات حديثى خوبى درباره سيره پيامبر گردآورده است. تعداد 133 حديث كه در اين كتاب خلاصه گردآمده، گواه دانش مؤلف و توجه وى به اهميت حديث است. نمونه‌اى از اطلاعات حديثى وى كه در لابلاى سيره به چشم مى‌خورد، عبارت است از؛ استشهادهاى وى به مجامع روايى و كتاب‌هاى حديث اهل سنت و نيز به كارگیرى تعابيرى چون: فيه ضعفٌ، فضعيفٌ و...
- فقه در سيره مغلطاى: به دليل آگاهى‌هاى وسيع فقهى و حديثى مؤلف، تاثير آن علوم در تاريخ‌نگارى مغلطاى مشهود است؛ مثلاًپس از گزارش از نماز پيامبر بر نجاشى، نماز قبر را مطرح كرده و راويان احاديث مربوط به آن را نام مى‌برد و...
- استفاده از فهرست و سياهه نام‌ها: لازمه خلاصه‌نويسى، ارائه مجموعه‌اى از گزارشها در قالب فهرست‌ها و آمار و ارقام است. مؤلف 53 نام از نام‌هاى سيصد گانه يا هزارگانه‌اى كه برای حضرت گفته‌اند را شمارش كرده است.
- مؤلف به مناسبتهاى گوناگون فهرستى از نام افراد و شخصيتها و...به دست مى‌دهد؛ مثلاًنام 51 تن از مسلمانان نخستين را به ترتيب مى‌آورد و نام 15 قبيله كه پيامبر در موسم حج آنان را به اسلام دعوت مى‌كرد را، آورده است و...
- آمار و ارقام: مؤلف در مواردى به ذكر عدد و آمار در مقابل بيان فهرست و سياهه اكتفا كرده است؛ مثلاًآمار مربوط به غزوه بدر، تعداد نيروها در غزوه خندق، تعداد معذورين از حضور در تبوك و....
كاستيها
نویسنده در اين كتاب كمتر اظهار نظر كرده و بيشتر به نقل اقوال و بيان اختلاف آرا پرداخته است.
مؤلف در بخش سيره كتاب به منابع و مصادر آن اشاره نكرده است، هرچند در لابلاى نقل‌هاى خود از آثار و كتاب‌ها و نيز مورخان نام برده است.
كتاب فاقد سال‌شمار صريح و روشن است و حوادث را بدون ذكر سال نام مى‌برد.
از برخى عنوان‌هاى كتاب چنين برمى‌آيد كه مباحث ذيل آن مربوط به همان عنوان باشد؛ اما اطلاعات تاريخى خارج از آن عنوان نيز ضمن آن درج شده است و در واقع جامع و مانع بودن عناوين در كتاب مورد توجه لازم قرار نگرفته است.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
فهرست آيات، احاديث، اشعار، اعلام(مرد و زن)، شهرها و جاى‌ها، غزوه‌ها و سريه‌ها و حوادث و ايام، قبائل و فرقه‌ها، اسامى چهارپایان و ابزار جنگى، منابع و مآخذ و فهرست موضوعات.
منابع مقاله
- حيدرى آقايى، محمود، مغلطاى و كتاب سيره او، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، آبان و آذر 1381، ش61و62، ص48-55.
- مقدمه محقق.
- متن كتاب