اطلس غدیر و عاشورا: جغرافیای تاریخی وقایع عصر امیرالمؤمنین و سیدالشهدا (ع)

اطلس غدیر و عاشورا
پدیدآوران	پژوهشگاه قرآن و حدیث. پژوهشکده علوم و معارف حدیث (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	جغرافیای تاریخی وقایع عصر امیر المومنین و سید الشهدا
ناشر	مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1392ش
چاپ	2
موضوع	اسلام - تاریخ - 11-61ق. - اطلس ها - علی بن ابی طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت - غدیر خم - واقعه کربلا، 61ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏الف‎‏6 6 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اطلس غدیر و عاشورا: جغرافیای تاریخی وقایع عصر امیرالمؤمنین و سیدالشهدا(ع) در این کتاب، جغرافیای تاریخی وقایع عصر امیرالمؤمنین(ع) و سیدالشهدا(ع) به صورت اطلس و نقشه ارائه شده است.

واقعه غدیر، دورۀ چهار سالۀ خلافت امام علی(ع) و واقعۀ عاشورا از حوادث بزرگ و نقاط برجسته تاریخ اسلام هستند که اطلس مربوط به آن رویداد‌ها از دانشنامۀ امیرالمؤمنین(ع) و دانشنامۀ امام حسین(ع) استخراج شده و با توضیحات اجمالی به صورت یک کتاب مستقل ارائه شده است. نقشه در فهم هر چه بهتر حوادث تاریخی، نقش به سزایی دارد و همانند بازسازی صحنۀ حوادث برای تحلیلگران مسائل اجتماعی و امنیتی با اهمیت است.

ساختار

مطالب اين كتاب، در سه بخش، سامان دهى شده است: بخش نخست، به نقشه‌هاى غدير اختصاص دارد. بخش دوم، نقشه هاى دوران خلافت امير المؤمنين عليه‌السلام را در بر مى‌گيرد و بخش سوم، به معرّفى نقشه هاى حادثه عاشورا مى‌پردازد.

انگیزه تدوین اطلس

اهمیت «نقشه» در فهم بهتر رخدادهای تاریخی بر کسی (به ویژه برای پژوهشگران علوم اجتماعی و سیاسی) پوشیده نیست. همچنین نقشه برای کسانی که به سفر می‌روند، به ویژه سفرهای زیارتی که اینک به عتبات عالیاتْ فراوان انجام می‌گیرد، بهرۀ بسیار دارد. همین ویژگی، انگیزه‌ای را برای پژوهشکده علوم و حدیث پدید آورد تا همه نقشه‌های دو دانش‌نامۀ امیرالمؤمنین(ع) و دانش‌نامۀ امام حسین(ع) را گِرد آورد و همراه با توضیحات اجمالی در این کتاب عرضه کند.

پیشینۀ نقشه‌ها و برجستگی این نقشه

پیشتر، برخی پژوهشگران نقشه‌هایی را از رخدادهای صدر اسلام نگاشته‌اند؛ یکی، محمد حمیدُالله حیدرآبادی (درگذشته 2002م) است که با نوشتن کتاب «رسول اکرم(ص) در میدان جنگ» در سال 1953م، الگویی را برای پژوهندگانی مانند مصطفی طلّاس در کتاب «پیامبر(ص) و آیین نبرد» پدید آورد؛ دیگرانی چون عاتق بلادی، مورخ اهل حجاز با کتاب «مُعجم مَعالم الحجاز» و محمد شرّاب با کتاب «فرهنگ اَعلام جغرافیایی در حدیث و سیرۀ نبوی» و نیز پدیدآورندگان «اطلس تاریخ شیعه در قم»، جملگی به کار تدوین و نشر نقشه‌های تاریخی حجاز برآمدند. دانشمندانی مانند لویی ماسینیون (درگذشته 1962م) شرق‌شناس فرانسوی نیز در کتاب «جغرافیای تاریخی کوفه» با ترسیم نقشه‌هایی از آن شهر، به فهم دورۀ حکومت امام علی(ع) یاری رساند و پژوهشگرانی مانند حسین کریمان در کتاب «سیره و قیام زید بن علی» و کاظم جنابی در «تخطیط مدینة الکوفة» از ماسینیون بهره جستند. هشام جَعیط تونسی هم کتاب «کوفه، پیدایش شهر اسلامی» را به روش ماسینیون و با تصحیح و تکمیل او انجام داد. اطلس‌های مشهور دیگری نیز در جغرافیای تاریخی اسلام (مانند «اطلس تاریخ اسلام» از حسین مونس، «اطلس شیعه» از رسول جعفریان و «اطلس قرآن» از ابوخَلیل) تدوین شده است که بیشتر، نقشه‌های کلی را از رخدادهای تاریخی داشته‌اند. اینک، «اطلس غدیر و عاشورا» با ارج‌نهادن به مزیت‌های این آثار، به جبران کاستی‌های آن‌ها برآمده است و مبتکرانه به تهیۀ نقشه‌های جزئی و ممتاز از رخدادهای تاریخی دست زده است.

روند تدوین نقشه‌ها

این اطلس، که نقشه‌ها و مطالبش از دو دانش‌نامه‌های امیرُالمؤمنین و امام حسین (عَلَیْهِمَا السَّلَام) فراهم آمده، این‌گونه سامان یافته است که: الف_ در آغاز، جاهایی که به نقشه نیاز داشت، شناسایی شد؛ ب_ سپس، ترسیم نقشه‌ها با همکاری علمی پی‌گیر و طولانی محققان در سه موضوع انجام شد این نقشه‌ها موضوع غدیر خُم، خلافت امام علی(ع) و حادثه کربلا را دربردارد؛ پ_ آنگاه برای بهره‌مندی بیشتر خوانندگان، توضیحاتی پیش از درج نقشه‌ها و یا در کنار آن‌ها اضافه گشت؛ ت_بخش سوم اطلس، مطلبی با عنوان «موقعیت خیمه‌های امام حسین(ع)» ارائه نموده است، که نقشه‌ای به همراه ندارد.‏

گزارش کتاب

غدير و عاشورا، دو حادثۀ بزرگ و برجسته در تاريخ اسلام است. در حادثۀ نخست، تداوم رسالت اعلام مي‌شود و دومين حادثه، جهادي است عليه رجعت و انحرافي كه در سيره و سنت پيامبر(ص) رخ داد. در ميان اين دو حادثه، واقعه‌اي ديگر به وقوع پيوست و آن، خلافت چهار و اندي سالۀ امير المومنين(ع) بود. مطالعه و تحليل اين سه حادثۀ درس آموز، هميشه دغدغۀ عالمان شيعي بوده است و آثار فراواني در بارۀ آنها نشر يافته است.

يكي از نوآوري‌هاي اين دو اثر، طراحي و تدوين نقشه‌هايي براي رخدادهاي زندگي امام علي(ع) و امام حسين(ع) است؛ نقشه‌هايي مربوط به واقعۀ غدير، دوران خلافت امير المومنين(ع) و حادثۀ عاشورا.

بخش اول، راجع به غدير خم است و در نقشه، مسير حج پيامبر و حضرت علي(ع) را نشان مي‌دهد. همچنین وضعيت كنوني، مكان غدير خم را شرح مي‌دهد

بخش دوم به موضوع خلافت امام علي(ع) مي‌پردازد و محدودۀ جهان اسلام را در آن زمان در نقشه نشان مي‌دهد. محل نبردهاي جمل، صفين، نهروان و نقشۀ سياسي استان‌هاي حكومت اسلام و نقشۀ سياسي استان‌هاي مركزي را در روزگار خلافت امام علي(ع) آورده است.

بخش سوم شامل حادثۀ كربلاست. نقشۀ تقريبي كوفه هنگام قيام امام حسين(ع) و نقشۀ خط سير كاروان حسيني در منطقۀ مكه و از مدينه تا كربلا و نقشۀ منطقۀ كربلا و خط سير كاروان حسيني از مدينه تا بازگشت به مدينه را آورده است.

تمامي نقشه ها از تركيب رنگ و وضوح بسيار خوبي برخوردارند.

منابع مقاله

1. پیشگفتار کتاب.
2. پایگاه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.