اطلس توصیفی اهل سنت ایران: جغرافیا و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران
اطلس توصیفی اهل سنت ایران: جغرافیا و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران تألیف مهدی مسائلی، در این کتاب تلاش شده با مشخص‌کردن جغرافیای اهل‌سنت ایران، توصیفی مفید درباره مذاهب فقهی و نگرش‌های طریقتی و اعتقادی مذهبی اهل‌سنت ایران ارائه شود و در ضمن جریان‌ها و گروه‌های مذهبی آنها را نیز بررسی گردد.
| اطلس توصیفی اهل سنت ایران: جغرافیا و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مسائلی، مهدی (نویسنده) |
| ناشر | امیرکبیر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ |
| شابک | 1ـ2192ـ00ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول آشنایی با اهل سنت با تعریف اهل سنت آغاز می‌شود. در بخش دوم درباره اهل سنت در ایران و مناطق سنی‌نشین ایران است.
گزارش کتاب
کشور ایران تنوع قومی و دینی فراوانی دارد؛ با این وجود طبق آمارهای رسمی بیش از 99 درصد جمعیت ایران مسلمان هستند. میان جمعیت مسلمان ایران، شیعیان دوازده‌امامی اکثریت را شکل می‌دهد و اهل سنت در اقلیت هستند. دربارۀ نسبت جمعیت شیعیان و اهل سنت ایران، آمار رسمی وجود ندارد؛ ولی با حساب تخمینی می‌توان گفت حدود هشت تا ده درصد از جمعیت مسلمان ایران اهل سنت و نود درصد شیعه هستند.
در ایران اهل سنت بیشتر در استان‌های مرزی قرار دارند و ساکنان بومی استان‌های مرکزی سنی‌مذهب نیستند. قسمتی از جمعیت اهل سنت کشور را نیز افغان‌های مهاجر به ایران شکل می‌دهند که این عده بیشتر در استان‌های مرکزی و شرقی کشور ساکن شده‌اند.
در بعضی از استان‌ها مذهب رابطه‌ای خاص با قوم دارد و تفاوت اقوام موجب تفاوت مذهب نیز می‌شود. همچنین اهل سنت ایران با وجود اشتراک در مذهب، تفاوت‌های فکری و مرامی فراوانی با هم دارند. بیشتر مردم تفاوت اهل سنت را بیشتر به لحاظ مذاهب فقهی چهارگانه یعنی حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی می‌شناسند؛ ولی افزون بر این، مذاهب اعتقادی و مرام‌های طریقتی فراوانی میان اهل سنت وجود دارد که آنها را از هم متمایز می‌کند. همچنین تفاوت دیدگاه و رویکرد سیاسی و اجتماعی و تبلیغی، بر نوع دین‌داری اهل سنت تأثیر فراوانی می‌گذارد و جریان‌ها و گروه‌های متفاوتی را میان آنها به وجود می‌آورد.
در این کتاب تلاش شده با مشخص‌کردن جغرافیای اهل‌سنت ایران، توصیفی مفید درباره مذاهب فقهی و نگرش‌های طریقتی و اعتقادی مذهبی اهل‌سنت ایران ارائه شود و در ضمن جریان‌ها و گروه‌های مذهبی آنها را نیز بررسی گردد.
برای توصیف و جریان‌شناسی اهل سنت ایران، می‌توان آنها را به دو مجموعه تقسیم کرد:
- اهل سنت شافعی: اهل سنت ایران در نیمۀ غربی و جنوب ایران پیرو شافعی هستند؛ شامل استان‌های گیلان و اردبیل (منطقۀ تالش)، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، بوشهر، هرمزگان و فارس.
- اهل سنت حنفی: اهل سنت ایران از شمال شرقی تا جنوب شرقی کشور پیرو مذهب حنفی هستند؛ شامل استان‌های گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان.
ولی هر کدام از این دو مجموعه با وجود اشتراک اهل سنت در مذهب فقهی، از نظر مذاهب اعتقادی و طریقت‌های تصوفی تفاوت‌هایی میان پیروان هر مذهب وجود دارد؛ مثلاً تصوف و مرام‌های طریقتی موجود میان اهل سنت شافعی در غرب کشور آنها را با شافعی‌مذهبان جنوب کشور متفاوت می‌کند. همچنین رویکرد دیوبندی حنفی‌های شرق و جنوب شرقی ایران آنها را از حنفی‌مذهبان نقشبندی در شمال شرقی ایران متمایز می‌کند.
برای توصیف و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران می‌توان موقعیت جغرافیایی آنها محور قرار داد و بر این اساس، کشور به پنج منطقۀ شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز تقسیم کرد و دربارۀ مرام‌های فقهی، اعتقادی و طریقتی هر منطقه سخن گفت؛ همچنین می‌توان اشتراک آنها در مذهب فقهی را محور قرار داد و سپس به توصیف جغرافیای آن مذهب پرداخت؛ اما در این نوشتار ترکیبی از جغرافیا و اشتراکات فقهی و اعتقادی و طریقتی محور توصیف اهل سنت ایران قرار داده شده است و اهل سنت به پنج مجموعه به این ترتیب تقسیم شده است:
الف) اهل سنت شمال غرب و غرب ایران شامل استان‌های گیلان، آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه؛
ب) اهل سنت جنوب کشور شامل استان‌های هرمزگان و بوشهر و فارس؛
ج) اهل سنت جنوب شرقی و شرق کشور شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی؛
د) اهل سنت شمال و شمال شرقی کشور شامل استان گلستان و خراسان شمالی؛
هـ) اهل سنت غیربومی و مهاجر در استان‌های مرکزی و پایتخت کشور.[۱]
پانويس