اطلس تاریخی سادات ایران (از آغاز تا پایان قرن نهم هجری): سادات قم و آوه

اطلس تاریخی سادات ایران (از آغاز تا پایان قرن نهم هجری): سادات قم و آوه
پدیدآوران	حسینی، سید حسن (نویسنده)
ناشر	آستان قدس رضوي. بنياد پژوهشهاي اسلامى
مکان نشر	ايران - مشهد مقدس
سال نشر	۱۳۹۸
شابک	‎8-0361-06-600-978
موضوع	شیعه‌ -- ایران‌ -- تا‌ریخ‌ -- از آغا‌ز تا‌ ۹۰۸ ق‌.,hB'Shi -- Iran -- History -- 1529 To,نسب‌ شنا‌سی‌ -- ایران‌,enealogyB -- Iran
کد کنگره	‏BP۵۳/۷/ح۵الف۶

اطلس تاریخی سادات ایران (از آغاز تا پایان قرن نهم هجری): سادات قم و آوه تألیف سید حسن حسینی؛ اثر پیش روی برخی از طرح اطلس تاریخی سادات ایران تا پایان قرن نهم هجری است و سعی دارد تا با الگوبرداری از کتب انساب طالبی‌ها، به بررسی شاخه‌های مختلف سادات مهاجر به حوزه‌ی تمدنی قم و مناطق پیرامون آن بپردازد. این اثر همچنین در نظر دارد معرفی مختصری از برخی بقعه‌های کهن سادات که متعلق به قبل از عهد صفوی هستند، نیز داشته باشد.

ساختار

اثر حاضر به دو بخش تقسیم شده است:

بخش اول: سادات قم

فصل اول: کلیات

فصل دوم: سادات حسنی

فصل سوم: سادات حسینی

فصل چهارم: سادات موسوی و رضوی

فصل پنجم: سادات علوی و طالبی

فصل ششم: نقش سیاسی و فرهنگی سادات

بخش دوم: سادات آوه، تفرش و مناطق پیرامون

فصل اول: خاندان‌های سادات آوه

فصل دوم: خاندان‌های سادات تفرش، ساوه و مناطق پیرامون

گزارش کتاب

یکی از موضوعات با اهمیت در تاریخ سیاسی، اجتماعی و مذهبی ایران پس از اسلام، مهاجرت سادات به این سرزمین و حضور آن‌ها در جامعه‌ی ایران است. سادات با ورود به این خطه، در ترویج اسلام و مذهب تشیع سهیم شدند. جغرافیای پراکندگی سادات در ایران، در پیوند با گرایش‌های شیعی منطقه‌ای است و این موضوع می‌تواند به عنوان یکی از عوامل اصلی گرایش ایرانیان به تشیع مورد واکاوی قرار می‌گیرد. علاوه بر این، حضور سادات در ایران پیامدهای خاصی از قبیل تشکیل خاندان‌های سادات، موقوفات خاص سادات، ایجاد مزار برای برخی سادات، تأسیس برخی نهادها از قبیل دارالنقابه‌ها، مدارس و دارالسیاده‌ها را در پی داشته است که در پژوهش‌ها می‌تواند مورد بررسی قرار گیرند.

از آنجا که سادات از قرن پنجم تاکنون به عنوان یکی از گروه‌های شاخص جمعیتی ساکن در سرزمین ایران به شمار آمده و در شئون مختلف اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند، لذا بررسی سیر مهاجرت‌ها و شناسایی خاندان‌ها، شخصیت‌ها و واکاوی جایگاه اجتماعی و نقش سیاسی و میزان تأثیرگذاری این جمعیت در رخدادهای سیاسی زمان حیات آن‌ها و آگاهی از میزان فعالیت‌های فرهنگی و نقش تمدنی سادات در گسترش علوم و معارف در ایران یکی از ضرورت‌های پژوهشی تاریخ ایران است.

حمله‌ی مغول به ایران، سقوط خلاف عباسی و گسست ایجاد شده در سازمان نقابت، از عوامل رکود علم نسب‌شناسی بود. این عوامل در کنار افزایش جمعیت سادات، گستردگی مهاجرت‌ها، سکونت سادات در روستاهای دوردست و عدم توجه آن‌ها به حفظ و ثبت انساب خاندان خود، موجب کمبود منابع نسب نگاری شد. در این بین بلایی طبیعی و برخی حوادث دیگر سبب نابودی نسب نامه‌های سادات شده و بر مشکلات پژوهشگران انساب افزودند.

در اقصی نقاط سرزمین ایران، مزارات بی شماری منسوب به فرزندان ائمه علیهم‌السلام وجود دارد که شجره نامه و زندگی‌نامه‌ی اغلب آن‌ها بر ما معلوم نیست، ولی زیارتگاه، ملجأ و پناهگاه شیعیان هستند و پایگاهی برای ترویج معارف اسلامی به شمار می آیند. یکی از وظایف خطیر نویسندگان حوزه‌ی نسب شناسی، بررسی و شناسایی نسب و معرفی شخصیت واقعی فرد مدفون در این بقاع است. قم و سرزمین‌های پیرامون آن همچون آوه، ساوه، تفرش و فراهان دارای تاریخ کهنی هستند. سادات با ورود به این خطه، نقش مؤثری در ترویج آیین تشیع ایفا نمودند. این مناطق از دیرباز، نخستین کانون‌های تجمع شیعیان شناخته می‌شدند. وجود جمعیت قابل ملاحظه‌ی سادات در قم و اطراف آن و تأثیرگذاری آن‌ها در تحولات مختلف اجتماعی، فرهنگی و تمدنی، لزوم توجه به این جمعیت و بررسی سیر مهاجرت‌ها به این خطه و پراکندگی آن‌ها در مناطق مجاور را ضروری می‌نماید. به دلیل جذابیتی که سرزمین قم برای سادات داشت، شاخه‌های مختلف حسنی، حسینی، موسوی، علوی و طالبی به این سرزمین وارد شدند و در آن سکونت گزیدند. طبق مستندات موجود، مزار برخی از این سادات از قرن سوم هجری مورد توجه و زیارت اهالی بوده است. از آنجا که مناطق مختلفی چون قم، آوه، ساوه، تفرش، فراهان، اراک، خمین و محلات، در تقسیم بندی‌های قرون نخستین اسلامی و قرون میانه‌ی ایران تا دوره‌ی قاجار در حوزه‌ی جغرافیایی و تمدنی واحدی واقع شده و جزو قم به شمار رفته‌اند، لذا در تقسیم بندی اطلس تاریخی سادات ایران، سادات این مناطق در یک مجموعه معرفی می‌شوند.

این اثر با هدف شناسایی خاندان‌ها و شاخه‌های مختلف سادات مهاجر به حوزه‌ی تمدنی قم و مناطق پیرامون آن از ابتدای ورود تا پایان قرن نهم هجری تدوین شده و در نظر دارد معرفی مختصری از برخی بقعه‌های کهن سادات که متعلق به قبل از عهد صفوی هستند، نیز داشته باشد. این اثر با استفاده از الگوی پژوهش تاریخی و با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی تدوین شده و سعی بر آن دارد با الگوبرداری از کتب انساب طالبی‌ها، به بررسی شاخه‌های مختلف سادات بپردازد.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران