استشهاد الحسين

‏استشهاد الحسین و یلیه رأس الحسین
پدیدآوران	طبری، محمد بن جریر بن یزید (نویسنده) ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (نویسنده) جمیلی، سید (محقق)
ناشر	دار الکتاب العربی
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1406ق. = 1985م.
چاپ	یکم
موضوع	واقعه کربلا، 61ق. حسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. راس الحسین
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏الف‎‏5 / 41/5 BP

استشهاد الحسین نویسندۀ کتاب، ابو جعفر محمد بن جریر بن یزید طبرى (م ٣١٠ق)، از فقیهان و محدّثان و مفسران و مورّخان بنام جهان اسلام است. مهمترین و مشهورترین کتاب او تاریخ طبرى است و کتاب حاضر (استشهاد الحسین)، بخشى از آن است که در شوّال 1404ق فراهم شده است، سید جمیلی مصحح این کتاب است.

از تاریخ طبرى معمولاً با چند عنوان یاد مى شود: تاریخ طبرى، تاریخ کبیر، تاریخ الامم والملوک، تاریخ الرّسل والملوک، تاریخ الامم والرّسل والملوک، اخبار الامم والملوک، اخبار الرّسل والملوک. این کتاب از منابع مهمّ تاریخ اسلام است و مورّخان بعد از طبری، فراوان از آن نقل کرده‌اند. همچنین چند تکمله بر این کتاب نوشته شده و به چند زبان گردانیدە گردیده و چند کتاب دربارۀ آن، و نیز دربارۀ مؤلف آن، نوشته شده است.

تاریخ طبری شامل رخدادهای تاریخی تا سال ٣٠٢ قمری است و، بدین رو، تاریخ پایان تألیف آن پس از تاریخ مزبور است.

اهمیت تاریخ طبری بیشتر از آن روست که شامل مطالبی از کتابهای گذشتگان است و امروزه آن کتابها از میان رفته و جز آنچه طبری از آنها نقل کرده، مطلبی برجاى نمانده است. و از میان این کتابها، مقتل الحسین علیه‌السَلام، از لوط بن یحیاى ازدى، معروف به ابومخنف (م١٥٧ یا ١٥٨ق)، از همه مهمتر یااز مهمترین کتابهاست. بدین لحاظ، آن بخش از تاریخ طبرى که دربارۀ امام حسین(ع)است، مهمترین بخش یااز مهمترین بخشهای آن است.

کتاب استشهاد الحسین برشى از تاریخ طبرى است و شامل اخبار دربارۀ قیام و شهادت امام حسین(ع).

مصحّح، در آغاز کتاب، از قیام آن حضرت سخن گفته و، در ضمن آن، خرده گیری بر او کرده و سپس اجمالى از شرح حال طبرى را به‌دست داده است.

متن کتاب باعنوان «خلافة یزید بن معاویة» (ص٢٩)، آغاز مى‌شود ودر صفحۀ ١٧٢ به پایان می‌رسد. این بخش از کتاب شامل بخشى از رخدادهاى سال 60ق و همۀ سال 61ق واندکى از سال 62ق است که در تاریخ طبرى آمده و ویژه امام حسین(ع) است. پس از آن، رساله‌ای از ابن تیمیّه با عنوان رأس الحسین آمده و، بدین ترتیب، کتاب به پایان رسیده است. آنچه اینک موردنظر ماست، بخش اوّل این کتاب با عنوان استشهادالحسین است که عیناً از تاریخ طبری گرفته شده و مقداری پاورقى، آن هم بیشتر در توضیح واژه‌ها، بدان افزوده شده است.

طبرى در این بخش از کتاب باشباع از ابومخنف نقل کرده وبا تعبیر «قال ابومخنف»، بسیاری از مطالب کتاب او را، که امروزه در دست نیست، در کتاب خودآورده است. مطالب کتاب با خلافت یزید و بیعت خواستن از امام حسین و خوددارى آن حضرت از بیعت آغاز می‌شود. آنگاه از نامه‌هاى کوفیان به امام و رفتن مسلم بن عقیل به آن دیار و رخدادهای در آنجا سخن رفته و در ادامه، به روانه شدن امام به سوی کربلا و جنگ میان دو سپاه و شهدای آن پرداخته شده است.

از تاریخ طبری دو ترجمه در دست است: یکی از آن ابوعلی بلعمی است که در سال ٣۵٢قمری، به روزگار دولت سامانیان، پى‌افکنده شد. این ترجمه آمیخته به تصرّف است و البتّه برخى انتساب آن را به بلعمى نادرست مى‌دانند. ترجمۀ دیگر به خامۀ ابوالقاسم پاینده است که در سال ١٣٥٢ شمسى در تهران منتشر شد. همچنین آن بخش از تاریخ طبرى، که ویژۀ امام حسین و خونخواهى مختار و ترجمۀ ابوعلى بلعمى است، با تصحیح محمّد سرور مولائى ذیل عنوان قیام سیدالشُّهداء حُسین بن علی(ع) و خونخواهى مختار بروایت طبرى و انشاى ابوعلى بلعمى به صورت مستقل چاب شده است. (انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ١٣٥٩). ونیز همین بخش از تاریخ طبرى «ویژۀ امام حسین(ع»، به اهتمام حجت‌الله جودکی ترجمه و تصحیح شده و ذیل عنوان قیام جاوید: گردانیدۀ مقتل الحسین ابى مخنف منتشر شده است. (چاپ اوّل: تهران، مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی تبیان، ١٣٧٧).

واپسین سخن اینکه منقولات طبرى از کتاب مقتل الحسین ابومخنف به اهتمام حسن غفّارى استخراج و ذیل عنوان مقتل الحسین علیه‌السّلام منتشر شده است. (قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى، محرّم ١٣٩٨). همچنین محمدهادى یوسفى غروى به استخراج منقولات طبری از مقتل الحسین ابومخنف پرداخته و آن را ذیل عنوان وقعة الطّف به چاپ سپرده است. (چاب اوّل: مؤسّسة النّشر الاسلامى، 1409ق).

مشابه کتاب حاضر، کتابى با همین عنوان است که بخش اوّل آن با عنوان استشهادالحسین، برشى از تاریخ ابن کثیر دربارۀ امام حسین(ع) است و در بخش دوم آن رسالۀ رأس الحسین، از ابن تیمیه، آمده است.

منابع مقاله

اسفندیاری، محمد؛ کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، زمستان 1380