از باغ گلستان تا کاخ گلستان به روایت اسناد و تصاویر عصر قاجار
| از باغ گلستان تا کاخ گلستان به روایت اسناد و تصاویر عصر قاجار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | معتقدی، کیانوش (نویسنده) نامور یکتا، نامی (نویسنده) |
| ناشر | دانیار |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 8ـ7ـ96864ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
از باغ گلستان تا کاخ گلستان به روایت اسناد و تصاویر عصر قاجار تألیف کیانوش معتقدی، نامی نامور یکتا، مجموعۀ ارگ سلطنتی تهران یا باغ ـ قصر گلستان، مقر حکومت سلسلۀ قاجار و یکی از محله‌های پنج‌گانۀ تهران عتیق در دو سدۀ اخیر به شمار می‌آید. اهمیت این مجموعه نه‌تنها به دلیل استقرار قصرها و بناهای سلطنتی در آن، بلکه به واسطۀ مجموعه‌های کم‌نظیر آثار هنری متعلق به روزگار سلطنت سلسلۀ قاجار در آنجاست.
گزارش کتاب
مجموعۀ ارگ سلطنتی تهران یا باغ ـ قصر گلستان، مقر حکومت سلسلۀ قاجار و یکی از محله‌های پنج‌گانۀ تهران عتیق در دو سدۀ اخیر به شمار می‌آید. اهمیت این مجموعه نه‌تنها به دلیل استقرار قصرها و بناهای سلطنتی در آن، بلکه به واسطۀ مجموعه‌های کم‌نظیر آثار هنری متعلق به روزگار سلطنت سلسلۀ قاجار در آنجاست.
در کنار منابع تاریخی فارسی (شامل دیوان اشعار و انواع تواریخ) که توسط درباریان، شعرا و تاریخ‌نگاران عهد قاجار به ثبت رسیده، مجموعه‌ای غنی از سفرنامه‌ها و خاطرات مسافران، سیاحان و دیپلمات‌های غربی دربارۀ وضعیت ارگ سلطنتی و کاخ‌های موجود به یادگار مانده که افزون بر اطلاعات مفید، دارای تصاویر معتبری (طراحی، نقاشی و عکس) از این مجموعۀ تاریخی هستند.
یکی دیگر از منابع کارآمد در زمینۀ مطالعۀ تحولات بناهای ارگ، آلبوم‌های عکاسان خارجی است که در ادوار مختلف به ایران سفر کرده‌اند و تصاویر کمیابی از ارگ تهران ثبت نموده‌اند؛ برای مثال آلبوم عکس‌های لوئیجی پشه، لوئیجی مونتابونه، دیمیتری ارماکوف، آنتوان سوریوگین. افزون بر این در روزگار کنونی نیز توجه پژوهشگران به این مجموعه باعث شده تا منابع مهمی در قالب کتاب‌ها و مقالات تخصصی منتشر شود. افزون بر این منابع، بخش اعظمی از اطلاعات تکمیلی دربارۀ تحولات ارگ سلطنتی را می‌توان در کتاب‌های «روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه» و رجال حکومت عصر قاجار مورد مطالعه قرار داد. در این کتاب نیز بخش مهمی از استنادات نویسندگان به این گروه از منابع و به‌ویژه کتاب‌های روزنامۀ خاطرات ناصرالدین شاه، مرقع ناصری و خاطرات اعتمادالسلطنه، عین‌السلطنه، عبدالله مستوفی و دیگران استوار کرده‌اند.
در بیشتر اسناد و کتاب‌های متعلق به دورۀ قاجار، از مجموعۀ ارگ سلطنتی تهران با عنوان «باغ گلستان» یا «باغ سلطانی» یاد شده؛ آن‌چنان که حتی پس از دورۀ قاجار و در عصر پهلوی نیز به همین عنوان از مجموعۀ گلستان در نامه‌های رسمی و کتب یاد شده است. این عنوان بی‌شک به دلیل وجود درختان انبوه و فضای باغ در فضای داخلی این مجموعه به آن اطلاق می‌شده است. البته در میان فضای دیوانخانه و باغ، دیوار بلندی وجود داشت که فضاهای اداری و دیوانخانه را از اندرونی جدا می‌کرد و پشت این دیوار چند بنای مهم وجود داشت که طبق سلیقه و درخواست شاه ساخته شده بود. این مجموعه بناها در ادوار مختلف بازسازی، تخریب یا نوسازی می‌شدند؛ ولی امروزه بسیاری از آنها از میان رفته‌اند.
به طور کلی بناهای ارگ سلطنتی در دو مقطع زمانی ساخته شدند: دورۀ سلطنت فتحعلی شاه قاجار و دورۀ سلطنت طولانی ناصرالدین شاه که بسیاری از بناهای قدیمی بازسازی و چند بنای تازه در فضای ارگ با معماری و ساختاری نوین ساخته شدند. فضای باغ نیز در چند مرحله دستخوش تغییرات شده و حوض‌ها و استخرهای کوچک و بزرگی در آن ساخته شدند.
متأسفانه بخش‌های مهمی از اندرونی کاخ گلستان در دورۀ پهلوی به طور کامل تخریب و به جای آنها وزارت‌خانه‌های جدیدی ساخته شدند. به همین دلیل در چیدمان مطالب و انتخاب موضوعات در این کتاب، تصمیم گرفته شده تا کلیۀ بناهای ارگ سلطنتی در دورۀ قاجار بررسی و بر اساس سیر تاریخی (به ترتیب زمان ساخت هر بنا) تحولات ارگ مورد مطالعه قرار گیرد. همچنین در این کتاب کوشیده شده تا افزون بر ارجاع به معتبرترین کتب و مقالات که بر اساس روش مطالعات کتابخانه‌ای و توصیفی گردآوری شده است، پایۀ بیشتر استدلال‌ها و نظریات تازه بر مقایسه و مطالعۀ مستندات تصویری شامل انواع نقاشی، طراحی (گراور) و عکس‌های دورۀ قاجار گذاشته شود.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات