ازهری، محمد بن احمد

نام	ازهری، محمد بن احمد
نام‌های دیگر
نام پدر	احمد
متولد	282ق
محل تولد	هرات
رحلت	370 ق
اساتید	ابراهیم بن محمد بن عرفة نفطویه ابوبكر محمد بن سرى بن سهل عبدالله بن محمد بن عبدالعزيز بغوى
برخی آثار	تهذیب اللغة معاني القراءات
کد مؤلف	AUTHORCODE00331AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، ازهری (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابومنصور محمد بن احمد بن طلحة بن نوح بن الازهر (282-370ق)، مشهور به الازهرى، لغت‌شناس، محدث، اديب، نحوی، فقيه و مفسر شافعى

ولادت

در سال 282ق در هرات زاده شد.

تحصیلات

وى نزد مشاهير علم و ادب آن شهر دانش آموخت. با آنكه منابع كهن او را شافعى مذهب مى‌خوانند، ولى برخى از محققان معاصر بدليل پاره‌اى از عبارات او در تهذيب، از جمله دشنامى را كه وى به عبيدالله بن زياد داده است، دال بر تشيع يا گرايش او به تشيع دانسته‌اند. اگرچه در فقه و تفسير تبحر داشت، ولى آنچه مايه‌ى اصلى شهرت اوست، گردآورى و تدوین یکى از مهم‌ترين قاموسهاى زبان عربى «تهذيب اللغة» است.

ازهرى در سال 312ق به قصد زيارت خانه خدا راهى مكه مكرمه شد. گروهى از قرمطيان در ريگزار هبير واقع در عربستان بر كاروانى از حجاج كه از مكه باز مى‌گشت، تاختند. بسيارى از كاروانيان را كشتند، يا اسير كردند و جمعى از آنان نيز بر اثر تشنگى و گرسنگى از میان رفتند. ازهرى نيز كه در میان كاروانيان بود، اسير شد و چندى در میان گروه‌هایى از مهاجمان كه از طوايف هوازن و تمیم و اسد بودند، به‌سر برد. خود در مقدمه تهذيب این مطالب را ذكر كرده است، و گفته است كه پس از حمله و تقسيم غنايم، به دست گروهى از عرب‌هاى باديه‌نشين افتاده كه ذوق و قريحه‌ى بدوى داشته‌اند و به‌ندرت در كلامشان لحن يا خطاى فاحشى راه يافته بود و از لهجه سالم و دست نخورده‌اى برخودار بودند، لذا معاشرت با آنها را غنيمت شمرده و از آنها در انتخاب كلمات فصيح و صحيح بهره برده است.

به درستى نمى‌دانيم كه او كى و چگونه از اسارت رهایى يافته است. آنچه منابع دراين‌باره آورده‌اند، تنها شامل اشاره‌هایى مبهم است به اينكه چگونه وى در جستجوى لغت به سرزمینهاى عرب سفر كرده، يا چگونه به بغداد رفته است؛ ولى در نقل این روايات، هيچ‌گاه ترتيب تاريخ مراعات نشده است. به هر حال، وى ظاهراً اندكى پيش يا پس از اسارت به بغداد سفر و با ابن دريد نيز ديدار كرد. ولى رفتار ابن دريد مايه ناخشنودى و سپس انتقاد شديد ازهرى از او شد و اقامت او در بغداد ظاهراً به درازا نكشيد و چندى بعد به هرات بازگشته و به تدوین لغت‌نامه‌ى خود پرداخته است.