ارتهه شاستره: سیاست‌نامه‌ای از هند باستان، بررسی موضوعی و زبانی
| ارتهه شاستره: سیاست‌نامه‌ای از هند باستان، بررسی موضوعی و زبانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاوتیلیه (نویسنده) خلیلی‌پور، نازنین (مترجم) |
| ناشر | مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۱ش |
| شابک | 1ـ9ـ94946ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ارتهه شاستره: سیاست‌نامه‌ای از هند باستان، بررسی موضوعی و زبانی تألیف کاوتیلیه، ترجمه و تألیف: نازنین خلیلی‌پور؛ اهمیت «ارتهه شاستره» از این‌روست که منبعی دست‌اول دربارۀ اندیشه‌های سیاسی و آیین کشورداری است و به همین سبب برخی او را به‌درستی نیای ماکیاوللی نامیده‌اند.
ساختار
کتاب از دو پاره تشکیل شده است.
- پارۀ نخست:
دربارۀ ارتهه شاستره
زمینۀ ادبی و تاریخی
دربارۀ کاوتیلیه
موضوعات و تقسیم‌بندی ارتهه شاستره
نسبت ارتهه شاستره با سیاست و نظریۀ سیاسی
معرفی نسخه‌های خطی ارتهه شاستره
معرفی تفاسیر متن
- پارۀ دوم:
کتاب اول: تعلیم و تربیت
در پایان کتاب یادداشت‌ها، واژه‌نامه، منابع و متن سنسکریت آمده است.
گزارش کتاب
هندیان باستان به‌جز متون دینی و حماسی، دربارۀ موضوعات دیگری که مورد علاقه‌شان بود، بسیار نوشته‌اند و به موضوعات جذابی چون پزشکی، دستور زبان، سیاست و حتی روابط جنسی پرداخته‌اند؛ از این‌رو گنجینۀ عظیمی به زبان سنسکریت در دست است که جزء شاهکارهای ادبی دنیای قدیم به شمار می‌آید. یکی از متونی که به‌تازگی یعنی از اوایل سدۀ بیستم، توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است، «ارتهه شاستره» اثر کاوتیلیه با موضوع سیاست، اقتصاد و آداب کشورداری است که به زبان سنسکریت در پانزده کتاب نوشته شده است. تاریخ احتمالی تألیف این رساله به 296 ـ 321 قبل از میلاد برمی‌گردد و به نظر پژوهشگران، سبک کهنش نیز مؤید آن است.
کاوتیلیه سیاست‌مداری برجسته و برشمارندۀ وظایف شاه، وزیران، افسران و نیز ارائه‌دهندۀ شیوه‌های مملکت‌داری در هند بوده است. اهمیت «ارتهه شاستره» از این‌روست که منبعی دست‌اول دربارۀ اندیشه‌های سیاسی و آیین کشورداری است و به همین سبب برخی او را به‌درستی نیای ماکیاوللی نامیده‌اند.
ارتهه شاستره‌نویسی ظاهراً دو هدف داشته است؛ نخست اینکه نشان دهد فرمانروا چگونه می‌تواند سرزمینش را حفظ کند. این حفاظت به شیوه‌های اداری و دولتی و حکومت‌داری مربوط است. دوم اینکه نشان دهد چگونه سرزمین و قلمرو را می‌توان به دست آورد. اساساً به فتح سرزمین‌های دیگران مربوط است و سیاست خارجی دولت را معین می‌کند.
«ارتهه شاستره» پانزده «کتاب» یا «دفتر» دارد که هر کدام به موضوعاتی مربوط است. عناوین و موضوعات کتاب اول به این ترتیب است: برشمردن عناوین کتاب، هدف علم، مشورت با پیران، مهار چهار اندام حسی، تعیین وزیران، تعیین مشاوران و روحانیان، مشخص‌کردن پاکی و ناپاکی در سرشت وزیران، تربیت جاسوسان و مأموران مخفی، تربیت جاسوسان دوره‌گرد، پاییدن گروه‌های فریفتنی و نافریفتنی در کشور خود و پیروزی بر گروه‌های فریفتنی و نافریفتنی در کشور دشمن، موضوع شورا، مأموریت فرستاده‌ها، محافظت شاه در برابر شاهزاده‌ها، نظارت بر شاهزادۀ مخلوع و رفتار با او، بایدهای پادشاه، بایدهای حرمسرا، محافظت شخصی پادشاه.
این کتاب نثری است آمیخته به قالب وزنی شلوکه که تا حدی موزون است و ارائۀ مطالب آن نظمی منطقی دارد. کاوتیلیه در بخش اول از کتاب اول، کل پانزده کتاب و بخش‌بندی آن را فهرست‌وار معرفی کرده و بخش دوم را با تعریف علوم مختلف آغاز و نظریات گوناگون دربارۀ علوم زمانه را مطرح کرده است. همچنین حکومت‌داری یا فرمانداری را نیز دانش به شمار می‌آورد. بخش نوزدهم کتاب اول، اختصاص به ویژگی‌ها و وظایف پادشاه دارد.
در کتاب حاضر، ضمن معرفی زمینۀ تاریخی و سیاسی و نسخه‌های خطی «ارتهه شاستره»، واج‌نویسی متن سنسکریت کتاب اول به همراه یادداشت‌هایی به فارسی ترجمه شده است؛ همچنین برای برخی اصطلاحات و واژه‌های آن، واژه‌نامه‌ای مختصر به همراه حالت‌های دستوری به پیوست ارائه شده است و در بخش پایانی کتاب، متن اصلی سنسکریت ضمیمه گردیده است.[۱]
پانويس