ادریسی، محمد بن عبدالعزیز
| ادریسی، محمد بن عبدالعزیز بن عبدالرحیم فاوی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ادریسی، محمد بن عبدالعزیز بن عبدالرحیم فاوی؛ |
| نام‌های دیگر | ادریسی، ابوعبدالله محمد بن عبدالعزیز بن عبدالرحیم فاوی؛ |
| تخلص | ادریسی؛ |
| نسب | فاوی؛ |
| نام پدر | عبدالعزیز بن عبدالرحیم فاوی؛ |
| ولادت | 568ق؛ |
| محل تولد | فاویعیش؛، مصر؛ |
| محل زندگی | مصر؛ |
| رحلت | 649ق؛ |
| مدفن | قاهره؛ |
| طول عمر | 81؛ |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | اهل‌سنت؛ |
| پیشه | محدث، مورخ، نسب‌شناس؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | محدث، مورخ، نسب‌شناس؛ |
| اساتید | محمد بن ابی‌القاسم حلبی؛ |
| مشایخ | ابوطاهر احمد بن محمد سلفی، ابو محمد عبداللطیف بن یوسف بغدادی، یوسف بن عبدالرحمان ابن‌جوزی، ابوعبدالله محمد بن حسن حسینی ارموی، فاطمه بنت سعدالخیر اندلسی؛ |
| معاصرین | خلیفه الظاهر؛ |
| شاگردان | ابوصادق ابن‌رشیدالدین عطار، دمیاطی، احمد بن یوسف اربلی؛ |
| برخی آثار | 1- انوار علو الاجرام فی الكشف عن اسرار الاهرام؛ |
ابوعبدالله (یا ابوجعفر یا ابوالقاسم) محمد بن عبدالعزیز بن عبدالرحیم فاوی اِدْریسی (568-649ق/ 1173-1251م)، محدث، مورخ و نسب‌شناس.
محل ولادت، نسبت
پدر او كه اهل مغرب بود، به مصر رفت و در منطقۀ فاویعیش در شمال مصر اقامت گزید و در این شهر بود كه محمد متولد شد و به همین سبب او را فاوی خوانده‌اند.
سماع حدیث، تدریس
ادریسی در اسكندریه و دیگر شهرهای مصر به سماع حدیث پرداخت، سپس در مدرسۀ عمریۀ قاهره به تدریس مشغول شد و تا پایان عمر در این شهر به سر برد.
مشایخ، شاگردان
نام بسیاری از مشایخ او در تنها اثر برجای ماندۀ وی انوار علو الاجرام آمده است كه از میان آنان ابوطاهر احمد بن محمد سلفی، ابو محمد عبداللطیف بن یوسف بغدادی، یوسف بن عبدالرحمان ابن جوزی، ابوعبدالله محمد بن حسن حسینی ارموی و فاطمه بنت سعدالخیر اندلسی را می‌توان نام برد، اما دربارۀ شاگردان او تنها به ابوصادق ابن رشیدالدین عطار، دمیاطی و احمد بن یوسف اربلی اشاره شده است.[۱]
وفات
سرانجام در صفر سال 649ق درگذشت.[۲]
آثار
ادریسی بیشتر به حدیث اشتغال داشت و از برجسته‌ترین محدثان روزگار خود به شمار می‌رفت، اما از آثاری كه احتمالاً دراین‌باره داشته است، اطلاعی در دست نیست و چون تنها اثر برجای مانده از او دربارۀ تاریخ اهرام مصر است، بعدها جنبۀ مورخ بودن او بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. كتاب او با عنوان:
1-انوار علو الاجرام فی الكشف عن اسرار الاهرام،
علاوه بر تاریخ، تا حدی دربارۀ جغرافیای مصر است. او كتاب خود را پس از 623ق/ 1226م به درخواست یوسف بن عبدالرحمان ابن جوزی نوشته است. یوسف از مشاهیر زمان خود بود كه همراه هیأتی از سوی خلیفه الظاهر، به قاهره آمد.
وی از مشاهدۀ اهرام شگفت‌زده شد و در پی یافتن اطلاعات بیشتری دربارۀ این آثار برآمد. ادریسی به عنوان یكی از دانشمندان نامور آن عصر، تألیفات خود را در اختیار وی گذاشت؛ اما یوسف از او خواست تا كتابی مستقل دراین‌باره بنویسد.
از گفته‌های ادریسی چنین برمی‌آید كه او برای كسب اطلاعات به سیاحت پرداخته بود. او همراه پدرش به منطقۀ الاُقْصُر رفته، و در سفری دیگر به همراه استادش محمد بن ابی‌القاسم حلبی از عین شمس بازدید كرده بود. از مضامین كتاب انوار علو الاجرام، بر می‌آید كه مؤلف گونه‌ای گرایش ملی به فرهنگ باستان مصر و افتخار به آثار مصریان كهن داشته است. او در آغاز كتاب احساس غروری كه نسبت به عظمت ساختمان و دقت مهندسی اهرام و عجایب این آثار داشته، بیان كرده، و ابیاتی از سروده‌های شاعران متقدم دراین‌باره آورده است. وی به بزرگانی از صحابه نیز اشاره دارد كه از اهرام دیدن كرده بودند.
او صراحتاً نظریات خود را مبنی بر ضرورت محافظت اینگونه آثار ابراز می‌دارد و شاید اشارۀ او به بازدید صحابه و بزرگان از این آثار، به هدف موجه ساختن این نظر خود بوده است.
این كتاب شاید یكی از بهترین آثاری است كه به وصف دقیق اهرام، تاریخچه و دیگر مسائل مربوط به آن پرداخته، و حتی جنبۀ تقدس این آثار را نزد اقوام مختلف موردتوجه قرار داده است.
به عقیدۀ هارمان می‌توان ادریسی را یكی از دانشمندان روشنفكر مسلمان در سده‌های 13 و 14م تلقی كرد.
ادریسی در تألیف این كتاب از منابع مشهور بسیاری استفاده كرده است: المسالك و الممالك محمد بن حسن مهلبی؛ الاستذكار، ذخائر العلوم و التنبیه و الاشراف مسعودی؛ رسالۀ ابواسحاق صابی؛ رسالۀ ابن ممّاتی كه در 20 برگ بوده است؛ تاریخ امراء مصر ابن‌زولاق؛ صنعة الارض و الاقالیم ابوزید بلخی؛ رسالۀ ابوالصلت اندلسی؛ المسالك و الممالك ابوعبید بكری و كتاب الالوف ابومعشر بلخی. كتاب انوار علو الاجرام به كوشش و با مقدمه‌ای از اورزولا سزگین در فرانكفورت (1408ق/ 1988م) چاپ تصویری شده است.
افزون بر انوار علو الاجرام، ادریسی 3 اثر دیگر نیز دربارۀ تاریخ مصر داشته است:
2-الادوار و الفترات،
3- الجوهرة الیتیمة فی اخبار مصر القدیمة،
4- مطلع الطالع السعید فی اخبار الصعید،كه از آن‌ها اثری در دست نیست[۳].
پانویس
- ↑ سلماسی، مهدی، ج7، ص342-341
- ↑ وفات محمد بن عبد العزیز ادریسی، پایگاه جامع تاریخ
- ↑ سلماسی، مهدی، ج7، ص342-341
منابع مقاله
- سلماسی، مهدی، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.
- پایگاه جامع منابع تاریخ