اخلاق مسئولان نظام اسلامی

اخلاق مسئولان نظام اسلامی
پدیدآوران	ذاکری، علی‌اکبر (نویسنده)
ناشر	مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ُس)، مؤسسه چاپ و نشر عروج
مکان نشر	تهران
سال نشر	1384
موضوع	خمینی، روح‌الله رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران -۱۲۷۹، -۱۳۶۸ نظریه درباره مدیران دولتی نظریه درباره اخلاق حرفه‌ای مدیران ایران جنبه‌های مذهبی --اسلام
کد کنگره	۱۵۷۴DSR۵/ /الف۲۵الف۸

اخلاق مسئولان نظام اسلامی تألیف علی‌اکبر ذاکری

نویسنده کتاب در پیشگفتار به لغت اخلاق اشاره دارد و آن را معنا می‌کند. سپس به معنا و جایگاه واژه مسئولان که به جای کارگزاران استفاده می‌شود می‌پردازد. و بدین ترتیب عنوان کتاب را تبیین می‌کند.

اصول بنیادی اخلاق مسئولین که توضیح آن در بخش اول آمده شامل ایمان، تقوا، تزکیه و تهذیب نفس است.

نویسنده با توجه به سخنان امام خمینی از ضررهای عدم تهذیب نفس که برای مردم ایجاد مشکل کرده و باعث اختلاف، طغیان، سرکشی و هلاکت در دنیا و آخرت می‌شود نام می‌برد و مفهوم دو اصل دیگر امانتداری و عدل‌گرایی را در اندیشه امام توضیح می‌دهد.

فصل دوم به سلوک فردی و اجتماعی مسئولان پرداخته است که از جمله بایسته‌های آن در فرد، از اخلاص، اعتراف به اشتباه، اعتماد به نفس، و انتقادپذیری بحث شده است. از منظر امام دیگر موارد مطلوب در سلوک فردی انضباط، تواضع، خدمتگزاری، ساده‌زیستی، صبر و استقامت، عفو و احسان است که باید با رأفت، رحمت، رفق و مدارا، صفح و گذشت همراه باشد. مسئولان باید در سلوک فردی قانونگرایی که به دنبال آن تشویق عموم و اصلاح امور می‌آید و دو ویژگی مشورت و نظم را نیز درخود پرورش دهند.

فصل سوم آسیبهای اخلاقی مسئولان که شامل اختلاف، چاپلوسی، حرص، دشمنی، زورگویی و فساد، قدرت‌طلبی و کم‌کاری می‌شود را بر می‌شمرد.

صفات و ویژگی‌هایی که در اخلاق و رفتار مدیران و مسئولان نظام اسلامی نقش بنیادی دارد و در سخنان امام بر آنها تأکید شده عبارتند از:

ایمان؛ ایمان به خدا و ارزش‌های اسلامی، یکی از نکات مهمی است که در سخنان امام بر آن تأکید شده است.

از نظر امام زمانی که ایمان با علم توأم شود، نتیجه میدهد و به سود مردم و جامعه کار انجام می‌شود، زیرا در نظر ایشان اگر ایمان نباشد افراد گرفتار فساد و خلاف می‌شوند.

تقوا؛ از نظر امام، تقوا از مدارج کمال و مقامات نیست ولی مقدمه کمال است و بدون به دست آوردن مقام معنوی امکان ندارد. بی تقوایی مساوی است با نابود کردن کشور و چنانچه مسئولی بی تقوا باشد، به زیردستان وی نیز سرایت میکند.

تزکیه و تهذیب نفس؛ ایشان برای جهاد با نفس مشارطه، مراقبه و محاسبه را لازم می‌شمارد. و تهذیب نفس و مبارزه با هواهای نفس را در رأس همه امور میداند.

امام مسئولان را متوجه خطرهایی که از بیتوجهی به تهذیب نفس پیدا می‌شود می‌کند و آنها را این گونه بر می‌شمرد: ایجاد مشکل برای مردم، اختلاف، طغیان، و در پایان هلاکت در دنیا و آخرت.

امانتداری؛ از ویژگیهایی است که تمام مسئولان نظام اسلامی باید از آن برخوردار باشند. امام نظام اسلامی را امانتی بزرگ میداند که باید در حفظ آن کوشید و آن را به نسلهای آینده منتقل کرد.

عدل گرایی؛ امام اجرای عدالت را در تمام سطوح جامعه لازم دانسته و بر توجه مسئولان به آن توصیه میکند.

مسئولان نظام اسلامی باید به اخلاق نیک آراسته باشند و رفتار آنان حکایت از خُلق نیکوی آنها داشته باشد. -برخی ویژگیهای اخلاقی، مانند شجاعت و قاطعیت که امام خمینی خود به آن آراسته بودند، به طور مستقل طرح نشده است.- در اینجا به اهمیت و شاخص‌های برخی از شایستگی‌های اخلاقی فردی و اجتماعی از نگاه امام می‌پردازیم:

اخلاص: یعنی اعمال را خالصانه و برای رضای خدا انجام دادن. امام به مسئولان چنین توصیه می‌کنند: «شما اخلاص داشته باشید و برای خدا به بندگان خدا خدمت کنید و ثنا و اجر را از او طلب کنید، که او جزای شما را و اجر شما را عطا می‌فرماید.» امام در اهمیت اخلاص به ضربت علی(ع) در جنگ خندق اشاره میکند که برابری می‌کند با عبادت جن و انس.

انضباط در مصرف بیت المال: امام خمینی برای تبیین مصرف درست بیت المال، در بسیاری از موارد به سیره امیرمؤمنان استناد میکردند و از حضرت به عنوان الگو برای مسئولان نظام یاد میکردند و بر این باور بودند که «اموال بیت المال یک درهم آن حساب دارد».

تواضع: امام خمینی چنین توصیه می‌نماید: «تو با تواضع دل مردم را فتح کن، دل که پیش تو آمد، آثار خود را ظاهر میکند.

صبر و استقامت: امام می‌فرمودند: «راهی که مسئولان نظام اسلامی در پیش رو دارند خدمت به اسلام و مورد حمایت الهی است و چنانچه در این راه استقامت شود «تأییدات الهی» را به همراه دارد. اگر خدا را یاری کنید خدا هم شما را حمایت میکند».

قانونگرایی: ایشان بارها از حکومت پیامبر و مؤمنان به عنوان بهترین حاکمان قانون مدار یاد میکند که حضرت علی مانند یک مرد عادی در مجلس قاضی حاضر می‌شد.

مشورت: امام خمینی خود در بسیاری از موارد با یاران خود مشورت می‌کردند و نظرات آنها را محترم می‌شمردند. اما در مواردی نیز خود تصمیم نهایی را میگرفتند.

آسیب‌های اخلاقی مسئولان

اختلاف: امام خمینی منشأ اختلاف را هوای نفس میدانند و آن را ناشی از نفسانیات می‌شمارند و در این باره فرمودند: «طرح اختلاف از سوی هر کسی که باشد آن (زبان شیطان) است».

چاپلوسی: حضرت امام فرمودند: افراد در دوران انقلاب خود را وفادار به اسلام و انقلاب معرفی می‌کردند، اما به مرور از انقلاب و اسلام جدا شده و داعیه‌های دیگری پیدا کردند، باید حال فعلی آنان ملاک داوری قرار گیرد.

حرص: امام در توصیه به فرزند خود به این نکته اشاره میکند:» ولی هیهات خصوصا از مثل من گرفتار به دامهای ابلیس و نفس خبیث».

دشمنی: امام خمینی نیروهای مسئول در کشور را دعوت به وحدت نموده و از دشمنی و مخاصمه باز می‌دارد و بارها بر این نکته تأکید مینماید که دشمنی کار اهل جهنم است.

قدرت‌طلبی: امام قدرت طلبی را در هر جا که پیدا شود باعث شکست میدانند.

کم کاری: امام فرمودند: امروز دعوت به بی کاری و دعوت به اعتصاب خیانت به این کشور است و خیانت به جمهوری اسلامی.

منابع مقاله

بی‌نام، طوبی اندیشه (سطح دوم)، سیر مطالعاتی اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره)