اخبار نامه: تاریخ تالشان از سلطنت نادرشاه تا سلطنت محمدشاه قاجار
| اخبار نامه: تاریخ تالشان از سلطنت نادرشاه تا سلطنت محمدشاه قاجار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خداوردی، احمدمیرزا (نویسنده) احمدی، حسین (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخ تالشان از سلطنت نادرشاه تا سلطنت محمدشاه قاجار |
| ناشر | وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-361-258-9 |
| موضوع | احمد بن خداوردی، - 1229ق. - خاطرات
ایران - تاریخ - قاجاریان، 1193 - 1344ق. - جنگ با روسیه، 1218 - 1228ق. تالش - تاریخ - قرن 13ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 1354 /الف3الف3* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اخبارنامه، اثرى بى مانند به زبان فارسی و حاوى شرح حوادث و رویدادهایى است كه در یک دوره تقريبا یکصدساله، از دوره نادرشاه افشار تا اواخر سلطنت فتحعلى شاه قاجار در سرزمین تالشان اتفاق افتاده است.[۱]
مؤلف در بيان انگیزه خود از نگارش این اثر مى‌نویسد:
پس من میرزا احمد میرزا خداویردى اغلى در سن هفتاد سالگى بر خود لازم دانسته وصف آبا واجداد و خود را به رقم تحرير بياورم كه بعد از من اولادان من بخوانند و بدانند.»
با توجه به سن مؤلف، كه ظاهرا هفتاد و هفت سال به طول انجامیده است، به نظر مى‌رسد، میرزا احمد در سال 1299ق. شروع به نوشتن کتاب كرده و آن را در 1307ق. در مدتى كمتر از هشت سال به پایان برده است.
ساختار
کتاب، متشكل از چهار بخش است كه بخش نخست آن از دوره نادرشاه آغاز مى‌شود و در زمان آقا محمدخان پایان مى‌يابد.
بخش دوم کتاب كه وقايع آن به دوره آقا محمدخان اختصاص دارد، با فرار مرتضى قليخان - برادر آقا محمدخان - به سرزمین تالش آغاز مى‌شود كه طى آن حاكمیت میرمصطفى‌خان بر این منطقه به تفصيل بازگو مى‌شود.
در بخش سوم، شرح مشاهدات نویسنده از دوره دوم جنگ‌هاى روس و ایران درج گرديده است.
در بخش پایانى کتاب، شرح حال نویسنده با اشاره به چگونگى تسلط روس‌ها بر منطقه تالشان و نابودى خاندان میرمصطفى‌خان و سرانجام این خاندان و نيز جنايات روس‌ها در این خطه بيان شده است.[۲]
گزارش محتوا
بخش نخست کتاب، از دوره نادرشاه آغاز و تا زمان آقا محمدخان پایان مى‌يابد كه میرزا احمد از پدرش، میرزا خداویردى، يا ديگران شنيده و آن را به نگارش درآورده است.[۳]
نویسنده در این بخش قصد دارد خاندان میرمصطفى‌خان، پسر قره‌خان فرزند میرعباس‌بيگ را كه پس از مرگ نادرشاه به هواى به دست گرفتن قدرت و حاكمیت بر تالش شمالى با سهراب بيگ به رقابت پرداخت، را از نسل پيامبر، و حاكمیت او بر تالش شمالى را از مقدرات الهى بداند؛ در نتيجه ضمن توصيف ماجراى آمدن میرعباس‌بيگ از روستاى هير خلخال به تالش شمالى، از ارتباط وى با خداوند سخن مى‌گوید كه بى گمان داستانى بيش نيست.[۴]
بخش دوم کتاب، در دوره آقا محمدخان قاجار، با فرار مرتضى قلى‌خان، برادر آقامحمدخان - كه مؤلف آن را رضاقلى‌خان، برادر فتحعلى شاه، مى‌داند - به سرزمین تالش و حاكمیت میرمصطفى‌خان آغاز مى‌شود كه مؤلف این حوادث را با تفصيل بيشترى از پدرش روايت مى‌كند.
در این بخش مؤلف اطلاعات گسترده‌اى از چگونگى درگیرى‌هاى دو دولت روس و ایران در سرزمین تالش ارائه مى‌دهد.[۵]
بخش سوم کتاب كه با مرگ میر مصطفى‌خان آغاز مى‌شود؛ شامل دو بخش است: بخش نخست مطالبى است كه مؤلف به نقل از پدرش نوشته و بخش دوم بيشتر شرح مشاهدات میرزا احمد از دوره دوم جنگ‌هاى روس و ایران است كه به مراتب تفصيل بيشترى دارد.[۶]
بخش پایانى کتاب كه شرح حال نویسنده و پدرش در دوران پس از جدايى از میرحسين خان، پسر میر مصطفى‌خان، است، مطالب دست اولى از چگونگى تسلط روس‌ها بر منطقه و نابودى خاندان میرمصطفى‌خان، تبعيد تالشان به سيبرى، بخشش زمین‌هاى تالشان به فرماندهى نظامى روسى مستقر در منطقه، غارت اموال سرزمین تالش توسط روس‌ها، نيرنگ برادران میرحسين خان برای تسليم وى به فرمانده روسى لنكران، محدوديت‌هاى ايجاد شده برای سفر تالشان، مهاجرت اقليت‌هاى غير تالشى از ارانى، ارمنى و روسى به سرزمین تالش و سرانجام اطلاعاتى در مورد بالاخان، حاكم كرگان‌رود، و عليقلى‌خان، حاكم تالش دولاب، به خوانندگان ارائه مى‌دهد.[۷]
ویژگى‌ها
اخبارنامه در مقايسه با آثار ساير نویسندگان ديگر ویژگى‌هاى منحصر به فردى دارد كه عبارتند از:
صراحت گفتار، نداشتن تسلط كامل به دستور زبان فارسی، یکسان به كار بردن حروف مترادفى؛ چون:ق غ، چ ج، ز ض، ح ه و... و در نتيجه داشتن غلطهاى املايى متعددى؛ همچون: حياط حياتف، هولناك حولناك و...، تعصب نسبت به مردم مسلمان ایران و زبان فارسی و در برابر بيزارى از روس‌ها.[۸]
وضعیت کتاب
اخبارنامه نخستين بار در سال 1955م. توسط موسى اصغرلى، كارمند ارشد دانشگاه تاريخ آذربايجان شوروى، به زبان تركى ترجمه و چاپ شد.
على حسین زاده، كارمند ارشد انستيتو تاريخ آكادمى علوم باكو دوباره آن را به تركى ترجمه نمود و در سال 1975م. با الفباى كريل چاپ نمود.
نسخه حاضر در برنامه كه به كوشش آقاى حسین احمدى مورد پژوهش قرار گرفته، حاوى پاورقى‌هایى به قلم وى، نمايه اشخاص، نمايه اماكن و ضمائم مى‌باشد.[۹]
پانويس
منابع مقاله
- احمدی، حسین؛ معرفی و نقد کتاب: اخبارنامه و ترجمه ترکی آن، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله تاریخ روابط خارجی تابستان 1381 - شماره 11 ISC (28 صفحه - از 229 تا 256).
- معرفى‌هاى گزارشى، آینه پژوهش مرداد و شهريور 1384 - شماره 93 (13 صفحه - از 107 تا 119).
- متن کتاب.