کلوذانی، محفوظ بن احمد
| نام | کلوذانی، محفوظ بن احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | احمد |
| متولد | 2 شوال سال 432ق |
| محل تولد | کلواذی قریه‌ای است در پایین بغداد |
| رحلت | چهارشنبه 23 جمادی‌الثانی 510ق |
| اساتید | محمد بن حسین بن محمد بن خلف بن احمد، ابویعلی فراء |
| برخی آثار | التمهيد في أصول الفقه (کلوذانی)
الهدایة علی مذهب الأمام أبی عبدالله أحمد بن محمد بن حنبل الشیباني العبادات الخمس في الفقه علي مذهب الإمام أحمد بن محمد بن حنبل شرح العبادات الخمس لأبي الخطاب الكلوذاني |
| کد مؤلف | AUTHORCODE45286AUTHORCODE |
محفوظ بن احمد کلوذانی (432-510ق)، مکنی به ابوالخطاب، از عالمان و فقهای حنفی و صاحب کتاب «الخلاف الكبير»، معروف به «الانتصار في المسائل الكبار».
نام و نسب
نام کامل وی محفوظ بن احمد بن حسن بن احمد کلوذانی بغدادی ازجی حنبلی و کنیه او ابوالخطاب بوده است[۱].
به‌خاطر نسبت او به کلواذی، به او کلوذانی، به فتح کاف و سکون لام و فتح واو و ذال، می‌گویند. کلواذی قریه‌ای است در پایین بغداد. به دلیل رشد و نمو مؤلف در بغداد و زندگی او تا زمان مرگش در آنجا، به او بغدادی می‌گویند. نسبت ازجی به فتح الف و زاء، به دلیل نسبت وی به باب الأزج بغداد است؛ باب الأزج یکی از محله‌های بزرگ بغداد است. حنبلی بودن او هم به دلیل مذهبش است[۲].
ولادت
ابوالخطاب، در دوم شوال سال 432ق، در قریه کلواذی به دنیا آمد[۳].
اساتید
- محمد بن حسین بن محمد بن خلف بن احمد، ابویعلی فراء (380-458ق)؛
- محمد بن علی بن فتح بن محمد بن فتح، ابوطالب عشاری (366-451ق)؛
- حسین بن محمد بن ونّی، فرضی حاسب (شهید در 451ق، در بغداد در فتنه بساسیری)؛
- محمد بن حسین بن محمد بن علی بن بکران، ابوعلی معروف به جازری نهروانی (متوفی ربیع‌الاول 452ق)؛
- حسن بن علی بن محمد، ابومحمد جوهری شیرازی بغدادی مقنعی (363-454ق)؛
- محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن عبدالصمد بن مهتدی‌بالله ابوالحسن هاشمی (384-464ق)؛
- محمد بن احمد بن محمد بن عمر بن حسن، ابوجعفر بن مسلمه قرشی (375-465ق)؛
- محمد بن علی بن محمد بن حسین، ابوعبدالله دامغانی حنفی (398-475ق)[۴].
شاگردان
ابوالخطاب در بغداد تدریس می‌کرد و طالبان علم نزد او می‌آمدند و از وی علم می‌آموختند. از برخی از آنان به‌ترتیب سال وفاتشان، افراد زیر را می‌توان نام برد:
- عبدالوهاب بن حمزة بن عمر بغدادی، ابوسعد (457-515ق)؛
- علی بن حسن دواحی، ابوالحسن واعظ (متوفی 526ق)؛
- احمد بن محمد بن احمد دینوری بغدادی، ابوبکر بن ابوالفتح (متوفی 532ق)؛
- محمد بن محفوظ بن احمد بن حسن بن احمد کلوذانی، ابوجعفر بن ابوالخطاب (500-533ق)؛
- عبدالله بن هبةالله بن احمد بن محمد سامری، ابوالفتح (485-545ق)؛
- عبدالرحمان بن محمد بن علی بن محمد حلوانی، ابومحمد بن ابوالفتح (متوفی 546ق)؛
- احمد بن عبدالرحمان بن محمد بن محمد ازجی، قاضی ابوعلی بن شاتیل (متوفی 458ق)؛
- محمد بن خداداد بن سلامة بن خداداد عراقی مأمونی مباردی، ابوبکر بن ابومحمد، معروف به نقاش مبارد (متوفی 552ق)؛
- احمد بن معالی (متوفی 554ق)؛
- ابراهیم بن دینار بن احمد بن حسین بن حامد بن ابراهیم نهروانی رزاز، ابوحکیم فقیه (متوفی 556ق)؛
- عبدالله بن سعد بن حسین بن هاطر وزان عطار ازجی، ابوالمعمر (متوفی 560ق)؛
- عبدالقادر بن ابوصالح بن عبدالله بن جنکی‌دوست بن ابوعبدالله بن عبدالله جبلی بغدادی (490-561ق)؛
- سعدالله بن نصر بن سعید، معروف به ابن دجاجی و ابن حیوانی، ابوالحسن، ملقب به مهذب‌الدین (482-564ق)؛
- مسلم بن ثابت بن قاسم بن احمد بن نحاس بزاز بغدادی مأمونی، ابوعبدالله بن ابوالبرکات، معروف به ابن جوالق (494-572ق)؛
- احمد بن ابوالوفاء، عبدالله بن عبدالرحمان بغدادی، ابوالفتح (490 یا 470-576 یا 575ق)؛
- نضر بن حسین بن حامد حرانی، ابوالقاسم[۵].
شعر ابوالخطاب
ابوالخطاب اشعار خوب و سهل‌العبارتی داشت. تراجم‌نویسان برای او مجموعه قطعات شعری در اغراض مختلف، ذکر کرده‌اند. از مشهورترین اشعاری که از وی نقل شده، قصیده دالیه طولانی اوست که عقایدش - عقاید سلف - را در آن ذکر کرده و متعرض مسائلی چون شناخت مکلف نسبت به خالقش با نظر و توحید الله و نفی تشبیه برای او، اثبات صفات، نفی تجسیم، اثبات استوای الله تعالی بر عرش بدون شناخت کیفیت استوا، مخلوق بودن افعال بندگان، تصدیق و عمل بودن ایمان و ذکر خلفای اربعه شده است. شعر با این بیت آغاز می‌شود:
| دع عنك تذكار الخليط المنجد | والشوق نحو الآنسات الخرد |
از نگاه علما
در عبارات علما، از وی نیز همچون سایر عالمان دین، تمجیداتی به عمل آمده است که عین عبارت برخی از آنان را در اینجا ذکر می‌نماییم: ذهبی درباره وی می‌نویسد: «كان أبوالخطاب من محاسن العلماء، خيّرا صادقا، حسن الخلق، حلو النادرة، من أذكياء الرجال».ابن جوزی نیز با این عبارات از وی یاد می‌کند: «وكان ثقة ثبتا، غزير الفضل والعقل».
عبارات ابن رجب حنبلی درباره او چنین است: «وكان حسن الأخلاق، ظريفا، مليح النادرة، سريع الجواب، حادّ الخاطر وكان مع ذلك كامل الدين، غزير العقل، جميل السيرة، مرضي الفعال، محمود الطريقة».
کیا هراسی شافعی هر وقت او را می‌دید، می‌گفت: فقه آمد[۶].
وفات
وی در آخر روز چهارشنبه 23 جمادی‌الثانی 510ق، از دنیا رفت و در روز جمعه به خاک سپرده شد. البته قولی هم در وفاتش در سحر روز پنج‌شنبه وجود دارد. او در هنگام وفاتش 78 سال داشت. در مسجد قصر بر او نماز خواندند و امام جماعت نماز میت او ابوالحسن بن فاعوس، بود. سپس در مسجد منصور نیز مجدد بر او نماز خواندند و در کنار ابومحمد تمیمی در پیش روی صف احمد بن حنبل، به خاک سپرده شد[۷].
آثار
- التهميد في أصول الفقه؛
- الخلاف الكبير، معروف به الانتصار في المسائل الكبار (از مهم‌ترین کتاب‌های اوست)؛
- الخلاف الصغير، معروف به رؤوس المسائل؛
- الهداية؛
- العبادات الخمس؛
- مناسك الحج؛
- التهذيب في الفرائض؛
- قصيدة دالية في العقيدة[۸].
پانویس
منابع مقاله
مفید محمد ابوعمشه، مقدمه کتاب «التمهيد في أصول الفقه»، اثر کلوذانی محفوظ بن احمد، با تحقیق دکتر مفید محمد ابوعمشه، مركز البحث العلمي وإحياء التراث الإسلامي، چاپ اول، جده، 1406ق/1985م.