آشنایی با منابع تاریخ اسلام و تشیع و روش نقد اخبار
| آشنایی با منابع تاریخ اسلام و تشیع و روش نقد اخبار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | یوسفی غروی، محمدهادی (نويسنده) یوسفی، ساجده (گردآورنده) |
| ناشر | نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. دفتر نشر معارف |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1394ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-531-950-0 |
| موضوع | تاریخنویسی اسلامی - نقد و تفسیر - تاریخ نویسان مسلمان |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ی9آ5 35/65 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
آشنایی با منابع تاریخ اسلام و تشیع و روش نقد اخبار، اثر محقق و مورخ معاصر محمدهادی یوسفی غروی (متولد1327ش) در معرفی منابع تاریخ اسلام و تشیع که روشها و معیارهای مهم نقد و ارزیابی اخبار و گزارشهای تاریخی را توضیح میدهد.
ساختار
کتاب در سه فصل اصلی تنظیم شده است که شامل مقدمه، فصل اول (کلیات)، فصل دوم (منابع و مصادر تاریخی شیعه) و فصل سوم (نقد اخبار تاریخی) است و در پایان با سخن پایانی و منابع به اتمام میرسد.
گزارش محتوا
مقدمه کتاب به فضای فکری شیعه و رشد و توسعه تشیع در طول تاریخ اشاره میکند، از نیمه دوم قرن پنجم هجری (وفات شیخ طوسی) تا نیمه اول قرن دهم در میان نوشتهها و آثار علمی حوزویان نجف اشرف اثری در تاریخ اسلام و تشیع به نظر نمیرسد، تا اینکه مرحوم محقق اردبیلی در حدود نیمه قرن دهم کتاب حدیقة الشیعه را به فارسی در تاریخ تشیع و امامان شیعه نوشت و پس از وی این نهضت توسط علمای دیگر ادامه پیدا کرد.
هدف اصلی از تدوین این کتاب، معرفی منابع تاریخ اسلام و تشیع و همچنین ارائه روشهایی برای نقد اخبار و بررسی تاریخ شهادت سیدالشهدا(ع) است[۱].
فصل اول: کلیات؛ این فصل به کلیات تاریخنگاری و معرفی سیرهنویسان اولیه میپردازد. مردم پیش از ظهور اسلام، اخبار خود را عمدتاً از طریق نقل و روایت، بهویژه در قالب قصه و داستانهای مربوط به جنگها و قهرمانان، به دست میآوردند. واقعه اسلام بهعنوان بزرگترین حادثه در حیات بشر، بهویژه برای اعراب، نقطه تمرکز تاریخنگاری شد. سیاست منع نگارش حدیث توسط خلفای اولیه که حدود صدسال ادامه یافت، مانع از تدوین کامل تاریخ و سیره پیامبر(ص) شد. بااینحال، نوشتن تاریخ از زمان معاویه آغاز شد و اغلب با هدف تأمین منافع حکام صورت میگرفت. از جمله سیرهنویسان مهم، ابن اسحاق (متوفای ۱۵۱ق) است که سیره او توسط ابن هشام تهذیب و تصرف شده؛ هرچند بحثهایی در خصوص تمایلات شیعی یا نزدیکی او به شیعه وجود دارد. دیگری واقدی (متوفای ۲۰۷ ق) است که صاحب کتاب «مغازی» بود و به نظر میرسد اخبار او که در اختیار شاگردانش قرار داشت، تحتتأثیر مصالح حکومتی قرار گرفته است. بهطورکلی، متون کهن تاریخی عمدتاً صرفاً به نقل وقایع پرداختهاند و جای تحلیل و بررسی انتقادی در آنها خالی است[۲].
فصل دوم: منابع و مصادر تاریخی شیعه؛ این فصل به معرفی منابع تاریخی نگاشته شده توسط علمای شیعه میپردازد که نگهداری و تدوین تاریخ را، بهرغم شرایط سخت دوران حکومتها، وظیفه خود میدانستند. در این میان، نامهای بسیاری از محدثین و مورخان شیعی ذکر شده است. از جمله این منابع، آثار ابان بن عثمان، از اصحاب امام صادق(ع)، است که آثارش حاوی مطالبی است که از طریق او بهصورت شفاهی نقل شده و نسخههایی از آن باقیمانده است. همچنین به آثار ابومخنف لوط بن یحیی (متوفای۱۵۷ ق) اشاره شده که روایات بسیاری از وقایع امیرالمؤمنین(ع) و جنگها دارد و بخشی از آثار او از طریق نقل در کتب دیگران (مانند طبری (224-310ق)) به دست ما رسیده است. در قرون بعدی، عالمانی چون شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق) در دو اثر خود به طور عمدتاً به تاریخ پرداخته و زندگی ائمه را تا شهادت امام حسین(ع) آورده است. شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق) با نگارش آثاری چون «النصره» و «الارشاد»، بهتفصیل سیره و زندگی ائمه پرداخته و شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ ق) نیز در «تفسیر التبیان» و فضل ین حسن طبرسی در «تفسیر مجمعالبیان» خود، روایات تاریخی را نقل کرده است. علمای متأخر مانند علامه مجلسی (متوفای ۱۱۱۱ ق) با جمعآوری روایات و آثار در «بحار الأنوار» و نگارش کتبی چون «تذکرة الأئمة»، گام مهمی در حفظ اخبار تاریخی برداشتند. این فصل همچنین به کتبی چون «کشف الغمة» نوشته علی بن عیسی اربلی (متوفای ۶۹۲ ق) و آثار مقتلنویسانی مانند فاضل دربندی اشاره میکند که با هدف شرححال و وقایع زندگی ائمه(ع) نگاشته شدهاند[۳].
فصل سوم: نقد اخبار تاریخی؛ این فصل ضرورت نقد اخبار و ملاکهای ارزیابی روایات تاریخی را بررسی میکند. باتوجهبه نفوذ تعصبات مذهبی و اغراض سیاسی در نگارش تاریخ اسلام، محقق باید برای کشف حقیقت از هرگونه جانبداری بپرهیزد. ازآنجاکه اخبار تاریخی بهسادگی و بدون بررسی سندی و متنی پذیرفته میشدند، نیاز به ملاکهایی برای نقد ضروری است برخی از این ملاکها عبارتاند از: عرضه خبر به قرآن کریم تا از موافقت خبر با کتاب خدا اطمینان حاصل شود، سلامت خبر از تناقض و مخالفت با عقل قطعی، طولانیبودن خبر، اولویتدادن به منابع متقدم هنگام بررسی یک خبر، تأمل در پذیرش اخبار معجزهآمیز و ترجیح حالت طبیعی امور بر حالت اعجاز (مگر با دلیل قطعی) و توجه به اوضاع و اغراض سیاسی که میتواند منشأ جعل اخبار باشد[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.