گردیزی، عبدالحی بن ضحاک
ابوسعید عبدالحى بن ضحاک بن محمود عبدالحى گردیزى (متوفای بعد از 440ق)، تاریخ نگار، جغرافی‌دان، از مورخان برجسته ایرانى است که در نیمه اول قرن پنجم هجرى، در روزگار سلطنت سلطنت عبدالرشید غزنوی، پسر سلطان محمود غزنوی، مى‌زیست.
| نام | گردیزی، عبدالحی بن ضحاک |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ضحاک گردیزی، عبدالحی
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک Abu Sa'id Gardezi |
| نام پدر | ضحاک |
| متولد | نیمه اول قرن پنجم هجرى |
| محل تولد | گردیز (منطقه‌اى در یک منزلى غزنه در جاده هند) |
| رحلت | بعد از 440ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | زین الاخبار |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03888AUTHORCODE |
ولادت
از احوال او اطلاعاتى در دست نیست، جز اینکه منسوب به گردیز (منطقه‌اى در یک منزلى غزنه در جاده هند) بوده، وى در غزنین سکونت داشت و در همین شهر کتاب خود را نوشت.
اثر برجسته او «زین الأخبار» مشهور به «تاریخ گردیزى»، پیرامون سال 440ق، نگاشته شده و مشتمل است بر تاریخ عالم و اسلام از قدیم‌ترین روزگار تا اندکى بعد از 440ق، مقارن با پایان پادشاهى مودود غزنوى، پسر سلطان محمود غزنوى، که به نثرى پخته نوشته شده است.
او این نام را به مناسبت نام مخدوم خویش - زین المله عبدالرشید بن مودود غزنوى - برگزیده است. البته کتاب به‌خاطر نام خود وى، به «تاریخ گردیزى» نیز مشهور است، ولى نام «زین الأخبار» معروف‌تر است.
از مختصات کلام گردیزى، رعایت جانب ایجاز، ذکر رئوس حوادث و اجتناب از اطناب و عدم ورود در جزئیات است. با آنکه در کلام وى لغات تازى کم نیست، اما شیوه نگارش او کهنه و نزدیک به نثر سامانى است.
وى با ابوریحان بیرونى در ارتباط بوده و از او دانش‌اندوزى کرده است و شاید با ابوالفضل بیهقى نیز حشر و نشر داشته است.
زین المله عبدالرشید بن مودود غزنوى، یکسال پس از تألیف «زین الأخبار» به دست طغرل، غلام پدرش، کشته مى‌شود و پس از آن معلوم نیست که چه بر سر گردیزى آمده است.
صفحه‌هاى ابتدایى این کتاب در دسترس نیست و مطالب موجود با شرح سلسله پیشدادیان آغاز مى‌گردد و پس از آن به سرگذشت کیانیان و ملوکالطوایف (اشکانیان) و ساسانیان پرداخته شده است، سپس به ملوک اسلام و سرنوشت امیران خراسان رسیده است و به ذکر اعیاد ملل گوناگون، مانند جهودان و ترسایان و مغان و هندوان هم پرداخته و کتاب را با معارف و انساب رومیان به پایان برده است.
از دیگر آثار او و نیز تاریخ وفاتش اطلاعى در دست نیست.