چاپ سنگی فارسی از نگاه شرقشناسان: هشت مقاله درباره تاریخچه چاپ سنگی فارسی
چاپ سنگی فارسی از نگاه شرقشناسان: هشت مقاله درباره تاریخچه چاپ سنگی فارسی تألیف نیل گرین، اولریش مارزلف، ویلمام. فلور، اولمپیادا شگلوا؛ ترجمه شهروز مهاجر، ویراستار بهرام فرهمندپور؛ با مقدمه یعقوب آژند؛ کتاب حاضر، که مجموعهای از مقالات و تتبعات ایران شناسان در باب چاپ و چاپخانه و به ویژه چاپ سنگی و تاریخ پرفراز و نشیب آن در ایران است، در باب تصویرسازی چاپ سنگی در ایران، ترجمه شده است.
چاپ سنگی فارسی از نگاه شرقشناسان: هشت مقاله درباره تاریخچه چاپ سنگی فارسی | |
---|---|
پدیدآوران | گرین، نیل (نویسنده)
مارزلف، اولریش (نویسنده) گرین، نیل (نویسنده) ویلمام. فلور (نویسنده) شگلوا، اولمپیادا (نویسنده) آژند، یعقوب (مقدمهنویس) مهاجر، شهروز (مترجم) |
ناشر | نشر پیکره |
مکان نشر | تهران |
سال نشر | ۱۳۹۸ش |
شابک | 6-5-92800-600-978 |
کد کنگره | |
ساختار
تاریخچه مختصر چاپ در ایران
تاریخچه چاپ سنگی فارسی در ایران
تاریخچه چاپ سنگی فارسی در آسیای میانه
تاریخچه چاپ سنگی فارسی در هند
تأثیر نسخههای خطی بر کتاب های چاپ سنگی فارسی هند در قرن نوزدهم
سنگ هایی از باواریا: چاپ سنگی ایرانی در بستر جهانی
تصویرسازی در کتاب های چاپ سنگی فارسی
میرزا علی قلی خویی، تصویرساز بزرگ کتاب های چاپ سنگی فارسی
گزارش کتاب
جست و جو در هزار توی فرهنگ ما - از گذشتههای دور تاکنون- مورد توجه شرق شناسان بوده است. پدیدهی چاپ و به طور خاص چاپ سنگی یکی از حوزههای فرهنگی نسبتا ناشناخته است چون تاکنون پژوهش جامعی در خصوص آن صورت نگرفته و به عنوان نمونه حتی فهرست کاملی از اسناد، اوراق، مطبوعات و کتاب های چاپی گردآوری نشده است.
از قرار معلوم غربیها در اواخر قرن نوزدهم برای نخستین بار با چاپ سنگی فارسی آشنا شده اند. به احتمال زیاد در مجموعهای با عنوان فهرست کتاب های عربی، فارسی و ترکی منتشر شده در کنستانتینوپل، محفوظ در موزهی آسیایی (1866)، برای نخستین بار به کتاب های چاپی فارسی اشاره شده است. پس از این تاریخ میتوان به فهرست کتابخانهی ژول مو (1876)، فهرست کتاب های فارسی در کتابخانهی برلین (1884)، و فهرست کتابخانهی چارلز شفر(1899) اشاره کرد. صرف نظر از فهرست ها، احتمالا در مقالهای با عنوان تصاویر عامیانهی ایرانی (به زبان فرانسوی، 1925) اثر ژان ونشن برای نخستین بار به موضوع چاپ سنگی فارسی پرداخته شده است. در این خصوص باز هم میتوان از مقالههای دیگر نیز نام برد. در ادامهی این جریان - تقریبا از نیمهی قرن بیستم به بعد- شرق شناسان آشنایی بیشتری با کتاب های چاپ سنگی فارسی پیدا می کنند. روشن است که چاپ سنگی، ادبیات و تصویرسازی عامیانه تا مدت ها زیر سایهی ادبیات رسمی و هنرهای فاخر تزئینی همچون نگارگری قرار داشته اند.
به طور کلی، از سه منظر فنی، فرهنگی و هنری میتوان به بررسی پدیدهی چاپ پرداخت. متاسفانه ویژگیهای فنی و فرهنگی چاپ کم تر از ویژگیهای هنری آن در ایران مورد بررسی قرار گرفته اند. هنوز پرسشهای زیادی در خصوص چگونگی کار نخستین ماشینهای چاپ در ایران، جنس آن ها- سازندههای مختلف، حمل و نقل ماشینهای چاپ و تجهیزات آنها - نظیر سنگ یا سرب مورد نیاز - بی پاسخ مانده است. گذشته از مسائل فنی، ارتباط زیادی بین فرهنگ و پدیدهی چاپ وجود دارد؛ چون ظهور صنعت چاپ، پاسخ به بخشی از نیازهای فرهنگی مردم بوده است. بررسی جامعه شناسانهی پدیدهی چاپ، گسترش و نفوذ چاپ تنها در برخی از مراکز شهری، ارتباط بین مدرنیتهی ایرانی و صنعت چاپ، تأسیس مطبوعات، نقش افرادتأثیرگذار در تأسیس و توسعهی چاپ در ایران و ارتباط ادبیات با چاپ، همگی بخشی از گفتمان فرهنگی این پدیدهی نوظهور هستند. ویژگیهای هنری و زیبایی شناسانهی صنعت چاپ، که بیشتر در شیوهی چاپ سنگی تجلی یافته، نسبت به ابعاد فنی و فرهنگی چاپ، بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. از این دسته ویژگیها میتوان به رابطهی چاپ و عکاسی، خوشنویسی و عناصر تزئینی در کتاب های چاپ سنگی، هنرمندان فعال در این حوزه و جنبههای زیبایی شناسانهی آثار چاپی اشاره کرد.
این کتاب شامل هشت مقاله است که هر یک به گوشهای از تاریخ چاپ سنگی فارسی نظر دارند. از این هشت مقاله سهم عمدهای به مقالات دانش نامهی ایرانیکا اختصاص یافته، به طوری که پنچ مقاله در نسخهی آنلاین آن منتشر شده اند. سه مقالهی دیگر نیز هرکدام در یکی از نشریات معتبر شرق شناسی منتشر شده اند. در میان نویسندگان این مقالات، چهار مقاله به اولمپیادا شگلوا و دو مقاله به اولریش مارزلف تعلق دارد. نیل گرین و ویلم فلور نیز هرکدام یک مقاله دارند.[۱]
پانويس