نسمة السحر بذكر من تشيع و شعر: تفاوت میان نسخه‌ها

[[صنعانی، یوسف بن یحیی]] (نويسنده)

| تعداد جلد =3

| کتابخانۀ دیجیتال نور =7515

 

'''نسمة السحر بذكر من تشيع و شعر'''، يكى از مهم‌ترين آثار در زمينه شناسايى شاعران شيعى است. اين اثر را [[صنعانی، یوسف بن یحیی |شريف ضياءالدين يوسف بن يحيى حسنى يمنى صنعانى]] (درگذشته 1121ق)، پديد آورده است. او در مجموع، موفق شده تعداد 198 شاعر شيعه را به ترتيب الفباء به جويندگان حقيقت معرفى كند. در اين كتاب، گزارشى از زندگى و نمونه‌اى از اشعار شاعران شيعى ذكر شده است. هرچند خاندان حسنى يمنى صنعانى، زيدى‌مذهب بودند و نام و منصبى بزرگ در يمن داشتند و بلكه از امامان زيديه بشمار مى‌رفتند، ولى خود شريف ضياءالدين يوسف بن يحيى حسنى يمنى صنعانى برخلاف آنان، تشيع دوازده‌امامى را برگزيد و منظور او از اصطلاح تشيع در كتاب حاضر، عبارت از سه فرقه امامى، زيدى و اسماعيلى است. نام كتاب مذكور به‌صورت «نسمة السحر في ذكر من تشيع و شعر» نيز گفته شده است.

 

 

در اين كتاب كه در واقع، فرهنگ شاعران شيعه است، نام و نشان ده‌ها شاعر شيعى اعم از شيعيان امامى و زيدى و اسماعيلى، از روزگاران پيشين تا زمان نويسنده به ترتيب الفبايى از الف تا ياء تنظيم و بيان شده است و فصل‌بندى جداگانه‌اى ندارد. اثر مذكور، سه جلد است و در جلد اول از حرف الف تا اواخر حرف حاء و در جلد دوم تتمه حرف حاء تا پايان حرف كاف و بقيه حروف در جلد سوم ذكر شده است.

#كامل سلمان جبورى محقق كتاب حاضر، در مقدمه عالمانه‌اش، سرگذشت نويسنده و زندگى ادبى و استادان و آثار او را ذكر كرده است. ايشان همچنين نام و نشان 61 منبع را كه نويسنده از آن در نگارش كتاب حاضر بهره برده، مشخص كرده و نسخه‌هاى خطى «نسمة السحر» و نيز نسخه‌هاى مورد اعتماد در تصحيح حاضر را شناسانده است. او همچنين روش تحقيق و تصحيح خودش را به‌صورت مشروح توضيح داده است<ref>[[نسمة السحر بذكر من تشيع و شعر]]، ج 1، ص 7 - 60</ref>

#نويسنده، خودش نيز يكى از شاعران شيعى است و برخى از اشعارش نيز در مقدمه محقق در كتاب حاضر آمده است<ref>همان، ج 1، ص 15 - 21</ref>

#كتاب حاضر با يادكرد ابراهيم صولى بغدادى شروع شده و با شاعرانى چون ابونواس و ابوالاسود دوئلى ادامه يافته و با ابن سكيت و... به پايان رسيده است. نويسنده، دعبل خزاعى شاعر مشهور را نيز يكى از شاعران شيعى شمرده است<ref>همان، ج 2، ص 105</ref> او تمامى قصيده معروف دعبل به نام «مدارس آيات» را كه براى اولين بار در حضور حضرت [[امام رضا(ع)]] خوانده شده بود، آورده است. ابيات پايانى اين قصيده غراء چنين است:{{شعر}}

#:{{ب|''فيا نفس طيبي ثم يا نفس فاصبري ''|2=''فغيرُ بعيدٍ كلُّ ما هو آتٍ''}}{{پایان شعر}}

<ref>همان، ج 2، ص 106 - 107</ref>  

#يكى از موارد جالبى كه در اين كتاب آمده، اشعار حضرت فاطمه(س) است. نويسنده، آن حضرت را - كه افتخار بشريت است - نيز يكى از شاعران شيعى دانسته و اشعارى از ايشان را در رثاى پيامبر اكرم(ص) و نيز اشعارى را كه بعد از غصب فدك سروده، ذكر كرده است. از جمله اشعار ايشان اين بيت است:{{شعر}}

#:{{ب|''صُبَّت علي مصائبُ لو أنها''|2=''صُبَّت على الأيام عُدنَ لياليا''}}{{پایان شعر}}<ref>ر. ك.: همان، ج 2، ص 471 - 477</ref> همچنين نويسنده، رباب همسر امام حسين(ع) را نيز جزو شاعران شيعه شمرده است<ref>همان، ج 2، ص 133</ref>

#نويسنده از منابع معتبر بسيارى براى نگارش كتاب حاضر بهره برده است كه از جمله مى‌توان به مواردى مانند «تاريخ يمينى»، «[[الرسالة القشيرية]]»، «قلائد العقيان في محاسن الأعيان»، «النكت العصرية في أخبار الوزراء المصرية»، «شذور العقود في تاريخ العهود»، «معجم ابن فهد»، «سمط اللآل في شعراء الآل» و «[[سلافة العصر في محاسن الشعراء بكل مصر]]» اشاره كرد. هرچند آثار بسيارى درباره زندگى و آثار شاعران شيعى نوشته شده، ولى بى‌ترديد مهم‌ترين اثر در اين موضوع، كتاب «نسمة السحر» است و به‌ويژه اين اثر از نظر شناخت شاعران شيعى زيدى يمن بسيار باارزش است<ref>ر. ك.: مقاله فرهنگ‌نامه شعراى شيعه، منتشرشده در مجله نشر دانش، سال شانزدهم، تابستان 1378، شماره 2، ص 55</ref>

#نويسنده، اين اثر را در سال 1111ق، به سامان رساند، ولى تا پايان عمرش (1121ق) پرونده كتابش را باز گذاشت و به‌تدريج يافته‌ها و ملحقاتى نيز بر آن افزود<ref>همان، ج 1، مقدمه، ص 25</ref>

#كتاب حاضر، شرح حال شاعران شيعى است و در آن اشعار بسيارى آمده، ولى نويسنده در خاتمه اين كتاب، از نظم به‌سوى نثر رفته و مقامه‌اى از مقامات ابوالفضل بديع‌الزمان همدانى و بعد مقامه‌اى كه خودش انشاء كرده، آورده است. اين مقامات داراى نثرى زيبا و مسجع هستند. بديع‌الزمان همدانى در اين مقامه، واقعه‌اى را با بيانى ادبى و شيرين نقل كرده كه شخصى به محله مشهور و شيعه‌نشين «كرخ» بغداد رفته و در آنجا با چرب‌زبانى كسى را فريفته و با مال او شكم خودش را از عزا درآورده و بعد گريخته است.! نويسنده نيز مقامه و نثر ادبى خودش را به‌صورت گزارشى از «سنان الحشائى» نقل كرده و بعد به شرح و بيان لغات مشكل آن پرداخته است. مقامه نويسنده، موعظه‌اى اديبانه و بس جذاب و گيراست كه در آن واعظى سخنانى تأثيرگذار گفته كه سخت خواندنى و شنيدنى است و آدمى را از غفلت و اشتغال به اين دنياى فانى مى‌رهاند و به‌سوى زهد و توجه به سراى باقى و روز حساب مى‌كشاند<ref>همان، ص 400 - 417</ref>

1. نسمة السحر بذكر من تشيع و شعر، الشريف ضياءالدين يوسف بن يحيى الحسني اليمني الصنعاني، تحقيق كامل سلمان الجبوري، دارالمورخ العربي، بيروت الطبعة الأولى 1420ق.

 

2. مقاله فرهنگ‌نامه شعراى شيعه، منتشرشده در مجله نشر دانش، سال شانزدهم، تابستان 1378، شماره 2، ص 54 - 55. آدرس اينترنتى: