معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع: تفاوت میان نسخه‌ها

«معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع»، اثر عبدالله بن عبدالعزيز بكرى به زبان عربى است كه به ترتيب حروف هجا تنظيم شده است و شامل 784 باب است و هر يك در 28 حرف طبق حروف الفباى عربى ضرب شده‌اند. در اين كتاب‌حديث‌ها و اخبار، تاريخ‌ها و اشعار، منازل و سرزمين‌ها، قريه‌ها و شهرها، كوه‌ها و آثار(قديم)، آبها، چاه‌ها و شنزارها معرفى شده و به صورت الفبايى مرتب گشته‌اند. وى، اثر خود را در بعضى موارد با رواياتى از عرّام بن أصبغ سلمى اعرابى مرتبط ساخته است. چنين به نظر مى‌رسد كه ابوعبيد آثار برجسته‌اى از اينگونه را كه حدود دو قرن پيش از او پديد آمده بود، نمى‌شناخته است. اين اثر نخستين معجمى است كه تاكنون به دست آمده است. با اين وصف نمى‌توان آن رانخستين معجم و ابوعبيد را نخستين نويسندۀ معجم جغرافيايى به شمار آورد. شايد او نخستين كسى بوده كه معجم خود را به صورت الفبايى ارائه كرده است. وى بدين‌وسيله سنت كهن جغرافى‌نويسى به روش الفبايى(معجم) متعلق به قرن 2 و 3ق را احيا كرد، حال آنكه طى دو قرن قبل از خلق اثربكرى، هيچ اثر بزرگى در اين زمينه انتشار نيافته بود. معجم بكرى همانند آثار آگاهان پيشين عربستان در دوران گذشته نه تنها اثرى جغرافيايى، بلكه اثرى زبان‌شناسى نيز هست كه بيشتر مربوط به سرزمين عربستان و بلاد اسلامى است. در اين كتاب عمدتا به آن دسته از نام‌هاى جغرافيايى كه در قرآن و احاديث آمده و نيز به اشعار و داستان‌هاى گذشته از طريق نقل قول‌ها توجه شده است. كتاب‌داراى مقدمه طويلى است كه در آنها جزيرة العرب و نواحى مختلف آن، حجاز، تهامه، يمن و نيز از قبايل عرب ساكن آن نواحى و نقل و انتقال آنها بحث شده است. خاورشناسان سده 19 م براى معجم ارزشى بسزا قائل شدند و بعضى چون «دوزى» آن را در نوع خود اثرى بى‌همتا ناميدند.

نسخه حاضر در 4 جلد (دو مجلد) با تحقيق و ضبط آقاى مصطفى السّقا در قطع وزيرى با جلد گالينگور مجموعا در 1625 صفحه براى بار سوم در سال 1403 ه‍-1983 م توسط انتشارات «عالم الكتب» بيروت منتشر شده است.