معجم الفرق الإسلامية (عارف تامر)
معجم الفرق الإسلامية، نوشته نویسنده اسماعیلی، شاعر و مورّخ سوری، عارف تامر (1921-1998م)، فرهنگ‌نامه‌ای به زبان عربی است که فرقه‌های گوناگون اعتقادی در اسلام را معرفی می‌کند. متأسفانه نویسنده از استناد دقیق و علمی پرهیز کرده و وضعیت این کتاب را از «پژوهشی آزاد»، به «بیانیه‌ای تبلیغاتی و اعلان دیدگاه اعتقادی»، کاهش داده است. به گفته نویسنده، بیشتر فرقه‌هایی که در این کتاب شناسانده شده، از بین رفته و یا در فرقه‌های دیگر ادغام شده است و به همین جهت، توضیح کوتاهی درباره آن آمده است[۱].
| معجم الفرق الاسلامیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تامر، عارف (نويسنده) |
| ناشر | دار المسیرة |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1990م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1990 /الف8م6 236 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انتقاد روش‌شناختی
- افسوس که نویسنده در اثر حاضر، به هیچ منبع عمومی یا علمی - تخصصی استناد نکرده و فقط به آوردن عناوین منابع در پایان کتاب (بدون ذکر ناشر، ولی با تعیین نام کتاب، نویسنده، مکان و تاریخ انتشار)، بسنده کرده است[۲].
- عارف تامر در سراسر کتابش هرگز پاورقی نیاورده است، جز 7 مورد که در 2 صفحه آمده [۳] و همه آن پاورقی‌ها نیز، نشانی آیات است و دیگر، هیچ.
- همچنین وی در این اثر، پی‌نوشتی ندارد و با مطالعه اجمالی کتاب، ارجاع درون‌متنی نیز مشاهده نشد، جز یک مورد که سخنی درباره رئیس فرقه ثمامیه، از محمد بن عبدالکریم شهرستانى بدون نام بردن از کتاب او الملل و النحل نقل می‌کند[۴].
هدف و روش
عارف تامر با تأکید بر اینکه فرقه‌ها در اسلام فراوان است و اهداف و گرایش‌های گوناگونی دارد، همان طور که در سایر ادیان آسمانی نیز چنین است، افزوده است: ولی ارائه آمار دقیق، دست‌یافتنی نیست؛ زیرا ما گرفتار فقر اطلاعات تاریخی هستیم. درهرحال، کتابخانه‌های اسلامی و عربی، به چنین آثاری نیاز دارد؛ چه، آنکه این اطلاعات، داخل در میراث فرهنگی، تاریخی و اعتقادی ما است[۵].
ساختار و محتوا
در این کتاب، توضیحاتی در مورد مذاهب و فرقه‌های کلامی دین اسلام، بدون تقسیم به بخش و فصل و... مطرح شده است. مباحث با بیان معنای اسلام، اهل‌سنت و مذاهب چهارگانه فقهی (حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی) آغاز شده[۶] و با توضیحی کوتاه درباره فرقه «راوندیه» (از فرقه‌های معتزله) پایان یافته است[۷].
نقد عقاید شیعه
- عارف تامر شتاب‌زده و تحت تأثیر آثار تبلیغاتی دشمنان شیعه، مانند کتاب‌های احمد امین مصری از جمله فجر الإسلام و ضحی الإسلام[۸]، مطالب گوناگونی را آورده و حقّ و باطل و درست و نادرست را به هم آمیخته و درباره برخی از عقاید شیعیان، مانند: امامت، سخنانی ناروا و بی‌پایه نوشته است؛ مانند اینکه ادعا کرده است که نظریه نصّ - وجود نصوص کافی برای اثبات امامت هریک از امامان اطهار(ع) - را مؤمن الطاق برای شیعه ساخته است[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.