مرآت واردات (تاریخ سقوط صفویان، پیامدهای آن و فرمانروایی ملک محمود سیستانی): تفاوت میان نسخه‌ها

[[صفت‌گل، منصور]] (مقدمه نويس و مصحح)

'''مرآت واردات (تاریخ سقوط صفویان، پیامدهای آن و فرمانروایی ملک محمود سیستانی)'''، اثر محمد شفیع طهرانی (وارد)، با تصحیح [[صفت‌گل، منصور|منصور صفت گل]]، یکی از متون پراهمیت، اما ناشناخته مربوط به سال‌های پایانی فرمانروایی صفویان است که هم زمان با رویداد سقوط اصفهان و پس از آن، نوشته شده است.

منابع طهرانی جز وقایع نگاری‌های صفوی، اظهارات شاهدان حوادث نیز بوده است. مخصوصا این نکته در هنگام گزارش رویدادهای قندهار و پس از آن در عصر فرمانروایی شاه سلطان حسین بیشتر اهمیت دارد<ref>ر.ک: همان</ref>

متن مرآت واردات دربرگیرنده سه بخش است که احتمالا وجود همین بخش‌های سه گانه سبب شده است تا متن به گونه ای همه سویه شناخته نگردد. از آنجا که نویسنده بخش نخست کتاب را با گزارشی درباره ویژگی‌های جغرافیایی هندوستان و پیرامون آن آغاز می‌کند، در آغاز آن را به صورت «عجایب البلدان» شناخته بودند و نکته درخور نگرش تر این است که فهرست نویس بادلیان آن را با تاریخ چغتایی یکی دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>

نویسنده متن را با آوردن دیباچه ای درباره زمین و آسمان و توصیفی عمومی از اوضاع جغرافیایی شروع کرده و سپس می‌نویسد که در هندوستان و دریاهای اطراف آن، جزایری بی شمار وجود دارند، اما «از آنجا که مورخان سابق یا از راه عدم تحقیق صورت حال آن بلاد دوردست یا از طریق استغنای مزاجی که ]داشته‌اند[ توجه به تفتیش چگونگی آن سرزمین گوشه و کنار مبذول نداشته، قلم‌انداز صفحه نسیان ساخته، مفید به تحریر احوال جزایر کمتر گشته‌اند»... طهرانی در آغاز به «صورت حال جزیره چین و خطا» می‌پردازد و پس از آن توضیح می‌دهد که چرا «چین» را در زمره جزایر متعلق به هندوستان دانسته است. او یادآوری می‌کند که شاهرخ تیموری برای آگاهی درباره چین هیئتی را به آن سرزمین فرستاد<ref>ر.ک: همان، ص7</ref>

دیگر مناطقی که «وارد» درباره آنها سخن می‌گوید، عبارتند از: جزیره جاوه، لامی، جزیره پرطایل و پس از آن به احوال «بلاد ادیسه» در شرق هندوستان، احوال «جزیره پیکو»، احوال «جزیره آچین» که به نوشته او جزیره ای است میان «بنگالا و دکهن» و احوال «جزیره ارحنگ» می‌پردازد. آنچه در گزارش جغرافیایی او بیشتر درخور توجه است، توضیحات او درباره احوال «بلاد فرنگ» است<ref>ر.ک: همان</ref>

بخش دوم، دربرگیرنده مطالبی است که با محتوای بخش یکم کاملا تفاوت دارد. محتوای بخش دوم، بیشتر بر گونه «تذکرة الأولیاء» تألیف شده است که نویسنده طی آن تذکره عرفای مشهور را می‌آورد<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>

بخش سوم که در حقیقت مندرج در بخش دوم آن؛ یعنی در ضمن تذکره عرفای مشهور آن است، در واقع یک دوره تاریخ سیاسی سلسله صفوی و خاندان و طریقت صفویه است که مخصوصا گزارش‌های موجود در آن درباره اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در آستانه برافتادن دولت صفوی و پیامدهای آن بسیار پراهمیت و در پاره‌ای جاها دربرگیرنده گزارش‌هایی است که در دیگر منابع مربوط به این دوران ذکر نشده‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>

<references/>

[[رده:سلسله‌ها، تقسیم بندی دوره ای]]