شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية

شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية، اثر عربی ماجد محمد راغب، شرح کتاب «الدرة البهية» یا «نظم الآجرومية»، تألیف شرف‌الدین یحیی بن موسی عمریطی (ت988ق) می‎باشد.

شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية
پدیدآوران	عمريطي، يحيي بن موسي (نویسنده) راغب، ماجد محمد (به کوشش) حسيني، محمود ابوالهدي (مقدمه‎نويس) ديب، محمد رجب (مقدمه‎نويس)
عنوان‌های دیگر	نظم الآجرومية في أصول علم اللغة العربية
مکان نشر	سوريه - دمشق
چاپ	1
موضوع	ابن آجروم، محمد بن محمد
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6151‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏الف‎‏302‎‏74

«مقدمة الآجرومية في مبادئ علم العربية» که آن را «الأجرومية» و «جرومية» نیز می‌گویند، اثر عربی محمد بن محمد بن داود صنهاجی بن آجروم فاسی (673ق/723ق) و از مهم‎ترین تألیفات تعلیمی تراث نحوی می‎باشد که به روش و اسلوبی سهل و آسان و به‌دور از حشو، تعقیدات و امثله ملال‎آور نوشته شده، ولذا مثال‎های به‎کاررفته در آن، اندک و غالباً غیر شاذ می‎باشد.

تراث نحوی لغت عربی، کتب تعلیمی بسیاری که از نظر تاریخ نگارش، مقدم بر این کتاب می‎باشند را در خاطر دارد، اما هیچ‎یک از آن‌ها را نمی‌توان در موجز و کم‎حجم بودن با کتاب «الآجرومية» و اسلوب و روش نگارش نویسنده آن، مقایسه نمود، ولذا می‌توان اهمیت این اثر را در مؤلفه‎های زیر خلاصه نمود:

1. تعلیمی بودن که در عین مفید و کارآمد بودن، کم‎حجم نیز می‎باشد؛
2. جمع بین تمام ابواب نحو و خالی بودن از مباحث صرفی و عرضه آن به طریق سهل و واضح و همچنین استفاده از امثله سهل و آسان که درک آن‌ها قریب به ذهن بوده و باعث فهم سریع مباحث به‎وسلیه نوآموزان شده و درعین‎حال، عدم کاربرد امثله شاذ و خلاف قاعده.

به علت اهمیت فراوان این کتاب در علم نحو، علمای بسیاری اقدام به شرح آن نموده و بسیاری نیز با حوصله و ذوق فروان، آن را به نظم درآورده‌اند که از جمله آن‌ها، کتاب «نظم الآجرومية» شرف‌الدین یحیی بن موسی عمریطی می‎باشد. کتاب حاضر، شرح این نظم و اشعار زیبا بوده که در آن، به‎خوبی این اشعار، تشریح و تبیین گردیده است.

اصل کتاب «الآجرومية» فاقد مقدمه بوده و هرچند مباحث آن با سخن از کلام و اقسام سه‎گانه آن آغاز گردیده، اما بااین‎حال کتاب خالی از مطالب صرفی بوده و حتی همین بحث نیز در دامنه علم نحو مطرح شده است.

در شرح حاضر که با سه مقدمه از محمود ابوالهدی حسینی و محمد رجب دیب و نویسنده آغاز گردیده، مطالب با تغییرات اندکی عرضه گردیده است.

در دو مقدمه نخست، به اهمیت و جایگاه کتاب «الآجرومية» و نظم آن و شرح حاضر اشاره شده است.

در مقدمه نویسنده، به این نکته اشاره گردیده است که شرح حاضر، دومین شرح بوده و قبل از ایشان، علامه شیخ ابراهیم بیجوری اقدام به این عمل نموده است.

شارح، با وجود اینکه از شرح بیجوری یاد کرده و آن را ستوده است، در پاسخ به این سؤال که: «پس با وجود شرحی آن‎چنان، چه فایده‌ای در نگارش شرحی این‎چنین (شرح حاضر) وجود دارد؟ می‌نویسد:

1. وجود شرح‎های متعدد برای منظومه واحد، ضرری نداشته و امر تازه‌ای نیست؛ همچنان‎که در مورد الفیه ابن مالک این اتفاق رخ داده و شروح بسیاری به‎وسیله بزرگان علم نحو، امثال ابن هشام انصاری و ابن عقیل، بر آن نوشته شده است.
2. شرح بیجوری در قرن سیزدهم هجری و به قلم آن دوران نوشته شده؛ لذا اسلوب آن مناسب برای طلاب و خوانندگان آن عصر است نه برای طلاب عصر حاضر.
3. شرح بیجوری، به دلیل قلت چاپ، در دسترس نبوده و تهیه آن، با مشکلاتی روبه‎روست.

در این شرح، شارح ابتدا متن شعر و نظم را ذکر نموده و در ادامه، با استفاده از امثله و شواهدی از قرآن کریم، احادیث شریف و کلام و اقوال عرب، به تشریح، توضیح و تبیین آن پرداخته است.

در پایان کتاب، ابیات «الدرة البهية»، بدون شرح و با شماره‎گذاری، ذکر گردیده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مجدی ابراهیم، یوسف «کتاب الآجرومية في النحو لابن آجروم (ت723ق) دراسة و تعلیق»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: ادبیات و زبان‌ها، «علوم اللغة»، المجلد الثامن، 2005، ‎العدد 2 (25 صفحه، ‎از 347 تا 371).