جمع الجوامع في النحو

‏جمع الجوامع في النحو

نام کتاب	‏جمع الجوامع في النحو
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	عبدالعال، نصر احمد (محقق) سید، صبری ابراهیم (مقدمهنويس) سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره
موضوع
ناشر	مکتبة الآداب
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1432 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE24815AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«جمع الجوامع في النحو»، اثر جلال‌الدين سيوطى، با تحقيق دكتر نصر احمد ابراهيم عبدالعال، كتابى است پيرامون برخى از مباحث علم نحو كه به زبان عربى و در سال 871ق، نوشته شده است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از دكتر صبرى ابراهيم السيد و نويسنده آغاز و مطالب در هفت كتاب، عرضه شده است.

گزارش محتوا

مطالب مقدمه صبرى ابراهيم السيد، به دو قسم تقسيم شده است:

قسم اول كه مباحث مطالعاتى در آن جاى گرفته است، داراى تمهيد و سه فصل، به شرح زير مى‌باشد:

در تمهيد، از حيات سياسى، اجتماعى و علمى مصر، در دوران زندگانى سيوطى (عصر مملوكى)، بحث شده است (صبرى ابراهيم السيد، ص 16).

فصل اول، به شخصيت‌شناسى سيوطى و زندگى‌نامه وى اختصاص داشته و در آن، اطلاعات مفيدى از قبيل: نام؛ نسب؛ زمان و محل ولادت؛ حيات علمى؛ شيوخ؛ شاگرادن؛ چگونگى اشتغال به تأليف؛ سفرهاى انجام‌گرفته؛ جايگاه علمى در علوم عصر خويش؛ قدرت علمى؛ اتهاماتى كه افرادى نظير سخاوى به وى زده‌اند و دفاع شوكانى از او؛ مناصبى كه وى در دوران زندگى خويش عهده‌دار آن‌ها بوده است؛ اخلاق؛ زهد؛ مكان، زمان و نحوه وفات و آثار و تأليفات سيوطى، ارائه گرديده است (همان، ص 33).

فصل دوم، مشتمل بر چهار مبحث زير مى‌باشد:

مبحث اول: در اين مبحث، روش و شيوه‌اى كه سيوطى در تأليف اثر خويش، آن را پى گرفته، توضيح داده شده است (همان، ص 50).

مبحث دوم: شواهدى كه سيوطى، براى تفهيم بهتر مطالب كتاب، از آن‌ها استفاده نموده، معرفى شده است كه عبارتند از: قرآن كريم، احاديث نبوى، اشعار و امثال و اقوال عرب (همان، ص 58).

مبحث سوم: مختص به معرفى مصادرى است كه نويسنده در تدوين اثر خود، از آن‌ها بهره برده است. وى در اين كتاب، از اقوال نحويون و علماى زيادى استفاده كرده كه تعداد آن‌ها به صد و پنجاه و نه عدد مى‌رسد (همان، ص 73).

مبحث چهارم: در اين مبحث، مذهب نحوى سيوطى مورد بحث و بررسى قرار گرفته است (همان، ص 77).

در فصل سوم، مسائل نحوى و صرفى موجود در «جمع الجوامع» در هشت مرحله بحث و به مواضع اختلافى و اتفاقى ميان سيوطى و ديگران، پرداخته شده است كه عبارتند از: مكتب بصره، نحويان بصره، مكتب كوفه، نحويان كوفه، نحويان اندلسى، نحويان بغدادى، نحويان مصرى و ديگر نحويان (همان، ص 85 تا 131).

قسم دوم كه مشتمل بر مباحث تحقيقاتى است، داراى سه مبحث زير مى‌باشد:

در مبحث اول، توثيق كتاب و نام آن، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است (همان، ص 134).

در مبحث دوم، روش و شيوه محقق در تحقيق اثر حاضر و اقدامات انجام‌گرفته، بيان شده است (همان، ص 136).

در مبحث سوم، از نسخ كتاب بحث شده است (همان، ص 138).

در مقدمه مؤلف، مباحث مقدماتى نحو، از جمله: كلمه و اقسام آن؛ خواص اسم؛ اقسام فعل؛ حالات مضارع و ماضى؛ اقسام حرف؛ كلام؛ تقسيم كلام به خبر و انشاء؛ جمله؛ قول؛ اعراب؛ مبنى و معرب؛ وجوه معتبر در شبه حرف؛ تقسيم حركات؛ انواع اعراب؛ اسامى غير منصرف؛ اسماء سته؛ مثنى؛ جمع؛ معرفه و نكره و... (مقدمه مؤلف، ص 1 - 61).

در كتاب اول كه پيرامون اركان جمله مى‌باشد، از مبتدا و خبر و نواسخ آن بحث به ميان آمده است (متن كتاب، ص 62).

كتاب دوم، در باره اجزايى از جمله مى‌باشد كه از اركان شمرده نشده و در اصطلاح، «فضله» ناميده مى‌شوند. اين موارد عبارتند از: مفعول‌به؛ مفعول مطلق؛ مفعول‌له؛ مفعول‌فيه؛ ظروف مبنى؛ مفعول‌معه؛ حال؛ تميز؛ منادى؛ مندوب؛ استغاثه، ترخيم؛ نواصب مضارع و... (همان، ص 111).

كتاب چهارم، در مورد مجرورات و آنچه كه به آن ملحق مى‌شود بوده و از جمله مباحث آن، مى‌توان به مبحث حروف جر؛ حروف قسم؛ اضافه؛ جوازم؛ حروف غير عاطفه و تنوين، اشاره كرد (همان، ص 178).

كتاب چهارم، به عوامل مؤثر در نحو اختصاص يافته و از جمله مباحث آن، عبارتند از: فعل لازم و متعدى؛ فعل متصرف و جامد؛ اسم مصدر؛ اسم فاعل؛ صيغه مبالغه؛ صفت مشبهه؛ افعل تفضيل؛ اسماء افعال؛ ظرف و مجرور؛ تنازع در عمل؛ اشتغال و... (همان، ص 223).

در كتاب پنجم، با توابع و عوارض تركيب (همان، ص 250) و در كتاب ششم، با ابنيه كلمه و در آخرين كتاب، با تصريف آشنا خواهيم شد (همان، ص 282).

از جمله مباحث مطرح‌شده در اين سه كتاب، عبارت است از: نعت؛ عطف بيان؛ تأكيد لفظى و معنوى؛ ثلاثى، رباعى و خماسى مجرد و مزيد؛ صحيح و معتل؛ تصغير؛ اشتقاق؛ ميزان صرفى؛ حروف زائده؛ ابدال؛ نقل؛ قلب و... (همان).

وضعيت كتاب

فهرست‌هاى مطالب، آيات، احاديث، امثال و اقوال عرب و تعابير آن‌ها، قوافى، قبايل، مذاهب نحوى و اعلام مذكور در متن، به همراه فهرست مصادر مورد استفاده محقق در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات، داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو

پیوندها

مطالعه کتاب ‏جمع الجوامع في النحو در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور