جلاء العينين في محاكمة الاحمدين؛ احمد بن عبد الحليم بن تيمية، احمد بن محمد بن حجر الهيتمي: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

[[پرونده:NUR18047J1.jpg|بندانگشتی|جلاء العینین فی محاکمه الاحمدین: احمد بن عبدالحلیم بن تیمیه، احمد بن محمد بن حجر الهیتمی]]

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|جلاء العینین فی محاکمه الاحمدین: احمد بن عبدالحلیم بن تیمیه، احمد بن محمد بن حجر الهیتمی

|-

|نام های دیگر کتاب

|data-type='otherBookNames'|احمد بن عبدالحلیم بن تیمیه، احمد بن محمد بن حجر الهیتمی

|-

|data-type='authors'|[[مدنی، علی السید صبح]] (مقدمه‌نويس)

[[افندی‌ الوسی‌ بغدادی‌، نعمان‌ خیرالدین‌]] (نويسنده)

|زبان  

|data-type='language'|عربی

|کد کنگره  

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏201‎‏/‎‏65‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏2

|موضوع  

|data-type='subject'|ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، 661 - 728ق. - نقد و تفسیر

ابن حجر هیثمی، احمد بن محمد، 909 - 974ق. - نقد و تفسیر

|ناشر  

|data-type='publisher'|دار المدني

|مکان نشر  

|data-type='publishPlace'|جده - عربستان

|سال نشر  

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE18047AUTOMATIONCODE

'''جلاء العينين في محاكمة الأحمدين: أحمد بن عبدالحليم بن تيميه، أحمد بن محمد بن حجر الهيتمي'''، در سال 1298ق، توسط يكى از فقهاى اهل عراق، به نام سيد نعمان خيرالدين آلوسى بغدادى در حمايت و دفاع از عقايد عالم سرشناس حنبلى، تقى‌الدين بن تيميه (متوفى 728ق) تأليف شده است. نويسنده در اين اثر، آراء «احمد بن عبدالحليم بن تيميه» و «احمد بن محمد بن حجر هيتمى (متوفى 974ق)» را مورد نقد و بررسى قرار داده است. على السيد صبح المدنى بر اين كتاب مقدمه زده است.

كتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف و فصول و ابواب متعددى است. نويسنده، كتاب را با ذكر شرح حال تعدادى از علماى حنبلى و شاگردان [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] آغاز كرده و سپس به شرح و بررسى آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] پرداخته است.

كتاب با مقدمه ناشر و مقدمه السيد صبح المدنى در معرفى كتاب و موضوع آن آغاز شده است.

آلوسى در ديباچه اثر خود، انگيزه نگارش آن را مطالعه انتقادات هيتمى در باره [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] و پاسخ بدان‌ها عنوان كرده است <ref>مقدمه مؤلف، ص 13</ref>. وى در ابتداى كتاب چكيده‌اى از انتقادات هيتمى به [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] را درج كرده و در مقام پاسخگويى به او، زندگى‌نامه مادحانه و تمجيدآميزى از [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] را با استناد به منابع گوناگونى چون [[ذهبى]]، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]]، سيوطى، ابن حجر [[ابن حجر عسقلانی|عسقلانى]]و ابن الوردى نگاشته است. در ادامه، او با همان نگاه تكريم‌آميز و محترمانه، جملاتى را در باره زندگى و شرح حال علمايى چون تقى‌الدين و تاج‌الدين سبكى و ابن جماعه آورده است؛ ايشان علمايى هستند كه هيتمى از آنان به‌عنوان منتقدان آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] نام برده، سخنان تند خويش را به آراى آنها مستند ساخته است، سپس آلوسى نهايت احترام و تواضع را نسبت به مقام علمى و جايگاه ابن حجر هيتمى ابراز مى‌دارد <ref>بشير موسى نافع، ص 82</ref>.

آلوسى براى توضيح بهتر افكار [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، سلسله شاگردان او را برشمرده، علماى مشهور اين سلسله و آثار شاخص‌شان را نام برده است. نكته بسيار شايان توجه اينكه: آلوسى در عين نام بردن از افرادى چون على القارى الهروى، ابراهيم الكورانى، محمدبن على الشوكانى، على السويدى، ابوالثناء آلوسى، ولى‌اللّه دهلوى و صديق حسن‌خان هندى، هيچ نامى از «محمد بن عبدالوهاب» نمى‌برد. اين عمل آلوسى با توجه به شهرت همه‌گير ابن عبدالوهاب و نهضت سعودى - وهابى او در زمان نگارش كتاب، عملى از روى قصد و نيتى خاص به نظر مى‌رسد. در توضيح بايد گفت: هم‌زمان با اهميت يافتن حركت سعودى - وهابى از جنبه سياسى در سال‌هاى پايانى قرن نوزدهم، آلوسى به‌شدت از همراهى با عقايد وهابيان پرهيز كرد. دليل اين امتناع او در رساله‌اش به‌خوبى پيداست؛ چراكه او ابن عبدالوهاب را شاگرد [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] ندانسته است. البته باتوجه به فضاى سياسى آن زمان، او هيچ‌گاه اين عقيده خود را علناً بيان نكرد.

اولين اشكال هيتمى به [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، نگاه خاص او در باره تكريم و احترام به صحابه پيامبر بود كه آلوسى در پى پاسخ به آن برآمده است. او مى‌گويد [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] هم مانند تمام فقهاى بزرگ اهل سنت، احترام خاصى براى صحابه پيامبر قائل بود و آنها را بر تابعين و نسل‌هاى پسينى مسلمين ترجيح مى‌داد، اما اعتقادى به معصوميت و خطاناپذيرى ايشان نداشت <ref>همان</ref>.

آلوسى سپس با اشاره به اينكه شاذلى پيروان خويش را مجاز كرده بود كه با شفاعت جستن از نام او، به درگاه خداوند دعا كنند (كه در فقه اهل سنت عملى غير قابل قبول است)، توضيح بسيار كامل و زيركانه‌اى از دريافت‌هاى گوناگون نظريه وحدت وجود [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] ارائه كرده است. با وجود اين، آلوسى اعتراف مى‌كند خود را منتقد افكار [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] نمى‌داند؛ چراكه از هراس گمراهى از صراط مستقيم و شريعت، هيچ‌گاه آثار او را مطالعه نكرده است. آلوسى با پذيرش پيچيدگى و دشوارى تفسير آراى متصوفه‌اى مانند [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] از طريق شريعت، مى‌كوشد خواننده اثر خويش را قانع سازد كه هركس در اعلان رسمى آراى خويش در ميان مسلمين، بايد مراقب كج‌فهمى‌هاى احتمالى آن نيز باشد و در نهايت بايد گفت: نمى‌توان مقولات متصوفه را با ابزار فقه به دو بخش قابل قبول و غير آن تقسيم كرد؛ چه، اين كار امكان‌پذير نخواهد بود. آلوسى با اين استدلال مى‌كوشد از آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] دفاع كند <ref>همان، ص 82 - 83</ref>.

با وجود اين، آلوسى روش متفاوتى در دفاع از [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] اتخاذ كرد. او به‌جاى دفاع از آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] در رد تصوف، به سراغ ديگر مخالفان تصوف در طول تاريخ رفت و از طريق انتساب نابجاى آراى آنها به [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، تلاش كرد وى را از اتهامات مبرا سازد. وى در ادامه توجيه رديه‌نگاران بر تصوف، مخالفت [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] با فلسفه، عرفان و تصوف را متأثر از مواضع غزالى در باره تكفير فلاسفه دانسته است.

بخش اعظم كتاب جلاءالعينين، به پاسخ اشكالات و شبهات فقهى و كلامى هيتمى بر آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] اختصاص يافته است. او در جواب اين انتقاد هيتمى، كه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] با صدور احكام و آراى فقهى خاص، اتفاق آراى جامعه اسلامى را خدشه‌دار كرده و باعث نفاق در ميان آنان شده است، به سراغ دو مفهوم اجتهاد و تقليد در فقه اسلامى رفته است. او پس از اثبات اهميت و لزوم اجتهاد در امور فقهى، كوشيده است آراى خاص [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] را مانند فتاواى ديگر فقها و يا حتى برخى صحابه پيامبر كه نظراتشان با هم متفاوت بود، امرى طبيعى و يكى از مصاديق اجتهاد برشمرد. او در جاى ديگرى، ضمن تأكيد بر التزام و پايبندى به مكتب فقهى حنفى، موافقت خود را با آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] در باب اجتهاد مطرح مى‌كند <ref>همان، ص 83</ref>.

بخش مهم ديگر كتاب، به پاسخ شبهاتى كه به نظريات خاص [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] در باره صفات خداوند و پيامبر وارد شده، اختصاص پيدا كرده است. بحث صفات الهى و جايگاه پيامبر در الهيات و انديشه اسلامى، سابقه‌اى به اندازه تاريخ اسلام دارد و همين موضوع، منشأ اختلافات و تنوع عقايد بسيارى شده است. نوع سوگيرى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] كه بعدها با نام انديشه سلفى از ديگران متمايز شد، از همان ابتدا به‌شدت مورد هجمه و انتقاد شديد علماى اشعرى و نيز متصوفه قرار گرفت. انتقادات هيتمى نيز در حقيقت گزارشى برآمده از مجادلات كلامى - فقهى علماى قرن چهاردهم اسلام در اين باب است. آلوسى در پاسخ اين شبهات، دست به ارائه تاريخچه نسبتاً مطوّلى از مجادلات كلامى ميان مسلمانان مى‌زند و براى مثال به مجادلاتى كه ميان اهل سنت و معتزله، يا ابن حنبل و مخالفانش روى داد، اشاراتى مى‌كند. او در اين باره به ديدگاه‌هاى ابن حنبل، [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] و ديگر سلفيان پيرو آنها در باب عدم مخلوق بودن قرآن اشاره كرده، شبهات را پاسخ مى‌گويد <ref>همان، ص 84</ref>.

آلوسى تا اين نقطه از كتابش، هيچ اشاره‌اى به نظرهاى مهم و مناقشه‌برانگيز [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] در باره عصمت پيامبران و شفاعت ايشان و تكليف زائران قبر ايشان نكرده است؛ درحالى‌كه اين سه موضوع، اصلى‌ترين موضوعات رديه هيتمى بر [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] را شامل مى‌شوند. آلوسى در باره معصوميت پيامبر، آن را يكى از مهم‌ترين مسائل مورد مناقشه در طول تاريخ فكر و فرهنگ اسلامى مى‌داند. آلوسى در اين باره از ارائه نظر صريح خود پرهيز كرده، در ضمن به‌جاى پاسخ به شبهات و اشكالات اساسى هيتمى به [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] كه معتقد به عدم معصوميت پيامبر(ص) در زندگى عادى‌اش بود، به ارائه گزارشى از آراى متفكران بزرگ و متكلمان سرشناسى چون غزالى، اسفراينى، عامدى، [[تفتازانی، مسعود بن عمر|تفتازانى]] و ديگران پرداخته است كه مجادلات و مباحثات بر سر عصمت پيامبر را به‌هيچ‌وجه مستحق اتهامات قضايى و جزايى ندانسته اند؛ بدين ترتيب آلوسى نه تنها در اين زمينه مهم از ارائه پاسخى در دفاع از [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] طفره رفته، بلكه ضمن پذيرش اين اتهام عليه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، با استناد به اقوال فقهاى مورد اشاره، بر آن است كه شايسته نيست معتقدان و قائلان به عدم عصمت پيامبر را محاكمه و زندانى نمود <ref>همان، ص 85 - 86</ref>.

اما در باره توسل و شفاعت‌طلبى از پيامبر، بحث‌هاى بيشتر و مفصل‌ترى شكل گرفته است. آلوسى در اين ميان باز هم كاملاً از آراى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] دفاع نكرده است. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] با توسل به پيامبر براى دخالت در امر الهى مخالف بود. اين در حالى است كه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] به منبع اصلى اين مسئله و استنادات آن كه از احاديث برآمده، توجه چندانى نكرده است. آلوسى در تبيين بهتر مسئله، عقايد مخالفان و موافقان توسل را شرح داده است، اما اصلى‌ترين منبع او در اين زمينه كتاب العقد الثمين نوشته شيخ على السويدى، استاد سلفى پدرش بوده است. سويدى نيز مانند هر سلفى ديگرى به آياتى از قرآن اشاره مى‌كند كه در آنها خداوند تنها مرجع درخواست و استغاثه دانسته شده و شريك جستن در توحيد الهى، نوعى شرك محسوب مى‌شود. او سپس با ارجاع به كتاب «الاقتداء الصراط المستقيم» [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، مرگ پيامبر را حتمى دانسته، آنان كه مرگ او را خروج از حالت مادى و حلول در قالب غير مادى مى‌دانند، گمراه و نادان برشمرده است <ref>همان، ص 86</ref>.

آخرين شبهه مربوط به پيامبر(ص)، بحث زيارت قبر ايشان است. برداشت [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] از اين حديث، منع مسلمانان از اجراى مراسم و تشريفات م[[ذهبى]]، از جمله زيارت است و تنها در اين ميان سه مسجد مستثنا شده‌اند؛ با اين استدلال كه زيارت آنها در بطن انجام فريضه واجب حج نهفته است <ref>همان</ref>.

آلوسى در پايان مجدداً به [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] و هيتمى به دليل ارزش و جايگاه علمى و فقهى آنها احترام گذارده، تأكيد كرده است قصد از نگارش اين رساله، رد ديدگاه‌هاى شخصى و پيروزى بر آراى ديگرى نيست و تنها مقصود، ارائه توضيح بيشتر و تبيين بهتر مسائل است <ref>همان، ص 87</ref>.