تنزيه الأبصار و الأفكار في رحلة سلطان زنجبار: تفاوت میان نسخه‌ها

در واقع سفرنامه‌هاى قرن 19م به آراء اصلاحى و بيدارى عرب به ضرورت نهضت شناخته مى‌شوند. نهضت به معناى بيدار ساختن غافلين عرب اعم از رجال سياسى و سائر خواص و عوام است، به اين كه بايد با كشورهاى اروپايى آشنا شد و اسباب نهضت را از آنها اخذ نمود. به اعتقاد احمد الشتيوى،محقق كتاب، جهانگردان فوق به "فارق" جوهرى بين عقل عربى و غربى كه عبارت از "دوست داشتن كار" توجه نكرده‌اند. برخى از جهانگردان عرب چنين تصور كرده‌اند كه اساس تمدن غربى بر حكومت نيكو كه از آن امنيت و اتقان كار زايش شده، بنا شده است؛ اما اين مقوله در نظر سلطان زنگبار، مانند هرم مغلوبى است: او از خطر آنچه كه به ضعف امت منتهى مى‌شود، پرده بر دارد. حسن حكومت بدين معنا نيست كه مجتمع بر كسالت بنا شود و از كار فاصله گيرد. او در مناسبات متعدد اين ديدگاه خود را بيان مى‌كند. او آرزو مى‌كند كه عده‌اى از مردم سرزمينش به انگليس رفته و منافع كار و تلاش را فرا مى‌گرفتند. اين طرح كه كتاب را از ديگر كتب متمايز مى‌كند، به جهاتى داراى اهميت است؛ شناخت اسباب پيشرفت بريتانيا و اطلاع بر شيوه‌هاى متنوع آن و اكتشاف بعضى از راه‌هاى سياست استعمارى از جمله آنها است. سلطان برغش مى‌گويد: «من به انگليس سفر كردم تا از اسباب تمدن و عمران آنها اطلاع يابم و آن را در سياست ملكى و عمرانى خود قرار دهم».