تراث أبي‌الحسن الحرالي المراكشي في التفسير: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =‏تراث أبي‎الحسن الحرالي المراكشي في التفسير

[[حرالي، علي بن احمد]] (نويسنده)

[[تجاعي، ابراهيم بن عمر]] (نويسنده)

قرآن - علوم قرآني

| کتابخانۀ دیجیتال نور =21799

'''تراث أبي‎الحسن الحرالي المراكشي في التفسير'''، مجموعه‎ای از آثار [[حرالي، علي بن احمد|ابوالحسن علی بن احمد حرالی]] است که توسط محمد بن شریفه گردآوری و توسط قلم [[خياطي، محمادي بن عبدالسلام|محمادی بن عبدالسلام خیاطی]]، تحقیق شده است.

در مقدمه نخست، به‎صورت مختصر، به اوضاع سیاسی و اجتماعی اندلس، در قرن هفتم هجری، مطابق با دوران زندگانی حرالی، اشاره شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/4 ر.ک: مقدمه اول، ص4]</ref> و در مقدمه دوم، بیان شده که تراث حرالی در تفسیر را می‎توان به دو بخش اصلی نظری و تطبیقی تقسیم نمود:

رساله مختصر و کوتاهی است پیرامون فهم قرآن که ابواب و مطالب آن، بسیار مختصر بوده و به‎ندرت از یک صفحه فراتر می‎رود. حرالی در این کتاب، به وضع قوانینی که به فهم قرآن کمک می‎کنند پرداخته و معتقد است که این قوانین، متعلق به فهم قرآن هستند نه تفسیر و یا تأویل آن، ولذا به بیان فرق روش خود با روش مفسرین دیگر، پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/8 ر.ک: مقدمه محقق، ص8]</ref>.

این کتاب، با مقدمه‎ای از مؤلف در توضیح موضوع کتاب، آغاز و مطالب در ده باب، به ترتیب زیر، ارائه شده است:

در باب اول، با اشاره به آیاتی همچون آیه 26 سوره ملک: '''قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ''' (بگو علم [آن] فقط پیش خداست)، 52 سوره طه: '''لاَ يضِلُّ رَبِّي وَ لاَ ينْسَى''' (پروردگارم نه خطا مى‎کند و نه فراموش مى‏نماید) و آیه 6 و 7 سوره اعراف: '''فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيهِمْ بِعِلْمٍ وَ مَا كُنَّا غَائِبِينَ‎ وَ الْوَزْنُ يوْمَئِذٍ الْحَقُّ''' (و از روى دانش به آنان گزارش خواهیم داد و ما [از احوال آنان] غایب نبوده‏ایم و در آن روز، سنجش [اعمال] درست است)، به علو و برتری بیان قرآنی بر بیان انسانی اشاره گردیده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/29 ر.ک: متن کتاب، ص29]</ref> و در باب دوم، از جامع بودن قرآن بین اجمال و تفصیل و افصاح و افهام، سخن به میان آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/31 ر.ک: همان، ص31]</ref>.

در باب پنجم، به تنزلات خطابات قرآن به‎حسب اسماء الله اشاره شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/37 ر.ک: همان، ص37]</ref> و در باب ششم، اشاره کوتاه و مختصری شده است به موارد اظهار و اضمار در قرآن کریم و هدف از هرکدام<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/39 ر.ک: همان، ص39]</ref>.

در باب هفتم، با توجه به آیاتی همچون آیه اول سوره اعلی: '''سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى''' (نام پروردگار والاىِ خود را به پاکى بستاى) و آیه '''اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ''' (بقره: 20) (پروردگارتان را که شما را آفریده است، پرستش کنید) و... به مراتب بیان در اضافه ربوبیت و نعت الاهیت در قرآن کریم، اشاره شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/41 ر.ک: همان، ص41]</ref>.

باب هشتم، به وجوه بیان اقبال و اعراض در قرآن کریم و تفاوت خطاب بر اساس تفاوت مخاطب اختصاص یافته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/43 ر.ک: همان، ص43]</ref> و در باب نهم و دهم، که مطالب آنها، کمی بیشتر از مطالب ابواب گذشته است، به‎ترتیب، به بیان وجوه اضافات آیات و اتساق احوال در قرآن و جایگاه ام‎القرآن (سوره حمد) نسبت به کل قرآن و مشتمل بودن قرآن بر همه آنچه در کتب آسمانی پیشین آمده، اشاره شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/45 ر.ک: همان، ص45-‎54]</ref>.

مطالب این کتاب، در یک مقدمه و دو باب، تنظیم شده است. در مقدمه، به موضوع کتاب و ساختار آن، اشاره شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/56 ر.ک: متن کتاب، ص56]</ref>. باب اول، در بیان و توضیح هفت حرفی است که قرآن بر اساس آن نازل گردیده است. نویسنده، معتقد است چون قرآن برای آخرین امت فرستاده شده، پس کامل‎کننده امر بوده، جامع اوامر و نواهی الهی است و چون پیامبر(ص)، خاتم پیامبران است، لذا کتاب او نیز خاتم کتب آسمانی است و طبق روایتی از پیامبر(ص)، بر اساس هفت حرف نازل شده است که دو حرف از آن، برای صلاح دنیاست:

# حرف حرام؛ که نفس آدمی و بدن او، تطهیر نمی‎شود مگر به‎واسطه دوری از آن (حرام).

# حرف حلال؛ که صلاح نفس و بدن به‎وسلیه آن، اتفاق می‎افتد. اصل این دو حرف در تورات بوده و در قرآن، به کمال رسیده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/57 ر.ک: همان، ص57-‎58]</ref>.

پس از این دو حرف، دو حرف در صلاح معاد می‎باشد که عبارتند از:

# حرف زجر و نهی؛ که صلاح آخرت به‎وسیله دوری از آنها حاصل می‎شود.

# حرف امر؛ که صلاح آخرت، به‎واسطه امتثال آن به دست می‎آید. اصل این دو حرف، در انجیل بوده و اتمام و اکمال آن در قرآن است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/58 ر.ک: همان، ص58]</ref>.

پس از این دو حرف، دو حرف در صلاح دین می‎باشند که اولی «حرف محکم» می‎باشد؛ یعنی آن حرفی که خطاب پروردگار در آن برای عبداز جهت احوال قلب و اخلاق نفس و اعمال بدنش، روشن است. دیگری، «حرف متشابه» است که به‎واسطه قصور عقل از ادراک آن، برای عبد، خطاب در آن روشن نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/58 ر.ک: همان]</ref>.

به اعتقاد نویسنده، اصل این شش حرف در کتب آسمانی پیشین، موجود بوده اما اکمال و اتمام آن، در قرآن کریم اتفاق افتاده است و تنها حرف هفتم که حرف «حمد» می‎باشد، مختص به حضرت محمد(ص) و کتاب اوست. این حرف، حرفی است که در «فاتحة الكتاب» و «أم القرآن» آمده و خداوند با آن کتاب خویش را آغاز نموده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/59 ر.ک: همان، ص59]</ref>.

این کتاب، دربردارنده دو موضوع اساسی زیر می‎باشد:

# در مواردی که ظاهر آیه‎ای، نکوهش یا سرزنش نسبت به پیامبر(ص) می‎باشد، نکوهش یا سرزنش حقیقی نیست، بلکه در طی آن بلیغ‎ترین و والاترین ستایش از اخلاق و فضایل جبلی اوست.

# تنبیه و تشویق افهام به تدبر در آیات الهی، مخصوصا آیاتی که به ذکر اخبار ادیان پیش از اسلام پرداخته است و وجود فایده در تکرار اخبار امم سابقه برای این امت<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/8 ر.ک: مقدمه، ص8]</ref>.

بخش دوم، تطبیقی: حرالی در این بخش، به تفسیر آیه‎آیه، بلکه کلمه‎کلمه قرآن کریم پرداخته است. متأسفانه این تفسیر در حال حاضر مفقود بوده و جز قسمت‎هایی از آن در دسترس نیست؛ آن‎هم قسمت‎هایی که امام بقاعی، آن را در کتاب تفسیر خویش، «نظم الدرر في تناسب الآيات و السور» نقل کرده است؛ البته نقل مزبور از سوره بقره و جزیی از سوره آل عمران تجاوز نمی‎کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21799/1/8 ر.ک: همان]</ref>.

فهارس کتاب که به‎ترتیب عبارتند از فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده محقق، کلمات تفسیرشده قرآن، احادیث و موضوعات، در انتهای آن جای گرفته است.

در پاورقی‎ها علاوه بر ذکر منابع، به اختلاف نسخ، اشاره گردیده است.

<references />

== وابسته‌ها ==