تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجری تا امروز
تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجری تا امروز، اثر مرتضی وفایی، پژوهشی است پیرامون آثار حدیثی شیعه و مؤلفان آن، از قرن چهاردهم هجری تا زمان حاضر که به زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده است.
| تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجری تا امروز | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وفايي، مرتضي (نویسنده) |
| ناشر | موسسه علمي فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ایران - قم |
| چاپ | 2 |
| موضوع | حديث - تاريخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 106/5 /و7ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عواملی همچون شرط لازم بودن مطالعه تاریخ حدیث برای تحقیق روشمند در حوزه‌های مختلف علوم حدیث، مورد هجوم شبهات تاریخی قرار گرفتن حدیث به‌عنوان پدیده‌ای تاریخی و شناختن و شناساندن پشتوانه عملی حدیث به‌وسیله اثبات اتصال آن به عصر پیامبر(ص) و امامان(ع) و در امان ماندن آن از دستان تحریف‌گر پیدا و پنهان، انگیزه‌ای شده است تا گروه تاریخ و حدیث «پژوهشکده علوم و معارف حدیث»، مجموعه «تاریخ حدیث شیعه (از قرن نخست تا عصر حاضر)» که اثر حاضر، جلد پنجم آن می‌باشد را پی‌ریزی نماید[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از «گروه تاریخ حدیث پژوهشکده علوم و معارف حدیث» و «نویسنده» آغاز و مطالب در پنج فصل، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه گروه تاریخ، ضمن بیان انگیزه نگارش کتاب، به موضوع مجلدات مجموعه پنج جلدی «تاریخ حدیث شیعه»، اشاره شده است.[۲].
در مقدمه نویسنده، نکاتی پیرامون کتاب و فصول آن، ارائه شده است.[۳].
در فصل یکم، ابتدا بر وضعیت سیاسی - اجتماعی شیعه تا اوایل سده چهاردهم مروری شده و سپس، به بررسی وضعیت فرهنگی - اجتماعی شیعه در یک و نیم قرن گذشته پرداخته شده است. در ادامه، قیام امام خمینی و پیروزی انقلاب اسلامی و اوضاع فرهنگی - اجتماعی شیعه، پس از انقلاب اسلامی ایران بررسی شده است.[۴].
در فصل دوم، به معرفی متون حدیثی شیعه، تحت عناوین زیر، پرداخته شده است:
- جوامع بزرگ حدیثی: که عبارتند از: «مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل»، از میرزا حسین نوری طبرسی (1320ق)، «جامع أحاديث الشيعة»، از آیت‌الله بروجردی (1380ق)، «من فقه العترة الطاهرة (وسائل الشيعة و مستدركاتها)»، از آیت‌الله سید محمد حسینی شیرازی، «موسوعة الكلمة»، از آیت‌الله سیدحسن شیرازی (1359ق)، «الحياة»، از محمدرضا حکیمی، «ميزان الحكمة»، از محمد محمدی ری‌شهری، «آثار الصادقين»، از صادق احسان‌بخش، «ينابيع الحكمة»، از عباس اسماعیلی یزدی و «موسوعة أحاديث أهل‌البيت(ع)»، تألیف هادی نجفی[۵].
- مجموعه‌های حدیثی خاص یا موضوعی: از جمله «موسوعة الإمام الصادق»، اثر سید محمدکاظم قزوینی، «نهج السعادة في مستدرك نهج‌البلاغة»، از محمدباقر محمودی، «سنن النبي»، اثر علامه طباطبایی و... [۶].
- شیوه‌های خاص تدوین احادیث: که عبارتند از: مسندنویسی، اربعین‌نویسی یا چهل‌حدیث‌نگاری، گزیده‌نویسی، پژوهش‌های حدیثی شیعه در منابع اهل سنت[۷].
فصل سوم، اختصاص به علوم حدیث داشته و در سه بخش زیر، تألیفات نوشته‌شده در این زمینه، معرفی گردیده است:
- درایه یا مصطلح الحدیث: آثار معرفی‌شده در این زمینه، عبارتند از: «مقباس الهداية» آیت‌الله مامقانی، «نهاية الدراية» آیت‌الله سیدحسن صدر، «رسائل في دراية الحديث» ابوالفضل حافظیان بابلی [۸].
- رجال: در این زمینه، چند اثر برجسته در رجال شیعه معرفی شده است که عبارتند از: «تنقيح المقال في علم الرجال» شیخ عبدالله مامقانی نجفی، «الموسوعة الرجالية» آیت‌الله بروجردی، «معجم رجال‌الحديث» آیت‌الله خویی و «قاموس الرجال» علامه شوشتری [۹].
- فقه الحديث: برخی از آثار در این زمینه عبارتند از: «منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة» میرزا حبیب‌الله خویی، «بهج الصباغة في شرح نهج‌البلاغة» علامه محمدتقی شوشتری، «ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه» علامه محمدتقی جعفری و «گفتار فلسفی (شرح و تفسیر دعای «مكارم الأخلاق»)» حجت‌الاسلام فلسفی [۱۰].
در فصل چهارم، به فعّالیت‌هاى حدیثى توجّه شده است؛ فعّالیت‌هایى که تا پیش از این سده، چنین وسعت و گستره‌اى را به خود ندیده‌اند. این فعالیت‌ها در قالب‌های زیر، سامان یافته است:
- معجم‌نویسى و فهرست‌نگارى حدیثى: کتب معرفی‌شده در این بخش، عبارتند از: «سفينة البحار» شیخ عباس قمی، «مستدرك سفينة البحار» شیخ علی نمازی و «المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث الكتب الأربعة» علی‌رضا برازش[۱۱].
- ترجمه متون حدیثی: در این بخش، مهم‌ترین آثار حدیثی ترجمه‌شده در سده اخیر که عبارتند از: «الكافي» کلینی، «من‌لايحضره‌الفقيه» شیخ صدوق، «تحف العقول» حسن بن علی حرانی، «كامل الزيارات» ابن قولویه، جلد سیزدهم «بحار الأنوار» [۱۲].
- تصحیح و احیاى آثار گذشتگان: از جمله: «الكافي»، آثار شیخ صدوق، «المحاسن»، «غرر الحكم و درر الكلم» و «رجال السيد بحرالعلوم» [۱۳].
- مراکز و مؤسسات پژوهشی و آموزشی: از جمله مؤسسه آل‌البيت(ع)، مؤسسه تحقیقاتی ولی عصر(عج)، دانشکده علوم حدیث، مرکز تخصصی حدیث و... [۱۴].
- نشریات و نرم‌افزارهای حدیثی: مانند نشریه علوم حدیث و میراث حدیث شیعه و نرم‌افزار «المعجم الفقهي 3»، «جامع الأحاديث 5/2» و... [۱۵].
فصل پنجم، به مشایخ اجازات این سده و بعضى از اجازه‌نامه‌ها و مُجازان آنها اشاره دارد. از جمله این افراد، عبارتند از: میرزا حسین نوری طبرسی، آیت‌الله سیدحسن صدر و شیخ آقابزرگ تهرانی [۱۶].
پاره‌ای از ویژگی‌های کتاب
- این کتاب، در ادامه کارِ چند تن از پژوهشگران است که به تدوین مجموعه نسبتا مفصّلى از تاریخ حدیث شیعه از قرون اوّل تا سیزدهم، اقدام نموده‌اند و نویسنده، عهده‌دار بررسى دوره‌اى می‌باشد که بى‌شک از پُرتألیف‌ترین دوره‌هاى تاریخ اسلام است؛ به‌خصوص در بخش تک‌نگارى موضوعى در حوزه حدیث یا شرح و ترجمه کتب حدیثى قدما [۱۷].
- در این اثر، سعى شده است با تفکیک آثار حدیثى شیعه در حوزه‌هاى مختلف، چون: موسوعه‌نگارى، مسندنویسى، اربعین‌نویسى، رجال، درایه، شرح و نقد حدیث، ترجمه حدیث، اجازات حدیثى و...، پس از معرّفى مهم‌ترین آثار در هر بخش و آشنایى اجمالى با مؤلّفان آنها، فهرست نسبتا کاملى از کتاب‌شناسى آن بخش، ارائه گردد[۱۸].
- فهرست‌هاى ارائه‌شده در پایان هر بخش، تنها شامل کتاب‌هاى چاپ‌شده در یک قرن و ربع اخیر در ایران و موارد بسیار اندکى نیز از کتاب‌هاى منتشرشده در لبنان است. بنابراین، بدیهى است که آثار حدیثى شیعه که در دیگر کشورهاى اسلامى، چون عراق، سوریه، کشورهاى منطقه خلیج فارس، پاکستان و حتّى کشورهاى غیر اسلامى که شیعیان در آنها زندگى مى‌کنند، چاپ و منتشر شده‌اند و نیز آثار اسلام‌شناسان غربى، در این مجموعه منعکس نشده است.[۱۹].
- در نگارش این کتاب، سعى شده است تا آخرین تألیفات منتشرشده در این زمینه تا پایان سال 1385ش (پایان ماه صفر 1428ق)، ارائه گردد[۲۰].
- اثر حاضر، که به‌صورت تفصیلی، تاریخ حدیث شیعه را در قرن چهاردهم و ربع اول قرن پانزدهم هجری بررسی کرده است، در واقع، پنجمین جلد از مجموعه پنج جلدی «تاریخ حدیث شیعه (از قرن نخست هجری تا عصر حاضر)» می‌باشد که تدریجا منتشر شده است.[۲۱].
- در این مجموعه، به ترتیب تاریخی اطلاعات مربوط به حدیث شیعه، گردآوری شده است [۲۲].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه گروه تاریخ، ص5-6
- ↑ ر.ک: همان، ص5-6
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص7-9
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص11-18
- ↑ ر.ک: همان، ص21-52
- ↑ ر.ک: همان، ص53-68
- ↑ ر.ک: همان، ص75-118
- ↑ ر.ک: همان، ص123-136
- ↑ ر.ک: همان، ص143-151
- ↑ ر.ک: همان، ص165-171
- ↑ ر.ک: همان، ص208-213
- ↑ ر.ک: همان، ص222-225
- ↑ ر.ک: همان، ص243-250
- ↑ ر.ک: همان، ص255-265
- ↑ ر.ک: همان، ص266-281
- ↑ ر.ک: همان، ص284-294
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص8
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه گروه تاریخ، ص6
- ↑ ر.ک: همان
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.