۸۱٬۹۹۳
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'دسته بندی' به 'دسته‌بندی'
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ه اش ' به 'ه‌اش ') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'دسته بندی' به 'دسته‌بندی') |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
نویسنده انگیزه خود را از پدید آوردن این کتاب و پیمودن این سفر مخاطره آمیز، «خدمت اهل تحقیق هر دیار و دانستن حقیقت احوال طوایف امم» ذکر کرده است.<ref>ر.ک: همان</ref> | نویسنده انگیزه خود را از پدید آوردن این کتاب و پیمودن این سفر مخاطره آمیز، «خدمت اهل تحقیق هر دیار و دانستن حقیقت احوال طوایف امم» ذکر کرده است.<ref>ر.ک: همان</ref> | ||
این کتاب، یکی از مهم‌ترین و | این کتاب، یکی از مهم‌ترین و آموزنده‌ترین سفرنامه‌هایی است که در دوره قاجار نوشته شده است.<ref>تابنده، نورعلی، 1390، ص657</ref> | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
نثر کتاب روان و استشهاد به آیات و اشعار فارسی در آن چشمگیر است. همان طور که بیان شد، از نظر فصل بندی، مشتمل بر چهار باب، یک «سَیر»، 28 «گلشن» و یک «بهار» مشتمل بر چهار «گلزار» است؛ اما این ترتیب در فصل بندی متن دقیقاً رعایت نشده است؛ در واقع، ابواب چهارگانه آن: شرح حال پیامبر(ص) و ائمه(ع)؛ سرگذشت علما، عرفا و حکما و بعضی شاعران و دانشمندان؛ بیان مذاهب و عقاید؛ اسامی جغرافی شهرها و دهات ایران و ترکستان و مطالب دیگر است که در ضمنِ 28 گلشن آمده است و نه مقدم بر آن. در گلشن‌های بیست وهشت گانه و نیز در گلزار نخست از گلزارهای چهارگانه که به تعبیر خواب اختصاص یافته، ترتیب الفبایی رعایت شده است. موضوعات سه گلزار دیگر به ترتیب در منازل سیاحت، اخبار متفرقه و خاتمه کتاب است.<ref>ر.ک: همان</ref> | نثر کتاب روان و استشهاد به آیات و اشعار فارسی در آن چشمگیر است. همان طور که بیان شد، از نظر فصل بندی، مشتمل بر چهار باب، یک «سَیر»، 28 «گلشن» و یک «بهار» مشتمل بر چهار «گلزار» است؛ اما این ترتیب در فصل بندی متن دقیقاً رعایت نشده است؛ در واقع، ابواب چهارگانه آن: شرح حال پیامبر(ص) و ائمه(ع)؛ سرگذشت علما، عرفا و حکما و بعضی شاعران و دانشمندان؛ بیان مذاهب و عقاید؛ اسامی جغرافی شهرها و دهات ایران و ترکستان و مطالب دیگر است که در ضمنِ 28 گلشن آمده است و نه مقدم بر آن. در گلشن‌های بیست وهشت گانه و نیز در گلزار نخست از گلزارهای چهارگانه که به تعبیر خواب اختصاص یافته، ترتیب الفبایی رعایت شده است. موضوعات سه گلزار دیگر به ترتیب در منازل سیاحت، اخبار متفرقه و خاتمه کتاب است.<ref>ر.ک: همان</ref> | ||
این کتاب را عمدتاًً مأخذی جغرافیایی و سپس تاریخی بشمار می‌آورند، اما گوناگونی و تنوع مطالب آن که تقریباً تمام اشتغالات فکری و ادبی دو قرن پیش ایران را در بر می‌گیرد، به حدی است که اثر را شبیه دایرةالمعارف کرده است؛ گرچه بسیاری از اصول و شیوه‌های دایرةالمعارف نویسی از قبیل تناسب حجم هر مطلب با اهمیت مدخل آن یا نظم و | این کتاب را عمدتاًً مأخذی جغرافیایی و سپس تاریخی بشمار می‌آورند، اما گوناگونی و تنوع مطالب آن که تقریباً تمام اشتغالات فکری و ادبی دو قرن پیش ایران را در بر می‌گیرد، به حدی است که اثر را شبیه دایرةالمعارف کرده است؛ گرچه بسیاری از اصول و شیوه‌های دایرةالمعارف نویسی از قبیل تناسب حجم هر مطلب با اهمیت مدخل آن یا نظم و دسته‌بندی موضوعی مطالب یا ترتیب دقیق الفبایی در آن رعایت نشده است. نگاهی گذرا به موضوعات کتاب از جمله: بحثی درباره طبیعت انسان، اشاراتی به علم حجر و میزان، کیمیا و تاریخچه آن، اطلاعاتی درباره حروف جُمَل و حساب ابجد، کواکب سبعه نجوم و اصطلاحات آن، خواص حروف، تاریخ طب و تحول روش‌های درمان و معرفی خواص داروها، مذاهب و زبان‌های متداول در آناطولی که با مشاهدات و برآوردهای آماری نویسنده همراه است، به خوبی این گستردگی و تنوع را نمایان می‌سازد. به این ترتیب، بستان السیاحة در ترسیم سیمای بخشی از جهان در دو قرن پیش و سیر در آن بسیار سودمند است (برای نمونه: ایروان زمان نویسنده شهری شیعی مذهب با اقلیتی عیسوی است و در کمتر از دو قرن، ایروان کنونی مرکز جمهوری عیسوی نشین ارمنستان است). در این کتاب هم مباحث نظری جغرافیایی، همانند روشن کردن مفهوم اقلیم، مورد توجه است و هم طرح اطلاعات نسبتاً تازه‌ای همانند مطالبی درباره آمریکا و یا نظرات درباره تکامل و تحولات زیست محیطی.<ref>ر.ک: همان، 388-389</ref> | ||
به دلیل نزدیکی و ارادت شیروانی به چهره‌های برجسته تصوف دوره خود، در این اثر اطلاعات قابل توجهی در این زمینه وجود دارد؛ از جمله مباحث کلی و نظری صوفیانه همچون ذکر مقامات اهل سلوک، شرح خصوصیات انسان کامل، وحدت وجود، ترجمه حال صوفیان، به ویژه متأخران، همانند مشتاقعلی شاه، نورعلی شاه، معصوم علی شاه، مجذوبعلی شاه و بسیاری دیگر. نویسنده با اشاره به این نکته که تسامح صوفیان آنان را نزد غربیان و مسیحیان محبوب ترین مسلمانان کرده است، دیدگاه غربیان را درباره اسلام از دو قرن پیش تر روشن می‌کند. کنجکاوی نویسنده در خصوص ادیان و مذاهب گوناگون، بستان السیاحة را به منبع جالبی برای مطالعه ادیان و فرق بدل ساخته است.<ref>همان، ص389</ref> | به دلیل نزدیکی و ارادت شیروانی به چهره‌های برجسته تصوف دوره خود، در این اثر اطلاعات قابل توجهی در این زمینه وجود دارد؛ از جمله مباحث کلی و نظری صوفیانه همچون ذکر مقامات اهل سلوک، شرح خصوصیات انسان کامل، وحدت وجود، ترجمه حال صوفیان، به ویژه متأخران، همانند مشتاقعلی شاه، نورعلی شاه، معصوم علی شاه، مجذوبعلی شاه و بسیاری دیگر. نویسنده با اشاره به این نکته که تسامح صوفیان آنان را نزد غربیان و مسیحیان محبوب ترین مسلمانان کرده است، دیدگاه غربیان را درباره اسلام از دو قرن پیش تر روشن می‌کند. کنجکاوی نویسنده در خصوص ادیان و مذاهب گوناگون، بستان السیاحة را به منبع جالبی برای مطالعه ادیان و فرق بدل ساخته است.<ref>همان، ص389</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
در واقع باید گفت که نویسنده معنایی درخور توجه برای سیاحت و سفر قائل است. او سیاحت را به سیاحت کتاب‌ها، سیاحت انسان و سیاحت بلدان تقسیم می‌کند و برای جهانگردی که شرح سفرش را می‌نویسد، شروط دوازده گانه‌ای از قبیل صدق، توکل، امانت و... را طرح می‌کند.<ref>ر.ک: نقد کتاب بستان السیاحة، 1391، ص99</ref> | در واقع باید گفت که نویسنده معنایی درخور توجه برای سیاحت و سفر قائل است. او سیاحت را به سیاحت کتاب‌ها، سیاحت انسان و سیاحت بلدان تقسیم می‌کند و برای جهانگردی که شرح سفرش را می‌نویسد، شروط دوازده گانه‌ای از قبیل صدق، توکل، امانت و... را طرح می‌کند.<ref>ر.ک: نقد کتاب بستان السیاحة، 1391، ص99</ref> | ||
تنوع موضوعاتی که در این کتاب مورد شرح و بررسی قرار گرفته‌اند، قابل توجه است: طب، نجوم، جفر، رمل، جنین شناسی، موسیقی و حتی لطائف و حکایاتی که جنبه تراژیک یا رمانتیک دارند، از آن جمله‌اند. این کتاب، علاوه بر اهمیت | تنوع موضوعاتی که در این کتاب مورد شرح و بررسی قرار گرفته‌اند، قابل توجه است: طب، نجوم، جفر، رمل، جنین شناسی، موسیقی و حتی لطائف و حکایاتی که جنبه تراژیک یا رمانتیک دارند، از آن جمله‌اند. این کتاب، علاوه بر اهمیت عرفانی‌اش، از نظر زبان‌شناسی و ادبی هم قابل تأمل است و در آن، واژه‌هایی استفاده شده‌اند که امروزه استفاده نمی‌شوند. مؤلف گاه لغت سازی می‌کند. واج آرایی، جناس، تضاد، ایهام، تشبیه و دیگر صنایع ادبی، به کرات در این کتاب یافت می‌شود که باعث زیبایی آن به لحاظ ادبی شده است. استقلال واژه‌ها رعایت شده، ضمایر و افعال ربطی بعد از مصوت بلند، جدا نگاشته شده و حروف نافیه از افعال جداست. این موارد امروز هم کاربرد دارند و فرهنگستان زبان در جهت اصلاح دستور زبان و رسم الخط، به دنبال ترویج آن‌ها است.<ref>همان</ref> | ||
اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که نویسنده سال‌ها قبل، از خودقوم مداری، پرهیز داشته و نسبیت گرایی فرهنگی را سرلوحه کار خود قرار داده است. او می‌دانسته به چه امری اشتغال دارد و علم مردم شناسی را بر پایه مشاهده مستقیم و آنچه خود می‌دانسته، بنا کرده است. الزام نویسنده در رعایت اخلاق علمی، به هنگام نگارش اثر دیده می‌شود؛ از آن جمله می‌توان به نیت خالص، صبر و بردباری اشاره کرد. وی دویست سال قبل و در احاطه تعصبات فرهنگی، تمام اعتقادات قومیت‌های مختلف را با منقاش صبر و حوصله و گفتگو و مصاحبه غیر رسمی، مورد بررسی قرار داده است؛ او با قناعت و خودداری در جستجوی حقیقت برآمده است. عفت و پاک دامنی و صدق و راستی سرلوحه کار اوست. گشاده رویی و گشاده خویی و سخاوت، از جمله خصایصی است که وی بر آن‌ها تأکید و سعی در رعایت آن‌ها دارد. او پند اخلاقی نمی‌دهد، بلکه هشدار روش شناختی می‌دهد.<ref>همان</ref> | اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که نویسنده سال‌ها قبل، از خودقوم مداری، پرهیز داشته و نسبیت گرایی فرهنگی را سرلوحه کار خود قرار داده است. او می‌دانسته به چه امری اشتغال دارد و علم مردم شناسی را بر پایه مشاهده مستقیم و آنچه خود می‌دانسته، بنا کرده است. الزام نویسنده در رعایت اخلاق علمی، به هنگام نگارش اثر دیده می‌شود؛ از آن جمله می‌توان به نیت خالص، صبر و بردباری اشاره کرد. وی دویست سال قبل و در احاطه تعصبات فرهنگی، تمام اعتقادات قومیت‌های مختلف را با منقاش صبر و حوصله و گفتگو و مصاحبه غیر رسمی، مورد بررسی قرار داده است؛ او با قناعت و خودداری در جستجوی حقیقت برآمده است. عفت و پاک دامنی و صدق و راستی سرلوحه کار اوست. گشاده رویی و گشاده خویی و سخاوت، از جمله خصایصی است که وی بر آن‌ها تأکید و سعی در رعایت آن‌ها دارد. او پند اخلاقی نمی‌دهد، بلکه هشدار روش شناختی می‌دهد.<ref>همان</ref> | ||