التجلیات الإلهیة: تفاوت میان نسخه‌ها

التجلیات الإلهیة، کتابی عرفانی به عربی درباره توحید و تجلیات آن، از [[ابن عربی، محمد بن علی|محیی‌الدین ابن عربی]]. وی این کتاب را در اوایل اقامت در مشرق اسلامی و پیش از عزیمت به دمشق(620) و به خواهش صدرالدین قونوی نوشت. تاریخ دقیق تألیف آن معلوم نیست؛ چون در یکی از نسخه‌های آن تاریخ‌های چند «سَماع» ذکر شده (606، 617 و 627)، احتمالاً پیش از 606 تألیف شده است. [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در فهرستی که در 627ق، از مصنفات خود تهیه کرده و نیز در اجازه‌نامه‌اش به الملک المظفر در 632، راجع به نقل نوشته‌هایش، از این کتاب نام برده است. به نظر ابن عربی، به توحید چنانکه شایسته است پرداخته نشده و مباحث آن به دقت تحلیل نشده است. به نظر او مشایخ صوفیه به‌حسب فکر و اراده و حس و ذوق خود، به ساحت توحید مخلصانه قدم نهاده‌اند، اما توفیق صعود به مراتب متعالی آن را نیافته‌اند، ازاین‌رو وی در «التجلیات» در قالب سفری انفسی، به‌صورت شخصی غریب از زمان و مکان ظاهر شده که همراهش امانتی است که برای قدما و معاصران او مجهول بوده است. او در تجلیات گوناگون این سفر، از مشایخ متقدم صوفیه درباره توحید و مظاهر گوناگون آن پرسش کرده و خود پاسخ داده است؛ مثلاً با جُنَید درباره غیب و شهود حق و تجلی توحید ربوبی سخن گفته و با حلاج درباره تجلی العلة و با ذوالنون درباره تشبیه و تنزیه و با ابن‌عطا درباره تجلیات معرفت گفتگو کرده است. برخی مشایخ صوفیه، از جمله جنید و ابوسعید خَراز از پاسخ به پرسش‌های [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] و ادامه گفتگو با او اظهار ناتوانی کرده‌اند. به نظر [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] آمیختگی دو نور ایمان و اسلام در انسان، موجب وصول به مقام کشف و معاینه و مطالعه خواهد شد. او می‌گوید شرط آگاه شدن انسان از غیب، طهارت نفس و پیراستگی از کدورات بشری است. [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در این کتاب به مخاطب توصیه کرده است که از لذاتی که موجب حجاب می‌شود، بپرهیزد و به علم که نزد وی شریف‌ترین مقام است و موجب عبودیت انسان می‌شود متحقق شود. او توحید را دارای سه مرتبه می‌داند: توحید عِلم که توحید دلیل یا توحید عامه است؛ توحید حال که در آن حق، وصف عارف می‌شود؛ بار دیگر توحید عِلم که توحید مشاهده است و این مرتبه شهود اشیا از حیث وحدانیت است. <<التجلیات الالهیة>> را، به دلیل شیوه خاص آن در ادای معانی و تصور افکار، در میان آثار [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] بی‌مانند دانسته‌اند و گفته‌اند که از نظر ادبی می‌توان آن را با رسالة الغفران ابوالعلاء مَعَری(متوفی 449) مقایسه کرد. در این کتاب مبحث تجلیات به طور پراکنده و موجز مطرح شده، اما مباحث توحید، تحلیلی و تفصیلی است. [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در دیگر آثار خود نیز بحث توحید را مطرح کرده، اما در این کتاب به‌صورتی بدیع به آن پرداخته است.<ref>ر.ک: سید عرب، حسن، ج6، ص 593-594</ref>

[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] این کتاب را «التخیلات الشیطانیة» نامیده است. [[ماسینیون، لویی|ماسینیون]] نیز در تحلیل انتقادی از آن گفته است که عقیده توحید در این کتاب، بر پایه تمایز قائل نشدن میان وحدت عددی و وحدت ذاتی است.<ref>ر.ک: همان</ref>

# تعلیقات ابن سودکین. به گزارش [[نوری، اسماعیل بن سودکین|ابن سودکین]](متوفی 646)، در 610 یکی از عالمان حلب از این کتاب انتقاد کرد. [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در آن هنگام در حلب نبود، اما پس از بازگشت وی (610 یا 611)، [[نوری، اسماعیل بن سودکین|ابن سودکین]] ماجرا را برای او نقل کرد و [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در توضیح و تبیین متن کتاب مطالبی گفت و او آنها را نوشت؛ ازاین‌رو تعلیقات ابن سودکین متمم کتاب به شمار می‌آید. تعلیقات ابن سودکین را به اشتباه به [[صدرالدین قونوی، محمد بن اسحاق|صدرالدین قونوی]] نسبت داده‌اند.