اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '<references /> ' به '<references/> ')
    خط ۵۷: خط ۵۷:


    ==پانویس==
    ==پانویس==
    <references />
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==

    نسخهٔ ‏۲۷ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۰۶:۳۵

    اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‎های انبیاء در تفاسیر قرآن‏
    اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن
    پدیدآورانمحمدقاسمي، حميد (نويسنده)
    ناشرصدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران. انتشارات سروش
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1380ش,
    شابک964-435-604-7
    موضوعاحاديث مجعول - نقد و تفسير

    اسرائيليات - نقد و تفسير

    قرآن - قصه‎ها
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‎‏BP‎‏ ‎‏91‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏2‎‏الف‎‏5‏

    اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‎های انبیاء در تفاسیر قرآن ، اثر حمید محمدقاسمی، کتابی است به زبان فارسی در یک جلد با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر پس از بیان تعریف اسرائیلیات، تأثیر آن را در مورد داستان‎های انبیا در تفسیرهای قرآن کریم نشان داده است.

    ساختار

    کتاب دارای مقدمه و محتوای مطالب در سه بخش (که هرکدام دارای فصولی است) و یک خاتمه است. منابع کتاب در دو دسته اصلی کتاب‎ها و مجلات ارائه شده است. در نگارش این اثر از 221 کتاب به زبان‎های فارسی و عربی (اعم از اصلی و ترجمه) از نویسندگان مسلمان (اعم از شیعه و سنی) و غیر مسلمان و 9 عنوان مجله استفاده شده است. برخی منابع این اثر پس از قرآن کریم، عبارتند از: تحقیقی در دین یهود جلال‎الدین آشتیانی، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و سبع المثاني، آلوسی؛ شرح نهج البلاغة، ابن ابی‎الحدید؛ أسد الغابة في معرفة الصحابة، عزالدین بن اثیر؛ الطبقات الكبری، ابن سعد؛ مناقب آل أبي‎طالب، ابن شهرآشوب؛ الإسرائيليات و الموضوعات في كتب التفسير، محمد بن محمد ابوشهبه؛ البدايات الأولی للإسرائيليات في الإسلام، یوسف حسنی؛ روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، سید حسین میرجلیلی (مترجم)؛ انتقال علم یونانی به عالم اسلامی، احمد آرام (مترجم) و...[۱].

    گزارش محتوا

    «یکی از جمله موضوع‎هایی که در حوزه فرهنگ اسلامی از جایگاه بسیار مهم و قابل تأملی برخوردار است، موضوع «اسرائیلیات» است. در اصطلاح علما، «اسرائیلیات»» به افسانه‎های قدیمی گفته می‎شود که از یهودیان و مسیحیان و مانند آنها سرچشمه گرفته و احادیث و تفاسیر اسلامی را تحت تأثیر خود قرار داده است. برخی مفسران و محدثان، «اسرائیلیات» را به تمام اخبار بی‎اساسی اطلاق کرده‎اند که دشمنان اسلام - اعم از یهود و سایرین - آنها را با سوء نیت و غرض‎ورزی جعل کرده و برای فاسد کردن عقاید مسلمانان این مجعولات را وارد تفاسیر و احادیث کرده‎اند.

    در این تحقیق پس از مباحث مقدماتی همچون تعریف اسرائیلیات و مصادر اسرائیلیات، تلاش شده تا تاریخچه مختصری از اسرائیلیات ارائه شود و آنگاه به عوامل و زمینه‎هایی که باعث نفوذ اسرائیلیات به تفاسیر شده، اشاره و در بخش سوم که مهم‎ترین و مفصل‎ترین بخش‎های این تحقیق را تشکیل می‎دهد، به جمع‎آوری و نقد و تحلیل اسرائیلیاتی پرداخته شده که در داستان‎های پیامبران الهی وارد شده است. در همین بخش نیز فصل مهمی به مقایسه ویژگی‎های داستان‎های قرآن با ویژگی‎های روایات اسرائیلی اختصاص یافته است و در خاتمه، تأثیر سوء اسرائیلیات بر فرهنگ اسلامی طرح شده و از وظیفه علمای اسلام و مفسران در قبال اسرائیلیات سخن به میان آمده است»[۲].

    پس از ظهور اسلام، معاندان توان خود را به‎کار گرفتند تا شاید بتوانند مانع از پرتوافشانی خورشید مشعشع اسلام شوند. گروهی به زور متوسل شدند و چون نتیجه نگرفتند، تصمیم به مشوش نمودن چهره اسلام گرفتند. یکی از شگردهای یهودیان که ظهور و گسترش اسلام هیمنه و ابهت آنان را درهم شکسته بود، آلوده ساختن معارف دینی با اباطیل و افسانه‎های خرافی و پیرایه‎هایی بود که یا زاییده ذهن بیمارشان بود یا ریشه در کتب تحریف‎شده آنان داشت. اینان برای مسخ مفاهیم دینی و تحریف تعالیم و احکام اسلامی به القای انواع شبهات و دروغ‎پراکنی‎ها در میان مسلمانان مبادرت ورزیدند و بخش قابل توجی از مفاهیم دینی را مشوب به خرافات و مجعولات خود کردند. این قبیل مجعولات و افسانه‎های خرافی و داستان‎های ساختگی را - خواه از ناحیه یهودیان باشد یا دیگران - در اصطلاح «اسرائیلیات» می‎نامیم. گفتنی است، یهودیان بسیار زیرک‎تر و مکارتر از آن بودند که بخواهند در هیبت یهودی‎گری مبادرت به اجرای نقشه‎های شوم خود کنند؛ ازاین‎رو عالم‎نمایان یهود با درآمدن به کسوت اسلام و جا زدن خود به‎عنوان مسلمانانی مقدس‎مآب به نشر خرافات و ترهات خود در میان مسلمانان پرداختند و با حسن ظنّی که پاره‎ای از خلفا و حکام جور به آنها داشتند، بازار دروغ‎پردازی‎هایشان روزبه‎روز رونق گرفت و آنان از این فرصت مغتنم، نهایت بهره را بردند و داستان‎های ساختگی خود را به نام تفسیر قرآن میان مسلمانان پراکنده ساختند. اسرائیلیات‎گسترها به‎همراهی سایر داستان‎سرایان درباره زندگی پیامبران افسانه‎ها ساختند. همین افسانه‎ها سینه به سینه می‎گشت تا در قرن دوم هجری با آغاز نهضت تفسیرنویسی، این داستان‎ها که به دست افراد مغرض یا ساده‎اندیش و بی‎احتیاط به حدیث تبدیل شده بود، یعنی به پیامبر اسلام(ص) یا صحابه ایشان مانند علی(ع) و ابن عباس و... نسبت داده می‎شد، به کتاب‎های تفسیری راه یافت و این کتاب‎ها را سرشار از این خرافات و داستان‎های موهوم و موهون کرد. متأسفانه این قبیل مجعولات تا این زمان نیز در میان بسیاری از تفاسیر جای گرفته و گاهی از ناحیه برخی کج‎اندیشان تلقی به قبول شده است[۳].

    نویسنده در مقدمه درباره انگیزه تألیف این کتاب می‎گوید: «هرچند علما و دانشمندان اسلامی از گذشته تا حال، در جای‎جای آثار خود کوشیده‎اند تا بی‎اعتباری روایات اسرائیلی را نشان دهند و مهر بطلان بر بسیاری از خرافات و مجعولاتی که به آثار اسلامی راه یافته‎اند بنهند، اما باید گفت آثار مستقلی که به موضوع اسرائیلیات پرداخته و جوانب مختلف این موضوع - همچون بحث از عوامل و زمینه‎های نفوذ اسرائیلیات به فرهنگ اسلامی یا تأثیر ناگوار اسرائیلیات بر آثار اسلامی - ‎را بررسی کرده‎اند یا بسیار نادرند یا به دلیل یک‎سویه‎نگری‎ها و تعصبات و پیشداوری‎های مؤلفان آنها، به ریشه‎های واقعی و ابعاد گسترده این موضوع توجه شایانی نکرده‎اند. باید گفت تاکنون در آثار فارسی جز چند رساله دانشگاهی که به بررسی برخی از ابعاد این موضوع پرداخته‎اند، کتابی مستقل و جامع در این‎باره به رشته تحریر درنیامده است. این زمینه‎ها سبب شد تا ما با توکل بر ذات احدیت، پای در این وادی خطیر گذاریم و با بضاعت علمی اندک خود، به بررسی ابعادی چند از این موضوع بسیار گسترده و مهم بپردازیم. اما باید اعتراف کرد که با شروع کار دریافتیم هریک از فصول این تحقیق، خود کتابی مستقل و جامع را می‎طلبد و این امر ما را بر آن داشت تا در برخی فصل‎ها تنها به شرح مختصری از موضوع‎های طرح‎شده بسنده کنیم و بسط و تفصیل آن را به مجالی دیگر واگذار کنیم»[۴].

    نویسنده در خاتمه کتاب مباحثی را تحت عنوان «اسرائیلیات، تأثیرها و راه‎حل‎ها» ارائه کرده است. وی این مبحث را در دو بخش جداگانه مطرح کرده. او در بخش اول، تحت عناوین ذیل به تأثیرات سوء اسرائیلیات بر فرهنگ اسلامی اشاره کرده است: مجال دادن به معاندان و مستشرقان در ایراد شبهات برضد مبانی اسلام، اعتماد کردن پاره‎ای از نویسندگان و محققان به این‎گونه مجعولات در آثار خود، فریفته شدن عامه مردم به روایات اسرائیلی خرافی، بازداشتن اذهان از توجه به عبرت‎ها و پیام‎های قرآن کریم، ایجاد مانع و رادع بر سر راه فهم صحیح آیات قرآن، بازدارندگی فرهنگ و تمدن اسلامی از رشد و تعالی و ظهور و بروز اندیشه‎های وارداتی در حوزه‎های مختلف فرهنگ اسلامی[۵].

    او در بخش دوم خاتمه، وظیفه مفسران و علمای اسلامی در قبال اسرائیلیات را بیان کرده است:

    1. مفسر قرآن در مواجهه با انواع روایات باید نهایت دقت و احتیاط را به خرج داده، از تجزیه و تحلیل و نقادی اقوال و روایت مختلف غفلت نورزد و در خصوص تفسیر کلام الهی آن‎چنان به قضاوت آرا بنشیند که با روح قرآن سازگار بوده، با معیارهای عقل و نقل صحیح نیز منطبق باشد، که بدین‎سان خواهد توانست خود را از فروغلتیدن در ورطه هولناک اسرائیلیات برهاند.
    2. به‎هیچ‎روی جایز نیست که مفسر قرآن، در شرح مجملات و تبیین مبهمات قرآنی از روایات صحیحی که از رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) وارده شده، روی برتابد و به اقاویل اهل کتاب روی آورد و به منقولات آنان اعتماد کند؛ چراکه روایات اسرائیلی به دلیل ماهیتشان فکر و اندیشه آدمی را از اهداف اصلی نزول قرآن و تدبر در حکمت‎ها و تعالیم حیات‎بخش آن بازمی‎دارد.
    3. بر مفسر قرآن لازم است تا حکایت‎ها و داستان‎هایی را که دیگران در تفسیر و توضیح آیات قرآنی مورد استناد قرار داده‎اند، با سیاق آیات و روح حاکم بر قرآن کریم بسنجد و از غور کردن در جزئیات و تفاصیلی که دانستن آنها سودی به حال مخاطبان نداشته و ندانستن آنها نیز زیانی به حال کسی ندارد، پرهیز کند.
    4. چنانچه یک مفسر در تشریح و توضیح داستان‎های قرآن یا سایر نکته‎ها و ابهام‎های قرآنی خود را با اقوال و آرای گوناگونی مواجه می‎بیند، می‎تواند این وجوه مختلف را نقل کرده، از آن میان به قول صحیح اشاره دارد و بطلان سایر وجوه را آشکار سازد. بدیهی است که نقل تمام نظرها و اقوال بدون نقد و بررسی آنها و بدون گزینش قول صحیح، سبب می‎شود تا ذهن خواننده را هاله‎ای از ابهام و تشویش احاطه کند و حتی موجبات لغزش فکری وی را فراهم آورد. روش‎های مذکور - یعنی انتخاب وجه احسن از میان وجوه محتمل، نپرداختن به تفاصیل بی‎فایده و روی نکردن به اقوال اهل کتاب - ‎خود ملهم از اسلوب قرآن کریم در چگونگی پردازش داستان‎هاست[۶].

    وضعیت کتاب

    در صفحه 536، تحت عنوان Note، یک صفحه درباره کتاب، به زبان انگلیسی نوشته شده که ظاهرا ترجمه بخش اشاره در ابتدای کتاب است که به زبان فارسی نوشته شده است. فهرست مطالب در ابتدا و منابع در انتهای کتاب آمده است.

    پانویس

    1. ر.ک: فهرست منابع کتاب، ص525-535
    2. ر.ک: اشاره، ص1
    3. ر.ک: مقدمه کتاب، ص1-2
    4. ر.ک: همان، ص3
    5. ر.ک: متن کتاب، ص517-520
    6. ر.ک: همان، ص521-522

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن