ابوالوفای بوزجانی، محمد بن محمد
| ابوالوفای بوزجانی، محمد بن محمد | |
|---|---|
 | |
ابوالوفا محمد بن محمد بوزجانی (328-388ق)، اخترشناس و ریاضی‌دان بزرگ ایرانی و نویسنده کتاب «النجارة» (در هندسه عملی) است.
زادروز و زادگاه
ابوالوفا محمد بن محمد بن اسماعیل بوزجانی در اول رمضان 328ق، برابر با دهم ژوئن 940م، در بوزجان (تربت جام کنونی) چشم به جهان گشود.
تحصیل
مقدمات علوم را در همین شهر فراگرفت. بستگان پدری و مادری او با ریاضیات آشنایی داشتند و همین امر احتمالاً ابوالوفای جوان را به‌سوی ریاضیات سوق داد؛ چه، به گفته ابن ندیم حساب و هندسه را نزد عموی خود ابوعمرو مغازلی و دایی خود ابوعبدالله محمد بن محمد بن عنبسه بیاموخت. بیست‌ساله بود که بوزجان را به مقصد بغداد ترک کرد تا بتواند آموخته‌های خود را وسعت بخشد و از وجود اساتید آن دیار بهره جوید. بغداد در این هنگام مرکزیت علمی داشت و بزرگان علم و دانش‌پژوهان را از هر ملیتی در خود جمع کرده بود.
ابوالوفا به سبب مهارتی که از خود در علم ریاضیات و نجوم نشان داد، به ریاست رصدخانه بغداد منصوب گردید و با گروهی از منجمان طراز اول به مراوده و همکاری علمی پرداخت. در سال‌های 345 و 346 یزدگردی، بنا به روایت بیرونی، در باب التبن بغداد میل کلی را رصد کرده و آن را 23 درجه و 35 دقیقه یافته است. در بغداد سال 387ق، ابوالوفا خسوفی را در بغداد رصد کرد؛ قبلاً با ابوریحان قرار گذاشته بود که او نیز همین خسوف را در خوارزم رصد کند. اختلافات زمان در رصد خسوف بین این دو نقطه به آنان امکان داد تا اختلاف طول جغرافیایی بین این دو محل را محاسبه کنند[۱].
وفات
ابوالوفا در رجب سال 388 ق، برابر با ژوئیه سال 988م، در بغداد روی در نقاب خاک کشید.
آثار
برخی از آثار برجای‌مانده از ابوالوفا از اقرار زیر است:
- كتاب ما يحتاج إليه العمّال و الكتّاب من صناعة الحساب؛
- كتاب في ما يحتاج إليه الصانع من أعمال الهندسة (همان کتاب النجارة است)؛
- جواب أبو‌الوفاء محمد بن محمد البوزجاني عما سأله الفقيه أبوعلي بن حارث الحبوبي عن إيجاد مساحة المثلث بدلالة الأضلاع بدون معرفة الأضلاع؛
- المدخل إلی صناعة الأرثماطيقي؛
- كتاب المجسطي؛
و...[۲].
پانویس
منابع مقاله
آقایانی چاوشی، جعفر، مقدمه «ترجمه كتاب النجارة (در هندسه عملی)»، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، 1389.