أسئله و أجوبه رشيدي: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۳۶: خط ۳۶:
    عناوین فقرات مذكور در متن کتاب به شرح ذيل است:
    عناوین فقرات مذكور در متن کتاب به شرح ذيل است:


    1- بطلان تناسخ و اثبات حشر اجساد:  
    #بطلان تناسخ و اثبات حشر اجساد:  
     
    #:گفتارى است كلامى كه در پاسخ پرسش مولانا معظم عمادالدوله والدين (احيانا مطرزى) نگاشته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=3&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ج2، ص1]</ref>.
    گفتارى است كلامى كه در پاسخ پرسش مولانا معظم عمادالدوله والدين (احيانا مطرزى) نگاشته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=3&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ج2، ص1]</ref>.
    #اسئله مرتضى معظم سيد‌ ‎مجد المله والدين عاليشاه الابرقوهى:
     
    #:پرسش‌هایى است در مسائل كلامى و عرفانى و كشوردارى كه شخص مذكور از خواجه استفسار كرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=38&viewType=html ر.ک: همان، ص38]</ref>.
    2- اسئله مرتضى معظم سيد‌ ‎مجد المله والدين عاليشاه الابرقوهى:
    #اسئله ملك الحكماء و الاطباء حكيم فرنگى: هفت مسأله فلسفى پزشكى است با ديباچه حكيم فرنگى كه نام آن در نسخه سفيد مانده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=52&viewType=html ر.ک: همان، ص52]</ref>.
     
    #سؤال مولانا معظم ملك الافاضل نورالدين كوه كيلوئى:
    پرسش‌هایى است در مسائل كلامى و عرفانى و كشوردارى كه شخص مذكور از خواجه استفسار كرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=38&viewType=html ر.ک: همان، ص38]</ref>.
    #:اين سؤال درباره مجهول مطلق است كه: المجهول المطلق لا يمكن الحكم عليه.خواجه نخست نظر ديگر وى را گفته و سپس نظر خود را آورده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=95&viewType=html ر.ک: همان، ص95]</ref>.
     
    #سؤال مولانا معظم... عمادالدوله والدين المطرزى:
    3- اسئله ملك الحكماء و الاطباء حكيم فرنگى: هفت مسأله فلسفى پزشكى است با ديباچه حكيم فرنگى كه نام آن در نسخه سفيد مانده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=52&viewType=html ر.ک: همان، ص52]</ref>.
    #:مشتمل بر تنها یک پرسش درباره حرص و ديگر كاستى‌هاى روانى در مردمان و قول قرآن: '''و لقد كرمنا بنى آدم...و فضلناهم على كثير ممن خلقنا''' تفضيلا است. پاسخ درمقام انسانى و پندآمیز است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=102&viewType=html ر.ک: همان، ص102]</ref>.
     
    #اعتذار: در آن از مشغولیت بسيار به كارهاى ساختمانى و درختكارى اظهار شرمندگى مى‌كند و در واقع جواب این پرسش عمومى را مى‌دهد كه برخى در پنهان از یکديگر مى‌پرسند، این پيرمرد با این جايگاه در دانش‌ها و دارایى‌ها كه به دست آورده چه آزمند است. سپس به بدگویى از بیکارى مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=112&viewType=html ر.ک: همان، ص112]</ref>.
    4- سؤال مولانا معظم ملك الافاضل نورالدين كوه كيلوئى:
    #سؤال مولانا معظم عضدالدوله والدين المطرزى: مطرزى در ديباچه سؤال به دشوارى موضوع و اينكه پيش از آن [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]]، اثيرالدين ابهرى، ابن كمونه و... بدان پرداخته‌اند، اشاره مى‌كند و سپس پرسش خود را در میان مى‌گذارد: كسى درون اتاقى رفته و مى‌گوید كه هر سخنى كه من در این اتاق مى‌گویم دروغ است و غير از این سخنى نمى‌گوید و بيرون مى‌آيد. اكنون این سخن راست است يا دروغ.اگر راست است بايد دروغ باشد و اگر دروغ است بايد كه راست باشد. پس بايد هم راست باشد و هم دروغ و این محال است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=122&viewType=html ر.ک: همان، ص122]</ref>.
     
    #سؤال مولانا معظم شهاب المله والدين الزاكانى: پرسشى است درباره اينكه بارى تعالى قادر مختار است يا موجب بالذات<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=126&viewType=html ر.ک: همان، ص126]</ref>.
    اين سؤال درباره مجهول مطلق است كه: المجهول المطلق لا يمكن الحكم عليه.خواجه نخست نظر ديگر وى را گفته و سپس نظر خود را آورده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=95&viewType=html ر.ک: همان، ص95]</ref>.
    #سؤال صاحب معظم ملك الوزراء و الامراء ناصرالدين امیر يحيى: پرسشى است عقيدتى درباره قتل پيامبران و عصمت ايشان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=133&viewType=html ر.ک: همان، ص133]</ref>.
     
    #سؤال مولانا معظم شرف المله والدين قاضى سيواس: پرسشى است درباره آيه: '''الم ذلك الکتاب لا ريب فيه هدى للمتقين'''<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=138&viewType=html ر.ک: همان، ص138]</ref>.
    5- سؤال مولانا معظم... عمادالدوله والدين المطرزى:
    #اسئله مولانا معظم ملك الافاضل و الحكما شمس المله والدين الجوهرى السمنانى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=141&viewType=html ر.ک: همان، ص141]</ref>: این مسائل در شش بند عرضه مى‌شود: 1- تسلسل در جانب علت محال است؛ اما در جانب معلول جايز. 2- تقدم واجب بر عالم تقدم ذاتى باشد بر چه وجه مى‌باشد. 3- در خصوص مواليد سه گانه به واسطه فعل و انفعال عناصر اربعه. 4- حركات چهارگانه: ارادى، طبيعى، قسير و عرض. 5- حركات فلكى چگونه است؟ 6- اختلاف در نفوس بشرى، اختلاف اخلاق و صور، حركت نبض چگونه است؟ و...
     
    #ذكر جمیل پادشاه: مباحث مقام فراهان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=178&viewType=html ر.ک: همان، ص178]</ref>:
    مشتمل بر تنها یک پرسش درباره حرص و ديگر كاستى‌هاى روانى در مردمان و قول قرآن: '''و لقد كرمنا بنى آدم...و فضلناهم على كثير ممن خلقنا''' تفضيلا است. پاسخ درمقام انسانى و پندآمیز است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=102&viewType=html ر.ک: همان، ص102]</ref>.
    #:به گفتگویى مى‌پردازد كه در شب دوشنبه 14 جمادى 709ق در مقام فراهان درباره شناخت ماه 29 و 30 روزه با پادشاه اسلام(كه ظاهرا اولجايتو است) داشته است.
     
    #رساله سؤالات علما: مباحث مقام سلطانيه: گفتگوهایى است در چهار مبحث متفاوت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=192&viewType=html ر.ک: همان، ص192]</ref>.
    6- اعتذار: در آن از مشغولیت بسيار به كارهاى ساختمانى و درختكارى اظهار شرمندگى مى‌كند و در واقع جواب این پرسش عمومى را مى‌دهد كه برخى در پنهان از یکديگر مى‌پرسند، این پيرمرد با این جايگاه در دانش‌ها و دارایى‌ها كه به دست آورده چه آزمند است. سپس به بدگویى از بیکارى مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=112&viewType=html ر.ک: همان، ص112]</ref>.
    #تفسير آيه '''ولو شئنا لآتينا كل نفس هداها و لكن حق القول منى لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعين'''<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=224&viewType=html ر.ک: همان، ص224]</ref>.
     
    #تفسير آيه '''و لو علم فيهم خيرا لاسمعهم'''...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=232&viewType=html ر.ک: همان، ص232]</ref>
    7- سؤال مولانا معظم عضدالدوله والدين المطرزى: مطرزى در ديباچه سؤال به دشوارى موضوع و اينكه پيش از آن [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]]، اثيرالدين ابهرى، ابن كمونه و... بدان پرداخته‌اند، اشاره مى‌كند و سپس پرسش خود را در میان مى‌گذارد: كسى درون اتاقى رفته و مى‌گوید كه هر سخنى كه من در این اتاق مى‌گویم دروغ است و غير از این سخنى نمى‌گوید و بيرون مى‌آيد. اكنون این سخن راست است يا دروغ.اگر راست است بايد دروغ باشد و اگر دروغ است بايد كه راست باشد. پس بايد هم راست باشد و هم دروغ و این محال است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=122&viewType=html ر.ک: همان، ص122]</ref>.
    #تفسير '''انا انزلناه في ليله القدر'''. تاویلاتى است عرفانى درباره شب قدر نه تفسير حرف به حرف این آيه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=237&viewType=html ر.ک: همان، ص237]</ref>.
     
    #فايده زيارت: گفتارى است درباره ارزش تن بزرگان پس از وفات و نيز زيارت قبور ايشان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=242&viewType=html ر.ک: همان، ص242]</ref>.
    8- سؤال مولانا معظم شهاب المله والدين الزاكانى: پرسشى است درباره اينكه بارى تعالى قادر مختار است يا موجب بالذات<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=126&viewType=html ر.ک: همان، ص126]</ref>.
    #شرح حديث انا مدينه العلم و على بابها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=249&viewType=html ر.ک: همان، ص249]</ref>.
     
    #مراتب علوم: علم معقول و منقول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=256&viewType=html ر.ک: همان، ص256]</ref>.
    9- سؤال صاحب معظم ملك الوزراء و الامراء ناصرالدين امیر يحيى: پرسشى است عقيدتى درباره قتل پيامبران و عصمت ايشان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=133&viewType=html ر.ک: همان، ص133]</ref>.
    #ذيل رساله لطايف طبى. این نام به قلم نویسنده رساله، در سرآغاز رساله آمده است و چنين برمى‌آيد كه خواجه رساله‌اى به نام لطايف طبى داشته است كه این یکى دنباله آن است. گفتارى است حاوى دو پرسش و پاسخ پزشكى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=261&viewType=html ر.ک: همان، 261]</ref>.
     
    #تدویر زمین: رساله در علم هيئت، گفتارى است در اثبات كرویت زمین برپايه انديشه ستاره شناسان و تفسير آياتى از قرآن در این زمینه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=267&viewType=html ر.ک: همان، ص267]</ref>.
    10- سؤال مولانا معظم شرف المله والدين قاضى سيواس: پرسشى است درباره آيه: '''الم ذلك الکتاب لا ريب فيه هدى للمتقين'''<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=138&viewType=html ر.ک: همان، ص138]</ref>.
    #تفسير '''لو كان البحر مدادا''': جواب قاضى مرو درباره پایان ناپذيرى كلمات الهى و تفسير آيه فوق<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=349&viewType=html ر.ک: همان، ص349]</ref>.
     
    #رساله در اثبات اشرفيت عقلا از علما<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=413&viewType=html ر.ک: همان، ص413]</ref>.
    11- اسئله مولانا معظم ملك الافاضل و الحكما شمس المله والدين الجوهرى السمنانى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=141&viewType=html ر.ک: همان، ص141]</ref>: این مسائل در شش بند عرضه مى‌شود: 1- تسلسل در جانب علت محال است؛ اما در جانب معلول جايز. 2- تقدم واجب بر عالم تقدم ذاتى باشد بر چه وجه مى‌باشد. 3- در خصوص مواليد سه گانه به واسطه فعل و انفعال عناصر اربعه. 4- حركات چهارگانه: ارادى، طبيعى، قسير و عرض. 5- حركات فلكى چگونه است؟ 6- اختلاف در نفوس بشرى، اختلاف اخلاق و صور، حركت نبض چگونه است؟ و...
    #:در این رساله به تعريف علم و سپس تقسيم علم به تصور و تصديق و تقسيم‌هاى ديگر؛ مانند شرعى و غير شرعى پرداخته شده و پس از آن عقل به چهار معنى تقسيم شده است: 1- جوهر مجرد،2- قوت نظرى، 3- عقلى كه مناط تكليف است، 4- مصطلح جمهور.
     
    #سؤالات مرتضى معظم نظام‌الدين<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=514&viewType=html ر.ک: همان، ص514]</ref>: چهار پرسش از هفت پرسش وى به جاى مانده است: پرسش چهارم درباره برترى امت محمد(ص) بر امت موسى(ع)، پنجم درباره معراج و آسمان هفتم و سدره المنتهى، پرسش ششم درباره پيامبر مرسل و پيامبر غير مرسل و علم لدنى است. پرسش هفتم درباره حديث: تنام عيناى و لاينام قلبى.
    12- ذكر جمیل پادشاه: مباحث مقام فراهان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=178&viewType=html ر.ک: همان، ص178]</ref>:
    #سؤالات مولانا معظم عماد المله والدين ابن الخوام<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=517&viewType=html ر.ک: همان، ص517]</ref>.
     
    به گفتگویى مى‌پردازد كه در شب دوشنبه 14 جمادى 709ق در مقام فراهان درباره شناخت ماه 29 و 30 روزه با پادشاه اسلام(كه ظاهرا اولجايتو است) داشته است.
     
    13- رساله سؤالات علما: مباحث مقام سلطانيه: گفتگوهایى است در چهار مبحث متفاوت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=192&viewType=html ر.ک: همان، ص192]</ref>.
     
    14- تفسير آيه '''ولو شئنا لآتينا كل نفس هداها و لكن حق القول منى لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعين'''<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=224&viewType=html ر.ک: همان، ص224]</ref>.
     
    15- تفسير آيه '''و لو علم فيهم خيرا لاسمعهم'''...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=232&viewType=html ر.ک: همان، ص232]</ref>
     
    16- تفسير '''انا انزلناه في ليله القدر'''. تاویلاتى است عرفانى درباره شب قدر نه تفسير حرف به حرف این آيه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=237&viewType=html ر.ک: همان، ص237]</ref>.
     
    17-فايده زيارت: گفتارى است درباره ارزش تن بزرگان پس از وفات و نيز زيارت قبور ايشان<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=242&viewType=html ر.ک: همان، ص242]</ref>.
     
    18- شرح حديث انا مدينه العلم و على بابها<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=249&viewType=html ر.ک: همان، ص249]</ref>.
     
    19- مراتب علوم: علم معقول و منقول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=256&viewType=html ر.ک: همان، ص256]</ref>.
     
    20- ذيل رساله لطايف طبى. این نام به قلم نویسنده رساله، در سرآغاز رساله آمده است و چنين برمى‌آيد كه خواجه رساله‌اى به نام لطايف طبى داشته است كه این یکى دنباله آن است. گفتارى است حاوى دو پرسش و پاسخ پزشكى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=261&viewType=html ر.ک: همان، 261]</ref>.
     
    21- تدویر زمین: رساله در علم هيئت، گفتارى است در اثبات كرویت زمین برپايه انديشه ستاره شناسان و تفسير آياتى از قرآن در این زمینه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=267&viewType=html ر.ک: همان، ص267]</ref>.
     
    22-تفسير '''لو كان البحر مدادا''': جواب قاضى مرو درباره پایان ناپذيرى كلمات الهى و تفسير آيه فوق<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=349&viewType=html ر.ک: همان، ص349]</ref>.
     
    23- رساله در اثبات اشرفيت عقلا از علما<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=413&viewType=html ر.ک: همان، ص413]</ref>.
     
    در این رساله به تعريف علم و سپس تقسيم علم به تصور و تصديق و تقسيم‌هاى ديگر؛ مانند شرعى و غير شرعى پرداخته شده و پس از آن عقل به چهار معنى تقسيم شده است: 1- جوهر مجرد،2- قوت نظرى، 3- عقلى كه مناط تكليف است، 4- مصطلح جمهور.
     
    24- سؤالات مرتضى معظم نظام‌الدين<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=514&viewType=html ر.ک: همان، ص514]</ref>: چهار پرسش از هفت پرسش وى به جاى مانده است: پرسش چهارم درباره برترى امت محمد(ص) بر امت موسى(ع)، پنجم درباره معراج و آسمان هفتم و سدره المنتهى، پرسش ششم درباره پيامبر مرسل و پيامبر غير مرسل و علم لدنى است. پرسش هفتم درباره حديث: تنام عيناى و لاينام قلبى.
     
    25- سؤالات مولانا معظم عماد المله والدين ابن الخوام<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1054?volumeNumber=2&sectionNumber=517&viewType=html ر.ک: همان، ص517]</ref>.


    == ویژگیهای اثر ==
    == ویژگیهای اثر ==
    ویژگى‌هاى این اثر را مى‌توان به چند دسته تقسيم كرد
    ویژگى‌هاى این اثر را مى‌توان به چند دسته تقسيم كرد


    1- خواجه در این کتاب در مجموع بيش از هر جاى ديگرى از مصنفات خود از خویش سخن گفته و قدرت ذهن و عمق مطالعات مختلف علمى و نيز مشرب فكرى و روال عقيدتى‌اش را به نمايش گذاشته است.
    خواجه در این کتاب در مجموع بيش از هر جاى ديگرى از مصنفات خود از خویش سخن گفته و قدرت ذهن و عمق مطالعات مختلف علمى و نيز مشرب فكرى و روال عقيدتى‌اش را به نمايش گذاشته است.
     
    # سادگى و روانى كلام.
    2- سادگى و روانى كلام.
    # اقتباس از آيات.
     
    # مباحث و مسائل فلسفى.
    3- اقتباس از آيات.
    # توجه به مهام ادارى و مملكت دارى.
     
    # اطلاعات پزشكى.
    4- مباحث و مسائل فلسفى.
     
    5- توجه به مهام ادارى و مملكت دارى.
     
    6- اطلاعات پزشكى.


    ==نسخه شناسى==
    ==نسخه شناسى==
    خط ۱۲۰: خط ۸۵:


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    1- مقدمه رضا شعبانى بر کتاب.
    # مقدمه رضا شعبانى بر کتاب.
     
    #[[:noormags:72058| غفرانى، على؛ رشيدالدين فضل‌الله و انديشه آبادگرى در قلمرو ايلخانان؛ مطالعات اسلامی بهار 1385 - شماره 71 علمی-پژوهشی (حوزه علمیه)/ISC (‎24 صفحه - از 167 تا 190 )]].
    2- غفرانى، على؛ رشيدالدين فضل‌الله و انديشه آبادگرى در قلمرو ايلخانان؛فصلنامه دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه مشهد؛ شماره 71.
    # [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ تهرانى]]، [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة]]؛ ج سوم، چهارم، پنجم و هشتم.
     
    3- [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ تهرانى]]، [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة]]؛ ج سوم، چهارم، پنجم و هشتم.


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    خط ۱۳۰: خط ۹۳:
    [[رده:کلیات]]
    [[رده:کلیات]]
    [[رده:پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]
    [[رده:پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]
    [[رده:بهمن (1400)]]

    نسخهٔ ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۰:۲۸

    اسئله و اجوبه رشیدی
    أسئله و أجوبه رشيدي
    پدیدآورانشعبانی، رضا (گردآورنده) رشیدالدین فضل‌الله (نویسنده)
    ناشرمرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان
    مکان نشراسلام آباد - پاکستان
    سال نشر1371 ش یا 1993 م
    چاپ1
    موضوعاسلام - پرسشها و پاسخها نثر فارسی - قرن 7ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏12‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏5‎‏الف‎‏5
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    اسئله و اجوبه رشيدى، تألیف رشيدالدين فضل‌الله همدانى، و به کوشش دکتر رضا شعبانی به چاپ رسیده، این کتاب پاسخ‌هاى خواجه به سؤالاتى است كه از وى پرسيده‌اند.

    ساختار

    دانشمندى به نام مجدالدين عالى شاه بن حسن حسینى عريضى ابرقوهى، به سال 711ق چهار مسأله از خواجه استفسار كرده و او پاسخ داده است. البته جز او كسان ديگرى نيز بوده‌اند كه به همین صورت سؤال‌هاى خود را مطرح كرده‌اند و از خواجه پاسخ‌هاى مناسب را دريافت داشته‌اند، به طورى كه این کتاب؛ مشتمل بر بيست و پنج بخش است كه برخى از ابواب آن به صورت سؤال و جواب مطرح شده و قسمتى از فقرات آن شكل توضيحى و تفسيرى و كلامى به خود گرفته است.

    گزارش محتوا

    عناوین فقرات مذكور در متن کتاب به شرح ذيل است:

    1. بطلان تناسخ و اثبات حشر اجساد:
      گفتارى است كلامى كه در پاسخ پرسش مولانا معظم عمادالدوله والدين (احيانا مطرزى) نگاشته شده است[۱].
    2. اسئله مرتضى معظم سيد‌ ‎مجد المله والدين عاليشاه الابرقوهى:
      پرسش‌هایى است در مسائل كلامى و عرفانى و كشوردارى كه شخص مذكور از خواجه استفسار كرده است[۲].
    3. اسئله ملك الحكماء و الاطباء حكيم فرنگى: هفت مسأله فلسفى پزشكى است با ديباچه حكيم فرنگى كه نام آن در نسخه سفيد مانده است[۳].
    4. سؤال مولانا معظم ملك الافاضل نورالدين كوه كيلوئى:
      اين سؤال درباره مجهول مطلق است كه: المجهول المطلق لا يمكن الحكم عليه.خواجه نخست نظر ديگر وى را گفته و سپس نظر خود را آورده است[۴].
    5. سؤال مولانا معظم... عمادالدوله والدين المطرزى:
      مشتمل بر تنها یک پرسش درباره حرص و ديگر كاستى‌هاى روانى در مردمان و قول قرآن: و لقد كرمنا بنى آدم...و فضلناهم على كثير ممن خلقنا تفضيلا است. پاسخ درمقام انسانى و پندآمیز است[۵].
    6. اعتذار: در آن از مشغولیت بسيار به كارهاى ساختمانى و درختكارى اظهار شرمندگى مى‌كند و در واقع جواب این پرسش عمومى را مى‌دهد كه برخى در پنهان از یکديگر مى‌پرسند، این پيرمرد با این جايگاه در دانش‌ها و دارایى‌ها كه به دست آورده چه آزمند است. سپس به بدگویى از بیکارى مى‌پردازد[۶].
    7. سؤال مولانا معظم عضدالدوله والدين المطرزى: مطرزى در ديباچه سؤال به دشوارى موضوع و اينكه پيش از آن خواجه طوسى، اثيرالدين ابهرى، ابن كمونه و... بدان پرداخته‌اند، اشاره مى‌كند و سپس پرسش خود را در میان مى‌گذارد: كسى درون اتاقى رفته و مى‌گوید كه هر سخنى كه من در این اتاق مى‌گویم دروغ است و غير از این سخنى نمى‌گوید و بيرون مى‌آيد. اكنون این سخن راست است يا دروغ.اگر راست است بايد دروغ باشد و اگر دروغ است بايد كه راست باشد. پس بايد هم راست باشد و هم دروغ و این محال است[۷].
    8. سؤال مولانا معظم شهاب المله والدين الزاكانى: پرسشى است درباره اينكه بارى تعالى قادر مختار است يا موجب بالذات[۸].
    9. سؤال صاحب معظم ملك الوزراء و الامراء ناصرالدين امیر يحيى: پرسشى است عقيدتى درباره قتل پيامبران و عصمت ايشان[۹].
    10. سؤال مولانا معظم شرف المله والدين قاضى سيواس: پرسشى است درباره آيه: الم ذلك الکتاب لا ريب فيه هدى للمتقين[۱۰].
    11. اسئله مولانا معظم ملك الافاضل و الحكما شمس المله والدين الجوهرى السمنانى[۱۱]: این مسائل در شش بند عرضه مى‌شود: 1- تسلسل در جانب علت محال است؛ اما در جانب معلول جايز. 2- تقدم واجب بر عالم تقدم ذاتى باشد بر چه وجه مى‌باشد. 3- در خصوص مواليد سه گانه به واسطه فعل و انفعال عناصر اربعه. 4- حركات چهارگانه: ارادى، طبيعى، قسير و عرض. 5- حركات فلكى چگونه است؟ 6- اختلاف در نفوس بشرى، اختلاف اخلاق و صور، حركت نبض چگونه است؟ و...
    12. ذكر جمیل پادشاه: مباحث مقام فراهان[۱۲]:
      به گفتگویى مى‌پردازد كه در شب دوشنبه 14 جمادى 709ق در مقام فراهان درباره شناخت ماه 29 و 30 روزه با پادشاه اسلام(كه ظاهرا اولجايتو است) داشته است.
    13. رساله سؤالات علما: مباحث مقام سلطانيه: گفتگوهایى است در چهار مبحث متفاوت[۱۳].
    14. تفسير آيه ولو شئنا لآتينا كل نفس هداها و لكن حق القول منى لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعين[۱۴].
    15. تفسير آيه و لو علم فيهم خيرا لاسمعهم...[۱۵]
    16. تفسير انا انزلناه في ليله القدر. تاویلاتى است عرفانى درباره شب قدر نه تفسير حرف به حرف این آيه[۱۶].
    17. فايده زيارت: گفتارى است درباره ارزش تن بزرگان پس از وفات و نيز زيارت قبور ايشان[۱۷].
    18. شرح حديث انا مدينه العلم و على بابها[۱۸].
    19. مراتب علوم: علم معقول و منقول[۱۹].
    20. ذيل رساله لطايف طبى. این نام به قلم نویسنده رساله، در سرآغاز رساله آمده است و چنين برمى‌آيد كه خواجه رساله‌اى به نام لطايف طبى داشته است كه این یکى دنباله آن است. گفتارى است حاوى دو پرسش و پاسخ پزشكى[۲۰].
    21. تدویر زمین: رساله در علم هيئت، گفتارى است در اثبات كرویت زمین برپايه انديشه ستاره شناسان و تفسير آياتى از قرآن در این زمینه[۲۱].
    22. تفسير لو كان البحر مدادا: جواب قاضى مرو درباره پایان ناپذيرى كلمات الهى و تفسير آيه فوق[۲۲].
    23. رساله در اثبات اشرفيت عقلا از علما[۲۳].
      در این رساله به تعريف علم و سپس تقسيم علم به تصور و تصديق و تقسيم‌هاى ديگر؛ مانند شرعى و غير شرعى پرداخته شده و پس از آن عقل به چهار معنى تقسيم شده است: 1- جوهر مجرد،2- قوت نظرى، 3- عقلى كه مناط تكليف است، 4- مصطلح جمهور.
    24. سؤالات مرتضى معظم نظام‌الدين[۲۴]: چهار پرسش از هفت پرسش وى به جاى مانده است: پرسش چهارم درباره برترى امت محمد(ص) بر امت موسى(ع)، پنجم درباره معراج و آسمان هفتم و سدره المنتهى، پرسش ششم درباره پيامبر مرسل و پيامبر غير مرسل و علم لدنى است. پرسش هفتم درباره حديث: تنام عيناى و لاينام قلبى.
    25. سؤالات مولانا معظم عماد المله والدين ابن الخوام[۲۵].

    ویژگیهای اثر

    ویژگى‌هاى این اثر را مى‌توان به چند دسته تقسيم كرد

    خواجه در این کتاب در مجموع بيش از هر جاى ديگرى از مصنفات خود از خویش سخن گفته و قدرت ذهن و عمق مطالعات مختلف علمى و نيز مشرب فكرى و روال عقيدتى‌اش را به نمايش گذاشته است.

    1. سادگى و روانى كلام.
    2. اقتباس از آيات.
    3. مباحث و مسائل فلسفى.
    4. توجه به مهام ادارى و مملكت دارى.
    5. اطلاعات پزشكى.

    نسخه شناسى

    اين اثر دارى نسخه خطى يا رونوشت اصيلى است كه در زمان خود خواجه تألیف و تدوین شده و اينك در مجموعه نسخ خطى نفيس کتابخانه گنج بخش مركز تحقيقات فارسی ایران و پاکستان به شماره 13789 نگهدارى مى‌شود. تعداد رساله‌ها در این نسخه بيست و پنج رساله است. به نظر مى‌رسد این نسخه در زمان خود خواجه؛ يعنى حدود اوائل قرن هشتم هجرى قمرى نوشته شده باشد.

    نسخه حاضر در برنامه از روى نسخه فوق به كوشش آقاى رضا شعبانى، مدير مركز تحقيقات فارسی ایران و پاکستان تهيه گرديده و برای بار نخست در سال 1371ش1993م در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 539 صفحه توسط مركز تحقيقات فارسی ایران و پاکستان در اسلام آباد منتشر شده است.

    منابع مقاله

    1. مقدمه رضا شعبانى بر کتاب.
    2. غفرانى، على؛ رشيدالدين فضل‌الله و انديشه آبادگرى در قلمرو ايلخانان؛ مطالعات اسلامی بهار 1385 - شماره 71 علمی-پژوهشی (حوزه علمیه)/ISC (‎24 صفحه - از 167 تا 190 ).
    3. آقابزرگ تهرانى، الذريعة إلی تصانيف الشيعة؛ ج سوم، چهارم، پنجم و هشتم.