آرتیمانی، رضی‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '↵↵↵' به ' ')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">
    {{جعبه اطلاعات زندگی‌نامه
    [[پرونده:NUR14705.jpg|آرتیمانی، رضی‌الدین|]]
    | عنوان =رضی‌الدین آرتیمانی
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    ‌| تصویر =NUR00000.jpg
    |-
    | اندازه تصویر =
    ! نام!! data-type="authorName" |آرتیمانی، رضی‌الدین
    | توضیح تصویر =
    |-
    | نام کامل =میر محمد رضی‌الدین آرتیمانی؛
    |نام‎های دیگر
    | نام‌های دیگر =میر رضی، میر محمد، میرزا محمد رضی آرتیمانی همدانی؛
    | data-type="authorOtherNames" |آرتيماني، رضي الدين
    | لقب =رضی‌الدین؛
    | تخلص =رضی؛
    | نسب =آرتیمانی؛
    | نام پدر =
    | ولادت =978 ق؛
    | محل تولد =آرتیمان‌ تویسركان؛
    | کشور تولد =ایران؛
    | محل زندگی =ایران؛
    | رحلت =۱۰۳۷ق‌‌؛
    | شهادت =
    | مدفن =‌ آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی تویسرکان؛
    | طول عمر =59؛
    | نام همسر =بانویی از خاندان صفوی؛
    | فرزندان =میرزا ابراهیم ادهم؛
    | خویشاوندان =
    | دین =اسلام؛
    | مذهب =‌ شیعه؛
    | پیشه =شیخ‌الاسلام تویسرکان، شاعر، عارف (سرحلقۀ عارفان)، صوفی؛
    | منصب =منشی دفتر شاه عباس اول؛
    | پس از =
    | پیش از =
    | اساتید =
    | مشایخ =میر مرشد بروجردی؛
    ‌| معاصرین =میر مغیث محوی، مرشد بروجردی، رشکی، هلاک، شاه عباس اول، اعتمادالسلطنه؛
    | شاگردان =
    | اجازه اجتهاد از =
    | درجه علمی =شیخ‌الاسلام تویسرکان، شاعر، عارف (سرحلقۀ عارفان)، صوفی؛
    | دانشگاه =
    | حوزه =
    | علایق پژوهشی =
    | سبک نوشتاری =
    | آثار =1- ساقی‌نامه‌ به نام «خروش سینه» یا «سوگندنامه»؛
    | وبگاه =
    | امضا =
    | کد مؤلف =AUTHORCODE14705AUTHORCODE
    }}
    '''رَضیُ‌الدّینِ آرْتیمانی'''،  شاعر ایرانی سدۀ ۱۱ ق / ۱۷ م، [[ادهم‌، میرزا ابراهیم‌|میرزا ابراهیم‌ ادهم]] فرزند ایشان است.


    ارتيماني، محمد رضي الدين
    ==نام، تخلص، لقب، نسب==


    |-
    نام وی سید محمد، تخلصش رضی، و لقبش رضی‌الدین بود؛ اما نام و شهرتش در برخی منابع به صورت‌های سید رضی‌الدین آرتمانی و میر رضی آرتیمانی همدانی نیز ضبط شده است.
    |نام پدر
    او از سادات آرتیمان، قریه‌ای در نیم‌فرسنگی شهر تویسرکان و از توابع همدان، بود.
    | data-type="authorfatherName" |
    |-
    |متولد
    | data-type="authorbirthDate" |978ق
    |-
    |محل تولد
    | data-type="authorBirthPlace" |روستای آرتیمان از توابع تویسرکان
    |-
    |رحلت
    | data-type="authorDeathDate" |1037ق
    |-
    |اساتید
    | data-type="authorTeachers" |[[میر مرشد بروجردی]]
    |-
    |برخی آثار
    | data-type="authorWritings" |[[دیوان رضی‌الدین ارتیمانی]]
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE14705AUTHORCODE
    |}
    </div>


    '''میرزا رضی‌الدین آرتیمانی''' (978- 1037ق) متخلص به رضی، مشهور به میرمحمد، مجتهد، شاعر و عارف دوره صفوی.
    خاندان رضی همگی اهل عرفان و ادب بودند. از پدربزرگ وی، خان احمد خان، اشعاری بر جای مانده است.


    ==ولادت==
    سید محمد در سال 978ق، در روستای آرتیمان از توابع تویسرکان متولد شد.


    ==تحصیلات==
    ==اساتید==
    ایام کودکی‌اش در همان محل نزد پدرش سپری شد و در اوان شباب برای تحصیل علوم دینی به همدان رفته و پس از چندی به جرگه شاگردان [[میر مرشد بروجردی]] (متوفی 1030ق) در آمد. ظاهراً مقام عرفانی و علمی مرشد، او را شیفته کرده و مدت‌ها در سلک مریدان و روزگار می‌گذراند.
     
    از جزئیات زندگی رضی‌الدین اطلاعی دقیق در دست نیست. وی دوستدار سیروسفر بود. در جوانی سفری به همدان داشت و در آنجا با شاعرانی چون میر مغیث محوی، مرشد بروجردی، رشکی، هلاکی و دیگران دیدار کرد و حتى گفته‌اند که مدتی شاگرد میر مرشد بروجردی (د ۱۰۳۰ ق / ۱۶۲۱ م) هم بوده است.
     
     
    ==سفرها، منشی دفتر شاه عباس اول، تصوف==
     
    رضی به همراه مرشد بروجردی که به قصد سیروسلوک عازم اصفهان و شیراز شده بود، مدتی به اصفهان رفت و در آنجا در زمرۀ منشیان دفتر شاه عباس اول (سل‍ ۹۹۶- ۱۰۳۸ ق /  ۱۵۸۸- ۱۶۲۹ م) درآمد و مورد عنایت اعتمادالسلطنه (د ۱۰۳۷ ق /  ۱۶۲۸ م) قرار گرفت.
     
    سفر به اصفهان، زندگی رضی‌الدین آرتیمانی را متحول کرد؛ چراکه نه‌تنها در آنجا صاحب شغلی مناسب شد، بلکه در همان‌جا بود که با بانویی از خاندان صفوی ازدواج کرد و از وی صاحب پسری شد. رضی گویا قصد رفتن به هندوستان داشت، اما به سببی نامعلوم از این سفر چشم پوشید.
     
    در همان زمان جوانی که سفری به همدان داشت، به خدمت میرزا ابراهیم همدانی (ه‍ م؛ د ۱۰۲۵ یا ۱۰۲۶ ق / ۱۶۱۶ یا ۱۶۱۷ م)، از پیشوایان اهل تصوف آن ناحیه رسید؛ از همان زمان به عرفان و تصوف گرایش پیدا کرد و خیلی زود، مقامات سلوک را طی نمود و سرحلقۀ عارفان همدان شد.
     
    رضی‌الدین در اواخر عمر به آرتیمان بازگشت و روزهای پایانی عمرش را در آنجا سپری کرد. وی به‌عنوان شیخ‌الاسلام تویسرکان و توابع آنجا، به امور دینی مردم مشغول شد و روزگارش را به ارشاد گذراند.
    او هیچ‌گاه از ریاست دینی و مقام عرفانی خود استفادۀ مادی نکرد و برای گذران زندگی، به کشت و زرع در تویسرکان پرداخت و گویا خانقاهی هم در مزرعه بنا نمود.  


    ==مسافرت به اصفهان==
    چون مرشد در حوالی سال 1000ق آهنگ مسافرت کرده و عازم شیراز می‌شود، او نیز تاب هجران مراد خود نیاورده، دل از یار و دیار بر می‌کند و عزم اصفهان که آن زمان مجمع ارباب شعر و دانش و ادب بوده می‌کند<ref>امامی، محمدعلی، ص10</ref>. میررضی به علت شایستگی وافری که داشت، زود موردتوجه شاه‌عباس صفوی قرار گرفت و در جمع منشیان و میرزایان شاه در آمد و به همین دلیل بود که داماد خاندان بزرگ صفوی شد<ref>وب‌سایت گنجور</ref>.


    ==وفات==
    ==وفات==
    او پس از چندی به زادگاهش بازگشت و در سال 1037ق از دنیا رفت و در محل خانقاهش در تویسرکان به خاک سپرده شد.


    پس از مرگ رضی در ۱۰۳۷ ق /  ۱۶۲۸ م، وی را در همان خانقاه به خاک سپردند و آن مزرعه هم به نام «میر رضی» شهرت یافت (آرامگاه او در «همینه «(محله‌ای در شهر) تویسرکان قرار دارد که به آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی شهرت دارد).
    ==ویژگی‌های شعری==
    رضی‌الدین به‌ویژه در سرودن غزل و قصیده و رباعی تبحری خاص داشت و در بیان مضامین عارفانه استاد بود؛ سادگی و روانی از ویژگیهای شعری او ست.
    قصاید رضی‌الدین نیز حال‌وهوای عارفانه دارند؛ در برخی از قصایدش، به مدح حضرت علی(ع) پرداخته و بدین‌سان، ارادت خود را به آن حضرت بازنموده است. غزلیات وی که بیشترِ حجم دیوان او را در بر گرفته، ساده و روان‌اند؛ وی در بهره‌گرفتن از صنایع بیانی و بدیعی چون تشبیه و تلمیح و جز آن، در اشعارش افراط نکرده، و فهم آنها بسیار آسان است. به گفتۀ اته، رضی‌الدین آرتیمانی نیز همانند دیگر شاعران غزل‌سرای هم‌عصر خود، چندان دربند وزن و قافیه نبود و در سروده‌های خود احساسات بی‌شائبه را جلوه‌گر می‌ساخت.
    ==فرزندان==
    پسر رضی‌الدین، [[ادهم‌، میرزا ابراهیم‌|میرزا ابراهیم ادهم]] ـ که او نیز دستی در شعر داشت ـ در عهد شاه‌جهان (سل‍ ۱۰۳۷- ۱۰۶۸ ق /  ۱۶۲۸- ۱۶۵۸ م) به هند رفت و بااینکه به کمک داوود تقرب خان، نزد شاه تقرب یافت، به‌سبب ارتکاب اعمال ناشایست به زندان افتاد. وی در ۱۰۶۰ ق / ۱۶۵۰ م در هندوستان جان سپرد.
    ==آثار==
    ==آثار==
    از او 1200 بیت شعر به‌جا مانده که معروف‌ترین آن‌ها ساقی‌نامه است<ref>همان</ref>.


    1- دیوان،
    از رضی‌الدین آرتیمانی دیوان شعری بر جای مانده که مشتمل بر قصیده، غزل، قطعه، ترجیع‌بند، رباعی و برخی غزل‌های ناتمام وی است؛
    2- ساقی‌نامه‌ به نام «خروش سینه» یا «سوگندنامه»،
    همچنین از او ساقی‌نامه‌ای به نام «خروش سینه» یا «سوگندنامه»، و نیز ساقی‌نامه‌ای بی‌عنوان باقی مانده است که شهرت رضی‌الدین آرتیمانی بیشتر مرهون همین ساقی‌نامه‌های او ست.
    3- ساقی‌نامه‌ای بی‌عنوان،
    این ساقی‌نامه که در مدح شاه عباس صفوی سروده شده است، بااینکه بیش از ۱۷۵ بیت ندارد، در مقایسه با دیگر ساقی‌نامه‌های عصرش، کوتاه‌تر، زیباتر و بی‌تکلف‌تر است. آغاز و انتهای این اثر، موشح به نام حضرت علی(ع) است.
    دیوان رضی‌الدین و «ساقی‌نامۀ» وی که نسخه‌های گوناگونی در کتابخانه‌های سراسر جهان دارد، نخستین‌بار توسط محمدعلی امامی در ۱۳۴۶ ش همراه با مقدمه‌ای کوتاه منتشر شد. این دیوان در ۱۳۷۲ ش نیز به کوشش انتشارات دارالفکر، و بار دیگر در ۱۳۷۳ ش به کوشش احمد کرمی در تهران به چاپ رسیده است<ref>رفوگران، مروارید، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی</ref>.
    ==پانویس==
    ==پانویس==
    <references />
     
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    # امامی، محمدعلی، دیوان رضی‌الدین آرتیمانی، تهران، انتشارات خیام، چاپ اول.
    # [https://ganjoor.net/razi پایگاه اینترنتی گنجور]
    #[[:noormags:171651|پارسا تویسرکانی، عبدالرحمن، «میررضی آرتیمانی و پسرش ادهم»، ارمغان، آذر و دی 1317، دوره نوزدهم، شماره 9 و 10]].


    {{شعر و شاعری}}
    رفوگران، مروارید،‌ دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی.
    https://www.cgie.org.ir/fa/article/266785
     
     
    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}
    [[دیوان رضی‌الدین ارتیمانی]]
    [[دیوان رضی‌الدین ارتیمانی]]
    [[دیوان رضی‌الدین آرتیمانی]]
    [[دیوان رضی‌الدین آرتیمانی]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:دی (1400)]]
    [[رده:]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۴۴

    رضی‌الدین آرتیمانی ‌
    NUR00000.jpg
    نام کاملمیر محمد رضی‌الدین آرتیمانی؛
    نام‌های دیگرمیر رضی، میر محمد، میرزا محمد رضی آرتیمانی همدانی؛
    لقبرضی‌الدین؛
    تخلصرضی؛
    نسبآرتیمانی؛
    ولادت978 ق؛
    محل تولدآرتیمان‌ تویسركان؛، ایران؛
    محل زندگیایران؛
    رحلت۱۰۳۷ق‌‌؛
    مدفن‌ آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی تویسرکان؛
    طول عمر59؛
    همسربانویی از خاندان صفوی؛
    فرزندانمیرزا ابراهیم ادهم؛
    دیناسلام؛
    مذهب‌ شیعه؛
    پیشهشیخ‌الاسلام تویسرکان، شاعر، عارف (سرحلقۀ عارفان)، صوفی؛
    منصبمنشی دفتر شاه عباس اول؛
    اطلاعات علمی
    درجه علمیشیخ‌الاسلام تویسرکان، شاعر، عارف (سرحلقۀ عارفان)، صوفی؛
    مشایخمیر مرشد بروجردی؛ ‌
    معاصرینمیر مغیث محوی، مرشد بروجردی، رشکی، هلاک، شاه عباس اول، اعتمادالسلطنه؛
    برخی آثار1- ساقی‌نامه‌ به نام «خروش سینه» یا «سوگندنامه»؛

    رَضیُ‌الدّینِ آرْتیمانی، شاعر ایرانی سدۀ ۱۱ ق / ۱۷ م، میرزا ابراهیم‌ ادهم فرزند ایشان است.

    نام، تخلص، لقب، نسب

    نام وی سید محمد، تخلصش رضی، و لقبش رضی‌الدین بود؛ اما نام و شهرتش در برخی منابع به صورت‌های سید رضی‌الدین آرتمانی و میر رضی آرتیمانی همدانی نیز ضبط شده است. او از سادات آرتیمان، قریه‌ای در نیم‌فرسنگی شهر تویسرکان و از توابع همدان، بود.

    خاندان رضی همگی اهل عرفان و ادب بودند. از پدربزرگ وی، خان احمد خان، اشعاری بر جای مانده است.


    اساتید

    از جزئیات زندگی رضی‌الدین اطلاعی دقیق در دست نیست. وی دوستدار سیروسفر بود. در جوانی سفری به همدان داشت و در آنجا با شاعرانی چون میر مغیث محوی، مرشد بروجردی، رشکی، هلاکی و دیگران دیدار کرد و حتى گفته‌اند که مدتی شاگرد میر مرشد بروجردی (د ۱۰۳۰ ق / ۱۶۲۱ م) هم بوده است.


    سفرها، منشی دفتر شاه عباس اول، تصوف

    رضی به همراه مرشد بروجردی که به قصد سیروسلوک عازم اصفهان و شیراز شده بود، مدتی به اصفهان رفت و در آنجا در زمرۀ منشیان دفتر شاه عباس اول (سل‍ ۹۹۶- ۱۰۳۸ ق / ۱۵۸۸- ۱۶۲۹ م) درآمد و مورد عنایت اعتمادالسلطنه (د ۱۰۳۷ ق / ۱۶۲۸ م) قرار گرفت.

    سفر به اصفهان، زندگی رضی‌الدین آرتیمانی را متحول کرد؛ چراکه نه‌تنها در آنجا صاحب شغلی مناسب شد، بلکه در همان‌جا بود که با بانویی از خاندان صفوی ازدواج کرد و از وی صاحب پسری شد. رضی گویا قصد رفتن به هندوستان داشت، اما به سببی نامعلوم از این سفر چشم پوشید.

    در همان زمان جوانی که سفری به همدان داشت، به خدمت میرزا ابراهیم همدانی (ه‍ م؛ د ۱۰۲۵ یا ۱۰۲۶ ق / ۱۶۱۶ یا ۱۶۱۷ م)، از پیشوایان اهل تصوف آن ناحیه رسید؛ از همان زمان به عرفان و تصوف گرایش پیدا کرد و خیلی زود، مقامات سلوک را طی نمود و سرحلقۀ عارفان همدان شد.

    رضی‌الدین در اواخر عمر به آرتیمان بازگشت و روزهای پایانی عمرش را در آنجا سپری کرد. وی به‌عنوان شیخ‌الاسلام تویسرکان و توابع آنجا، به امور دینی مردم مشغول شد و روزگارش را به ارشاد گذراند. او هیچ‌گاه از ریاست دینی و مقام عرفانی خود استفادۀ مادی نکرد و برای گذران زندگی، به کشت و زرع در تویسرکان پرداخت و گویا خانقاهی هم در مزرعه بنا نمود.


    وفات

    پس از مرگ رضی در ۱۰۳۷ ق / ۱۶۲۸ م، وی را در همان خانقاه به خاک سپردند و آن مزرعه هم به نام «میر رضی» شهرت یافت (آرامگاه او در «همینه «(محله‌ای در شهر) تویسرکان قرار دارد که به آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی شهرت دارد).


    ویژگی‌های شعری

    رضی‌الدین به‌ویژه در سرودن غزل و قصیده و رباعی تبحری خاص داشت و در بیان مضامین عارفانه استاد بود؛ سادگی و روانی از ویژگیهای شعری او ست. قصاید رضی‌الدین نیز حال‌وهوای عارفانه دارند؛ در برخی از قصایدش، به مدح حضرت علی(ع) پرداخته و بدین‌سان، ارادت خود را به آن حضرت بازنموده است. غزلیات وی که بیشترِ حجم دیوان او را در بر گرفته، ساده و روان‌اند؛ وی در بهره‌گرفتن از صنایع بیانی و بدیعی چون تشبیه و تلمیح و جز آن، در اشعارش افراط نکرده، و فهم آنها بسیار آسان است. به گفتۀ اته، رضی‌الدین آرتیمانی نیز همانند دیگر شاعران غزل‌سرای هم‌عصر خود، چندان دربند وزن و قافیه نبود و در سروده‌های خود احساسات بی‌شائبه را جلوه‌گر می‌ساخت.


    فرزندان

    پسر رضی‌الدین، میرزا ابراهیم ادهم ـ که او نیز دستی در شعر داشت ـ در عهد شاه‌جهان (سل‍ ۱۰۳۷- ۱۰۶۸ ق / ۱۶۲۸- ۱۶۵۸ م) به هند رفت و بااینکه به کمک داوود تقرب خان، نزد شاه تقرب یافت، به‌سبب ارتکاب اعمال ناشایست به زندان افتاد. وی در ۱۰۶۰ ق / ۱۶۵۰ م در هندوستان جان سپرد.

    آثار

    1- دیوان،

    از رضی‌الدین آرتیمانی دیوان شعری بر جای مانده که مشتمل بر قصیده، غزل، قطعه، ترجیع‌بند، رباعی و برخی غزل‌های ناتمام وی است؛

    2- ساقی‌نامه‌ به نام «خروش سینه» یا «سوگندنامه»،

    همچنین از او ساقی‌نامه‌ای به نام «خروش سینه» یا «سوگندنامه»، و نیز ساقی‌نامه‌ای بی‌عنوان باقی مانده است که شهرت رضی‌الدین آرتیمانی بیشتر مرهون همین ساقی‌نامه‌های او ست.

    3- ساقی‌نامه‌ای بی‌عنوان،

    این ساقی‌نامه که در مدح شاه عباس صفوی سروده شده است، بااینکه بیش از ۱۷۵ بیت ندارد، در مقایسه با دیگر ساقی‌نامه‌های عصرش، کوتاه‌تر، زیباتر و بی‌تکلف‌تر است. آغاز و انتهای این اثر، موشح به نام حضرت علی(ع) است.

    دیوان رضی‌الدین و «ساقی‌نامۀ» وی که نسخه‌های گوناگونی در کتابخانه‌های سراسر جهان دارد، نخستین‌بار توسط محمدعلی امامی در ۱۳۴۶ ش همراه با مقدمه‌ای کوتاه منتشر شد. این دیوان در ۱۳۷۲ ش نیز به کوشش انتشارات دارالفکر، و بار دیگر در ۱۳۷۳ ش به کوشش احمد کرمی در تهران به چاپ رسیده است[۱]. ‌

    پانویس

    1. رفوگران، مروارید، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی

    منابع مقاله

    رفوگران، مروارید،‌ دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. https://www.cgie.org.ir/fa/article/266785


    وابسته‌ها