علم التجويد
«علم التجويد، احكام نظرية و ملاحظات تطبيقية» به زبان عربى تاليف عبدالرزاق الغوثانى.
| نام کتاب | علم التجوید |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | احکام نظریه و ملاحظات تطبیقیه
ملحق به فتوی شیخ القراء فی دمشق الشیخ محمد کریم راجع؛ نص قرار مجلس شیوخ القراء فی دمشق فی مساله الاخفاء |
| پدیدآورندگان | غوثانی، یحیی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 79/6 /غ9ع8 |
| موضوع | قرآن - تجوید
قرآن - قرائت |
| ناشر | دار الغوثاني للدراسات القرآنیة |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1425 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3082AUTOMATIONCODE |
ساختار كتاب حاصل جلسات تخصصى و درسى مولف در كشورهاى اسلامى و غير اسلامى پيرامون قواعد تجويدى و قرائات و حفظ قرآن ميباشد كه پس از مناظره با علماى بزرگ تجويد و قرائت و بدست آوردن اقوال صحيح، اهتمام در گردآورى احكام تجويد و تكرار نبودن مباحث و ايراد نكاتى از قرائت، اداء حروف و كلمات دارند كه اساتيد به شاگردانشان هنگام تدريس شفاهى مى‌آموزند.
نوشته‌هاى ايشان در سه مقطع ميباشد كه اين كتاب مناسب مدرسين جلسات قرآنى و دانش آموزان در حدّ متوسط است نه مبتديان و نه آنهايى كه به صورت تخصصى اين مساله را پژوهش ميكنند. پس از مقدمه و بيان فضيلت دو نفر از اساتيدش نكاتى هم راجع به مسائل مهم تجويدى آورده است. مطالب در فصل يا بابى تدوين نشده‌اند بلكه با سير منظم منطقى به رشته تحرير درآمده است.
گزارش محتوا
نگارنده پس از تعريف اصطلاحى علم تجويد، موضوع، فايده، فضيلت، نسبت آن با ساير علوم و واضع آن، منشا آن را قرآن كريم، فعل نبى اكرم (ص) و كيفيت القاى آن توسط پيامبر به صحابه ميداند كه به تواتر به ما رسيده و علم تجويد را به دو قسم نظرى و عملى تقسيم و تجويد عملى را كيفيت نطق قرآن كريم مطابق نطق رسول اكرم (ص) در حد استطاعت و رعايت آن را برهمگان با استناد به قول علماى تجويد و قرائات، مبتنى بر اينكه قرائت قرآن بايد به كيفيت خاص باشد، واجب و مراد از «رتّل القرآن ترتيلا» (مزمّل: 4) را زيبا ادا كردن كلمات، حروف و درستى مخارج آنها ميداند. ايشان پس از تقسيم ترتيل قرآن بر تحقيق، حدر و تدوير و ملاحظات پنجگانه در بررسى روش قرائات، وجوب شروع سوره‌ها با بسمله را امر الهى، و وجوه خواندن استعاده همراه بسمله، بسمله بين دو سوره را بيان و آوردن بسمله در ابتداى سوره‌ها بجز سوره‌ى توبه را مستحب ميداند، زيرا كه سوره توبه با آيات عذاب و تهديد كفار آغاز شده و اين با رحمت الهى سازگارى ندارد.
پس از بيان احكام نون ساكنه، ميم ساكنه، كلام بعضى قراء معاصر در اداى ميم را كه باز شدن دو لب و ديده شدن دندانها هنگام قرائت ميم را ضرورى ميدانند، نوعى مبالغه دانسته و معتقد است در هيچ يك از كتابهاى مورد اعتماد قدما چيزى به اين كيفيت نرسيده است و چه بسا اين از اجتهادات غير مقبول علماء باشد.
در احكام مد براين باور هستند كه 9 نوع مد داريم و پس از بيان نكاتى راجع به آنها، در مساله اجتماع بيش از يك سبب مدّى، رعايت سبب قوى تر را لازم ميدانسته و پس از بررسى پيرامون مخارج حروف و نمودار توضيحى نحوه ايجاد اصوات در اعضاى گفتارى و اشاره به اختلاف علماء در عدد مخارج حروف و اختيار قول خليل از نحويون و اكثر قراء كه از مشهورترين آنها ابن جزرى است، مخارج حروف را هفده مورد و با تاكيد بر اين مطلب كه بحث مخارج و صفات حروف از مهمترين مباحث علم تجويد ميباشد، تمام حروف را داراى وزن خاص و صفت خاص دانسته و حروف عربى را به دو قسم اصلى و فرعى تقسيم مى كند، اصلى، 29 حرف معروف و فرعى، حروفى هستند كه متولد از دو حرف ميباشند و مردّد بين دو مخرج هستند كه هركدام از اينها تقسيمات خود را دارند. پس از بيان مخارج عامه‌ى حروف و جدول اصطلاحات اعضاى گفتارى نزد قدما و علماى معاصر و تصويرى كه اسمهاى اعضاى دندان و دهان را توضيح ميدهد، معناى صفات حروف را كيفيتى از جهر و احنفات و امثال آن ميداند كه در حال تلفظ حروف از مخرجش برآن عارض ميشود و فايده آن را تشخيص حروف از يكديگر و شناخت حروف قوى از ضعيف و در نتيجه حروفى كه در ديگرى ادغام ميشود دانسته و پس از تقسيم صفات حروف به دو قسم متضاد و غير متضاد و تعريف آنها، اقسام آنها را برشمرده و در بيان صفات عمومى حروف متذكر اين مطلب ميشود كه هر حرفى از حروف هجايى ناگزير بايد متصف به پنج صفت از صفات متضاد شود، البته گاهى متصف به يك صفت يا دو صفت شده يا متصف به صفات غير متضاد نمى شود. بيشترين صفاتى كه ممكن است يك حرف متصف به آن شود، هفت صفت است و آن فقط در حرف «راء» ديده ميشود.
ايشان پس از بررسى حالات سه‌گانه «ترقيق، تفخيم، جواز ترقيق و تفخيم» در حرف «راء»، لام ساكن را پنج قسم و به تبيين متماثلين، متجانسين و متقاربين پرداخته و پس از تعريف انواع وقف و كيفيت وقف صحيح، به انواع سكون در جاهاى خاصى از قرائت حفص از عاصم اشاره و بيست كلمه كه با «تاء» باز (ت) نوشته ميشوند را ذكر و در آخر به سند مولف در قرائت دهگانه متواتر و قرآن و اجازه‌هاى او در تجويد، قرائت و فتواى شيخ كريم راجح و تصويبهى نهايى مجلس شيوخ قرّاء در دمشق پيرامون تلفظ به اخفاء اشاره ميكنند.
وضعيت كتاب
در انتهاى كتاب فهرست منابع تحقيق، موضوعات و جدول مخارج حروف و القابشان آمده و در پاورقى به آدرس منابع، برخى نكات و اختلافها و معرفى بعضى اعلام اشاره شده است.